مسئولیت نقض حقوق سرمایه‌گذاران بورس و ضرورت جبران و تضمین حقوق آنها

تحولات اخیر بورس و بازار سرمایه و از بین رفتن فراگیر سرمایه های مردم و واکنش ها و بازخوردهای گسترده نسبت به وضعیت کارکرد و مدیریت بورس و بازار سرمایه ، ضرورت ورود قوه قضائیه، مجلس شورای اسلامی و مراجع مختلف قانونی و نظارتی را نسبت به نقض حقوق مالی و مدنی مردم و حقوق عامه شهروندان در بازار سرمایه و نیز لزوم تعقیب مسئولیت قانونی مقامات و مراجع مالی و اقتصادی مربوطه و جبران خسارات وارده به سرمایه گذاران را به ترتیب مشروحه در اخبار و گزارشات منتشره مورد تاکید قرار داده است.
در همین رابطه، محمدرضا زمانی درمزاری(فرهنگ)، وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی و وکیل فعالان بازار سرمایه، ضمن هشدار نسبت به نقض حقوق مالی مردم و سرمایه گذاران بورس و ضرورت تضمین حقوق آنها و تاکید بر لزوم " تحقیق و تفحص مستمر و موثر از شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار" ، ابعاد حقوقی آنرا مورد بررسی قرار داده است و مراتب آمادگی " کارگروه حقوقی، تخصصی و حرفه ای حمایت از حقوق سرمایه گذاران و فعالان بورس و بازار سرمایه " و وکلای دادگستری آن را در وکالت و دفاع از حقوق مال باختگان بورس و بازار سرمایه اعلام نموده است.

نگاهی به بورس اوراق بهادار و وظایف قانونی آن :

   بورس اوراق بهادار برابر بند 3 ماده 1 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، بازاری متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران و یا معامله گران طبق مقررات این قانون، مورد داد و ستد قرار می گیرد و به موجب ماده 2 آن نیز شورا (شورای عالی بورس) و سازمان( سازمان بورس و اوراق بهادار) در راستای حمایت از حقوق سرمایه گذاران و با هدف ساماندهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارای اوراق بهادار و به منظور نظارت بر حُسن اجرای این قانون با ترکیب، وظایف و اختیارات مندرج در این قانون تشکیل می شوند.

شورای عالی بورس :

    شورای عالی بورس به موجب ماده 3 قانون بازار اوراق بهادار، بالاترین رکن بازار اوراق بهادار است که تصویب سیاستهای کلان آن بازار را بر عهده دارد. این شورا در راستای حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و با هدف سامان‌دهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارای اوراق بهادار و به منظور نظارت بر حسن اجرای این قانون با ترکیب، وظایف و اختیارات مقرر در آن قانون تشکیل شده‌است و مسئولیت نظارت بر فعالیت و رسیدگی به شکایت از سازمان بورس و اوراق بهادار را در کنار سایر وظایف قانونی مقرر بر عهده دارد.

جایگاه حقوقی سازمان بورس و اوراق بهادار :

   سازمان بورس و اوراق بهادار برابر ماده 5 قانون بازار اوراق بهادار، مؤسسه عمومی غیر دولتی است که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل می باشدو وظیفه نظارت بر حُسن اجرای این قانون و مقررات مربوط، اتخاذ تدابیر لازم جهت پیشگیری از وقوع تخلفات در بازار اوراق بهادار، اتخاذ تدابیر ضروری و انجام اقدامات لازم به منظور حمایت از حقوق و منافع سرمایه گذاران در بازار اوراق بهادار، بررسی و نظارت بر افشای اطلاعات با اهمیت توسط شرکتهای ثبت شده نزد سازمان، از زمره مهمترین وظایف آن مرکز طبق ماده مزبور می باشد.

چشم‌انداز، ماموریت و نقشه استراتژی سازمان بورس و اوراق بهادار :

  " سازمانی پویا، چابک و اثربخش در راهبری و سیاست‌گذاری بازار سرمایه با هدف دست‌یابی به بازاری منصفانه، کارا، منظم و پویا و بهره‌مند از ابزارها، نهادها و بازارهای مالی پیشرفته" بعنوان " چشم انداز"- " حفظ، تقویت و توسعه بازار سرمایه باثبات، شفاف، منصفانه و کارآ از طریق نظارت بر حسن اجرای قوانین و مقررات مرتبط، کنترل و مدیریت ریسک فراگیر، انجام پژوهش‌های توسعه‌ای و کاربردی، ایجاد زیرساخت‌های مقرراتی و فناوری اطلاعات، ارتقای جایگاه بین‌المللی، توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری و ارتقای سواد مالی" بعنوان " ماموریت" و نیز " ساماندهی، حفظ و تقویت و توسعه بازار سرمایه " بعنوان " نقشه استراتژی " سازمان بورس و اوراق بهادار در سایت رسمی آن سازمان(https://www.seo.ir/ ) اعلام شده است.

مسئولیت قانونی شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار :

    حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران، ساماندهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارآمد اوراق بهادار و نظارت بر حسن اجرای این قانون، اتخاذ تدابیر لازم جهت پیشگیری از وقوع تخلفات در بازار اوراق بهادار و نیز اتخاذ تدابیر ضروری و انجام اقدامات لازم به منظور حمایت از حقوق و منافع سرمایه‌گذاران در بازار اوراق بهادار، از جملۀ وظایف اساسی و قانونی سازمان بورس و اوراق بهادار طبق قانون بازار اوراق بهادار به مانند وظایف مقرر در قانون مزبور نسبت به شورای عالی بورس بر شمرده شده است.

   از اینرو، هر گونه فعل یا ترک فعل احتمالی مغایر با آن و سایر موازین حقوقی و قانونی مربوطه نسبت به وظایف و عملکرد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار و تخدیش احتمالی حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و عدم ساماندهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارآمد اوراق بهادار و یا عدم نظارت مستمر و موثر بر حُسن اجرای این قانون و پیشگیری از وقوع تخلفات در بازار اوراق بهادار و نیز عدم انجام اقدامات لازم به منظور حمایت از حقوق و منافع سرمایه‌گذاران در بازار اوراق بهادار و مستند بودنِ مراتب یاد شده و احراز مستند آن از حیث مفهوم مخالف الزامات قانونی مربوط به وظایف آنها؛ مستوجب مسئولیت قانونی آن شورا و سازمان بورس و اوراق بهادار و ورود دادستان کل کشور و مراجع قضایی و قانونی ذیربط بدان برابر قانون و تعقیب مسئولیت قانونی آن سازمان در راستای حفظ حقوق عامه و حقوق سرمایه گذاران و مال باختگان بورس و اوراق بهادار، حسب مورد خواهد بود.

طرح چند پرسش نسبت به مسئولیت قانونی نقض حقوق مالی سرمایه گذاران بورس و بازار سرمایه :

   صرفنظر از  صحت و سُقم نقدهای منتشره و اعتراضات گسترده مردم و سرمایه گذاران و مال باختگان بورس و بازار سرمایه نسبت به کارکرد سازمان بورس و اوراق بهادار یا نقدهای مطروحه در رسانه ها و محافل کارشناسی و اقتصادی و سیاسی نسبت به دخالت دولت و دست اندرکاران دولتی مربوطه در اعلام نظر غیر کارشناسی نسبت به بورس و بازار سرمایه و عدم برخورداری سرمایه گذاران در آن از حمایت های دولتی مورد ادعا و علیرغم کاهش فراگیر شاخص کل بازار سرمایه طی ماههای اخیر و تاکید بسیاری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و کمیسیون اقتصادی آن و قوه قضائیه مبنی بر لزوم تعقیب مسئولیت قانونی وزارت اقتصادی و دارایی، شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار و دولت در راستای حفظ حقوق عامه و حقوق سرمایه گذاران و مال باختگان بازار سرمایه و نیز ضرورت شفاف سازی و پاسخگویی مستند، مقرون به واقع و قانونمند مراجع قانونی مزبور به مردم، سرمایه گذاران، رسانه ها و افکار عمومی، همراه با ضرورت تضمین و جبران خسارات وارده به آنها برابر قواعد عمومی و حقوقی مربوطه، با وجود مفروض بودن حق دفاع قانونی آنها برابر قانون- بدون هر گونه پیش داوری احتمالی نسبت به کارکرد دولت، شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار در این باره، در مقام طرح پرسش های اساسی متعدد نسبت به وضعیت بورس و بازار سرمایه و نارضایتی گسترده مردم و سرمایه گذاران آن برآمده و انتظار می رود؛ دست اندرکاران دولتی و مراجع اقتصادی و قانونی مزبور(شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار) با احترام با قانون و شان و کرامت انسانها و مرعی داشتنِ حقوق سرمایه گذاران و مال باختگان در بورس و بازار سرمایه در مقام شفاف سازی و پاسخگویی مستند و موجه و مقرون به واقعیت و حقیقت نسبت به آنها برآیند.

   اهم سئوالات و پرسش های قابل طرح نسبت به وظایف قانونی دولت، شورای عالی بورس، سازمان بورس و اوراق بهادار و نقض حقوق مالی سرمایه گذاران، به شرح ذیل می باشد :

1-    کارکرد مُثبت، موثر و مستمر شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای وظایف قانونی مقرر نسبت به آنها در قانون بازار اوراق بهادار( نظارت بر حُسن اجرای این قانون و مقررات مربوط، اتخاذ تدابیر لازم جهت پیشگیری از وقوع تخلفات در بازار اوراق بهادار، اتخاذ تدابیر ضروری و انجام اقدامات لازم به منظور حمایت از حقوق و منافع سرمایه گذاران در بازار اوراق بهادار، بررسی و نظارت بر افشای اطلاعات با اهمیت توسط شرکتهای ثبت شده نزد سازمان حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و با هدف سامان‌دهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارای اوراق بهادار و نظارت بر حسن اجرای این قانون، نظارت بر فعالیت و رسیدگی به شکایت از سازمان بورس و اوراق بهادار) چیست و مستند حقوقی و مالی آنها چه می باشد؟

2-    عملکرد سازمان بورس و اوراق بهادار بعنوان " سازمانی پویا، چابک و اثربخش در راهبری و سیاست‌گذاری بازار سرمایه با هدف دست‌یابی به بازاری منصفانه، کارا، منظم و پویا و بهره‌مند از ابزارها، نهادها و بازارهای مالی پیشرفته"، " حفظ، تقویت و توسعه بازار سرمایه باثبات، شفاف، منصفانه و کارآ از طریق نظارت بر حسن اجرای قوانین و مقررات مرتبط، کنترل و مدیریت ریسک فراگیر، انجام پژوهش‌های توسعه‌ای و کاربردی، ایجاد زیرساخت‌های مقرراتی و فناوری اطلاعات، ارتقای جایگاه بین‌المللی، توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری و ارتقای سواد مالی" و نیز " ساماندهی، حفظ و تقویت و توسعه بازار سرمایه " بعنوان " نقشه استراتژی" سازمان بورس و اوراق بهادار، به ترتیب مشروحه در راستای " چشم‌انداز، ماموریت و نقشه استراتژی سازمان" چگونه بوده است و مستند اقدام مُثبت و موثر آن سازمان در این باره چیست؟ 

3-    نقش و کارکرد و آثار احتمالی مصوبات و کارکرد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار و کارکرد احتمالی دولت در سقوط مکرر و مستمر شاخص کل بازار سرمایه طی ماههای گذشته در سال جاری تاکنون چگونه بوده است؟ و مستند اقدام به موقع سازمان بورس و اوراق بهادار جهت پیشگیری از وقوع خسارات وارده به سرمایه گذاران و حفظ حقوق آنها و اقامه دعوی در مراجع قضایی،در موارد تضییع حقوق عامۀ منجر به ورود خسارت های کلان مادی و معنوی به حقوق سرمایه‌گذاران چه بوده است؟

4-    کارکرد مُثبت و موثر دوائر حقوقی، انتظامی، نظارتی و اجرایی سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به وظایف و تکالیف قانونی مقرر در قانون بازار اوراق بهادار، با وجود سقوط فاحش شاخص کل بازار سرمایه طی ماههای اخیر و ورود خسارات کلان به مردم و سرمایه گذاران در راستای حفظ حقوق عامه و حمایت از حقوق سرمایه گذاران و اعتراضات و نارضایتی های گستردۀ آنها نسبت به عملکرد سازمان مزبور در این شرایط، بنا به اخبار و گزارشات منتشره چیست؟ و مستند حقوقی و کارکردی قابل دفاع و توجیه دوائر مسئول آن سازمان در بخش های مختلف در این باره چه می باشد؟ و توجیه شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به فعل یا ترک فعل احتمالی مغایر با الزامات و تکالیف قانونی مقرر در قانون بازار اوراق بهادار چیست؟

5-    کارنامۀ سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به جرایم قانونی مذکور در فصل ششم قانون بازار اوراق بهادار و "بزه افشاء و انتشار اطلاعات محرمانه و نهایی مربوط به معاملات اوراق بهادار، دستکاری در بازار سرمایه و سوء استفاده اطلاعات، اسناد، مدارک یا گزارشهای خلاف واقع مربوط به اوراق بهادار" و مانند آنها چه می باشد و مستند اقدام قانونی آن سازمان در راستای حقوق سرمایه گذاران و حقوق عامه چگونه بوده است؟ و نقش و کارکرد قوه قضاییه و سازمان بازرسی کل کشور و مراجع قانونی و نظارتی مربوطه در اعلام جرم و تعقیب مسئولیت قانونی سازمان بورس و اوراق بهادار، در صورت ترک فعل احتمالی " عدم اقدام سازمان نسبت به طرح شکایت کیفری علیه بزهکاران مربوطه در بازار سرمایه " چگونه بوده است و مستند حقوقی اقدام آنها نسبت به سازمان در این باره چه می باشد؟

6-    کارکرد موجه دولت، شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به " تخدیش امنیت روانی، انسانی و سرمایه ای سرمایه گذاران در بورس و بازار سرمایه" در اثر تحولات منفی بازار مزبور و کاهش شدید شاخص کل بازار سرمایه و اعتراضات گسترده آنها و  متاثر شدنِ احتمالی نظم و امنیت عمومی کشور چه می باشد و مستند اقدام و عملکرد مُثبت و قابل دفاع و توجیه آنها در این باره، به تفکیک هر مرجع مزبور چیست؟ و کارکرد مستند نهادها و مراجع امنیتی کشور نسبت به عملکرد سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به مراتب یاد شده، چگونه قابل ارزیابی خواهد بود؟

7-    کارکرد قابل انتظارسازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به " مقابله با معاملات الگوریتمی نامتعارفِ" احتمالی و " مقابله با سفارش‌گذاری‌های نامتعارفِ" احتمالی در بورس و بازار سرمایه در راستای وظایف قانونی آن سازمان چیست و مستند آن چه می باشد؟ مسئولیت مدنی و قانونی آن سازمان در اثر نقض احتمالی مقررات افشای اطلاعات در معاملات سهام و بازار سرمایه چگونه قابل بررسی و تعقیب خواهد بود؟

8-    عملکرد مُثبت و موثر سازمان بورس و اوراق بهادار در اتخاذ تدابیر لازم جهت جلوگیری از رشد نامتعارف قیمت سهام و شاخص کل در ماه‌های نخستین سال ۱۳۹۶ و یا اتخاذ تدابیر لازم و کارآمد جهت جلوگیری از ریزش نامتعارف و غیر منطقی آنها و نیز ورود خسارات کلان مالی و اقتصادی به سرمایه گذاران بورس و بازار سهام طی ماههای گذشته و فراهم شدن موجبات نارضایتی گسترده آنها، برخلاف ضرورت حفظ حقوق عامه و لزوم حمایت از حقوق سرمایه گذاران چگونه بوده است؟ و مستند حقوقی اقدام مُثبت سازمان مزبور در این باره چیست؟ و مسئولیت قانونی ناشی از ترک فعل احتمالی آن سازمان در این باره چگونه از سوی سازمان بازرسی کل کشور و قوه قضائیه و مراجع نظارتی و بازرسی مربوطه تعقیب شده است و مستند اقدام آنها در این زمینه چه می باشد؟

9-    کارکرد مُثبت شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار در " حمایت و تضمین حقوق سرمایه گذاران و تامین امنیت سرمایه‌گذاری در بورس و بازار سرمایه و پیشگیری از خروج سرمایه ها از کشور و هدایت آنها به سوی سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال و بورس‌های خارجی و بین‌المللی" در مغایرت با اصول و جهات مربوط به ضرورت توسعه و حمایت از تولید و سرمایه گذاری داخلی و ملی چیست؟ و مستند اقدام موثر آنها در این باره چه می باشد؟ و مسئولیت ترک فعل احتمالی آنها چگونه از سوی مراجع نظارتی و بازرسی و قضایی کشور تحت تعقیب قانونی قرار گرفته است و مستند اقدامات قانونی و قضایی آنها در این باره چیست ؟

10-  کارکرد مُثبت و موثر سازمان بورس و اوراق بهادار در رسیدگی به شکایات، اعتراضات و مطالبات سهامداران و حفظ حقوق سرمایه گذاران و مال باختگان بورس و بازار سرمایه و تضمین حقوق آنها چگونه بوده است و مستند اقدام و عملکرد مثبت آن سازمان در این باره چه بوده است؟

11-  نقش و جایگاه واقعی سازمان بورس و اوراق بهادار در " آموزش و فرهنگ سازی بازار سرمایه " و " نهادینه کردن بازار سرمایه با استفاده از ظرفیت های کارشناسی، حرفه ای و اعتباری فعالان و نخبگان تخصصی بورس و بازار سرمایه " و جلوگیری از " انحصار در مدیریت یکسویه و تک صدایی بورس و بازار سرمایه"، ولو بعنوان نهاد ناظر و نیز فراهم آوردنِ موجبات هم افزایی و همگرایی فزایندۀ فعالان بازار مزبور و خودداری از هرگونه واگرایی و انفعال آنها، در راستای صیانت از حقوق سرمایه گذاران و حقوق عامه مردم و شهروندان چگونه بوده است؟ و میزان رضایتمندی رسانه ها، فعالان رسانه ای و بازار سرمایه و کارشناسی اقتصادی و مالی مربوطه به مانند سرمایه گذاران بورس و بازار مزبور نسبت به کارکرد و عملکرد سازمان فوق در این باره چگونه قابل ارزیابی می باشد؟ و آیا ضروری است؛ مطالبه و فراخوان این مهم به مانند سایر جهات مطروحه در پرسش های مشروحه در این یادداشت، مورد یک " فراخوان عمومی فعالان بازار سرمایه " و "خبرنگاران و فعالان رسانه ای و اقتصادی " مربوطه برای مطالعه و بررسی و آگاه سازی مسئولان ذیصلاح برای " آسیب شناسی هر چه بهتر چالش ها، موانع، محدودیت ها و ظرفیت ها و فرصت های بورس و بازار سرمایه " از سوی مقامات مزبور قرار گیرد؟

12-  مبنای انتصاب مدیران داخلی سازمان بورس و اوراق بهادار به کیفیت حاضر؛ با وجود تکلیف قانونی و ملی آنها در راستای حفظ حقوق عامه و حمایت از حقوق سرمایه گذاران چه بوده است و کارکرد مُثبت و موثر آنها در جهت تضمین حقوق سرمایه گذاران، با توجه به کاهش شدید شاخص کل بازار سرمایه طی ماههای گذشته و خسارات کلان وارده به اموال مردم و شهروندان و نارضایتی گسترده سرمایه گذاران آن چگونه قابل توجیه بوده و چگونه منطبق با تکالیف قانونی آنها در جهت حمایت از حقوق سرمایه گذاران می باشد؟

13-  عملکرد مدیران سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای تکالیف قانونی و ملی آنان در قانون مذکور و در جهت حفظ حقوق عامه و سرمایه گذاران بازار سرمایه و فعالان بازار سرمایه تاکنون چگونه مورد بازنگری، بازبینی و راست آزمایی و تائید قرار گرفته و مستند شفاف سازی، راست آزمایی و انطباق عملکرد آنها با الزامات قانونی مزبور چه می باشد؟

14-  نقش و کارکرد دولت، شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار در بحران و تحولات اخیر بورس و بازار سرمایه و وضعیت اثر بخشی تصمیمات ماخوذه و نظامات حقوقی و قانونی وضع شده آنها در پیشگیری و جلوگیری از عدم ورود خسارات کلان به مردم و سرمایه گذاران و تضمین حقوق مالی و سرمایه ای آنها طی ماههای گذشته چگونه بوده است؟ و مستند انطباق کارکرد و اقدام آنها در جهت پیشگیری و جلوگیری از کاهش شاخص کلان بازار سرمایه و تضمین حقوق سرمایه گذاران چگونه می باشد؟

15-  نقش و کارکرد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار در جهت پیشگیری و جلوگیری از عدم ثبات در بورس و بازار سرمایه و ریسک‌های سیستماتیک و نظارت مستمر و موثر آن سازمان بر بازار سرمایه، ناشران و معامله‌گران و افشای احتمالی اطلاعات مخفی و محرمانه قبل از انتشار و بارگذاری آن سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران (کُدال) چگونه بوده و مستند اقدام قانونی آن سازمان در این باره چه می باشد؟ و مسئولیت قانونی ترک فعل احتمالی سازمان بورس و اوراق بهادار در این باره چگونه از سوی قوه قضائیه یا مراجع نظارتی و قانونی ذیصلاح تعقیب شده است؟

16-  کارکرد مستند و موجه شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به " توسعه بازار سرمایه"، " اولویت حفظ حقوق سرمایه گذاران و تضمین امنیت سرمایه گذاری و سپرده گذاری مردم در بورس و بازار سرمایه " و نیز " رسالت شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار " در راستای وظایف قانونی مقرر در قانون بازار اوراق بهادار چیست؟ و با توجه به تحولات اخیر بازار سرمایه و کاهش شدید شاخص کل آن- اقدامات موثر آنها در مواجهه با نوسانات شدید و غیرمتعارف نسبت به بکارگیری ابزارهای کنترل بازار، از قبیل دامنه مجاز نوسان، حجم مبنا و سایر ابزارهای در اختیار چیست و چگونه باید توجیه گردد؟

17-  برنامه وزارت امور اقتصادی و دارایی، شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به " مدیریت بحران بورس و بازار سرمایه " ، حفظ و صیانت مستمر و موثر از حقوق سرمایه گذاران و پیشگیری از خسارات و زیان های فراگیر وارده به آنها به مانند تحولات ماههای اخیر بازار سرمایه و عدم تکرار فرافکنی مسئولیت مقامات و مراجع اقتصادی مربوطه نسبت به نقض حقوق سرمایه گذاران چه می باشد؟

18-  کارکرد سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به " سیگنال فروشی و دستکاری احتمالی در قیمت ها " در بورس و بازار سرمایه و عوامل " رشد حبابی بورس" در آن بازار، بنا به اخبار و گزارشات منتشره، بر خلاف منافع و حقوق سرمایه گذاران و ضرورت حمایت از حقوق آنها و حفظ حقوق عامه چگونه بوده است و مستند اقدام آن سازمان در این باره چیست؟

19-  نقش و کارکرد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار در تثبیت یا تخدیش احتمالی نظم و امنیت عمومی کشور و امنیت سرمایه گذاری داخلی و ملی در پی نقض حقوق سرمایه گذاران آن یا تضمین حفظ حقوق آنها و حقوق عامه چگونه است؟ و مستند فعل یا ترک فعل احتمالی آنها در این باره چه می باشد؟

20-  رابطه حقوقی و مالی تحولات اخیر بورس و بازار سرمایه با " کسری بودجه دولت و تامین سرمایه های مورد نیاز دولت، بُرون رفت بانکهای در شُرف ورشکستگی از  ضرر و زیان و پویایی و بالندگی شرکت های حقوقی در اثنای التهاب بازار سرمایه" و نقش و تکلیف قانونی شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای حفظ حقوق سرمایه گذاران و صیانت از حقوق عامه در این باره چگونه بوده و "وصف شرعی و قانونی استفادۀ احتمالی بلااذن از سرمایه های مردم و سپرده گذاران بازار سرمایه و هدایت احتمالی آنها به سوی حوزه های دولتی و بانکی و شرکتی مزبور"، بنا به اعلام نظر برخی از کارشناسان و مقامات اقتصادی، چگونه از حیث شرعی و قانونی قابل توجیه است؟ نظر مراجع محترم تقلید و شرع نسبت به مراتب یاد شده،چیست؟ و مسئولیت قانونی دادستان کل کشور و مراجع نظارتی و بازرسی مانند سازمان بازرسی کل کشور در این باره چه می باشد؟

21-  آیا می توان وضعیت موجود بورس و بازار سرمایه و سقوط شاخص کل بازار سرمایه طی ماههای گذشته را بعنوان " ترک فعل احتمالی شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار" و دست اندرکاران اجرایی مربوطه و اهمال احتمالی آنها در انجام وظایف قانونی خویش و یا عدم نظارت مستمر و موثر احتمالی نسبت به بازار سرمایه و عدم حفظ احتمالی حقوق سرمایه گذاران آن و در نتیجه، تضییع حقوق عمومی و ورود خسارات کلان نسبت به  اموال و منابع و حقوق اساسی ملت و مال باختگان بورس و بازار سرمایه از حیث حقوقی و قانونی بر شمرد و آنرا مستوجب مسئولیت قانونی آن سازمان و مدیران و دست اندرکاران مربوطه دانست؟

22-  آیا ترک فعل احتمالی سازمان بورس و بازار سرمایه (بعنوان یک فرض محتمل مذکور) به معنای نقض تکلیف مقرر در ماده ۵۲ قانون بازار اوراق بهادار( تکلیف قانونی سازمان به گردآوری مدارک مستند وقوع جرائم مذکور در فصل ششم آن قانون و اعلام و پیگیری مراتب بعنوان شاکی در مراجع قضایی)، ماده ۷۲ قانون آیین دادرسی کیفری( لزوم اعلام فوری مراتب وقوع جرم در جرایم غیر قابل گذشت از سوی اشخاص و مقامات رسمی در حوزه کاری خود) و ماده ۱۳ قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد ( تکلیف کلیه مسؤولان دستگاههای مشمول این قانون به اعلام فوری مراتب وقوع جرائم مذکور در ماده مزبور به مقامات قضایی و اداری رسیدگی کننده و مسئولیت قانونی مترتب بر ترک فعل و استنکاف آنها طبق ماده 606 قانون مجازات اسلامی) از سوی آن سازمان بوده و مشمول مقررات مذکور در " دستورالعمل نحوه مقابله با ترک وظایف قانونی مدیران و کارمندان و پیشگیری از آن، مصوب رئیس قوه قضائیه(1399) " و لزوم ورود جدی سازمان بازرسی کل کشور و قوه قضائیه در راستای صیانت از حقوق عامه سرمایه گذاران و مردم و تعقیب مسئولیت قانونی مدیران مربوطه می باشد؟

23-  نقش و کارکرد قوه قضائیه و مراجع قضایی، نظارتی و بازرسی در صورت فعل یا ترک فعل احتمالی مغایر با مراتب یاد شده از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار در این باره در جهت حمایت از حقوق عامه مردم و سرمایه گذاران چگونه بوده است و مستند اقدام قانونی و حقوقی آن در این باره چیست و در چه وضعیت یا فرایند حقوقی و قانونی مربوطه قرار دارد؟

24-  میزان انطباق قوانین و الزامات قانونی موجود در بورس و بازار سرمایه و ترتیبات قانونی مقرر در قانون بازار اوراق بهادار و آیین نامه و دستورالعمل های اجرایی مربوطه و نیز نظامات حقوقی انحصاری نهاد ناظر بر بازار مالی با تحولات، ضرورت ها و نیازهای مالی، اقتصادی و حقوقی روز کشور و پیدایی و پویایی فنآوری های روز الکترونیکی و پیام رسان های اجتماعی و شبکه های مجازی از حیث داخلی و بین المللی چگونه است؟ و کارکرد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار در جهت به روز رسانی، تعدیل، اصلاح و تکمیل مقرره های قانونی مورد نیاز و ضروری بازار سرمایه کشور و منطبق به تحولات روز داخلی و بین المللی چگونه بوده و مستند اقدامات موثر آنها در این باره چه می باشد؟

25-  کارکرد سازمان بورس و اوراق بهادار در تدوین و تنظیم " دستورالعمل فعالیت فعالان فضای مجازی" و ساماندهی قانونی آنها و " آموزش و فرهنگ سازی بورس و بازار سرمایه " از طریق رسانه های عمومی و شبکه های اجتماعی و رسانه ملی و توانمند سازی سرمایه گذاران و ارتقای دانش مالی آنها و جامعه در زمینه معاملات اوراق بهادار و بازار سرمایه تاکنون چگونه بوده است؟ و مستند اقدام آن سازمان در این باره چه می باشد؟ و سازمان بورس و اوراق بهادار تاکنون چگونه نسبت به احترام، قدرشناسی، نکوداشت و پاسداشتِ محترمانۀ تلاش های پیدا و پنهانِ فعالان بازار سرمایه و نقش آفرینان موثر و مستمر در " آموزش و فرهنگ سازی بورس و بازار سرمایه و نهادینه کردن آنها با استفاده از ظرفیت های علمی، حرفه ای، کارشناسی و تخصصی آنان" برآمده است؟ و مستند اقدام سازمان مزبور در این باره چیست ؟

26-  میزان رضایت مندی سرمایه گذاران و فعالان بورس و بازار سرمایه و فعالان رسانه ای و خبرگزاری های اقتصادی و مالی نسبت به کارکرد و مدیریت انحصاری سازمان بورس و اوراق بهادار در بازار سرمایه و عملکرد سازمان مزبور در توجه قابل انتظار آن سازمان و شورای عالی بورس به دیدگاهها، رویکردها و تجربیات حرفه ای، تخصصی و کارشناسی فعالان بازار سرمایه و بورس، ولو در مقام منتقد عملکرد مراجع مذکور چگونه بوده و مستند اقدام سازمان بورس و اوراق بهادار و شورای عالی بورس در جهت استفاده مناسب و موثر از ظرفیت های کارشناسی و حرفه ای و رسانه ای موجود در بازار سرمایه و هدایت "تهدیدات و چالش های موجود در بازار سرمایه " به " فرصت های ملی سرمایه گذاری "، حمایت و صیانت از حقوق سرمایه گذاران و تامین هر چه بیشتر نظم و امنیت عمومی کشور و پیشگیری از تخدیش احتمالی آن چه بوده است؟

دیدگاه اقتصادانان و کمیسیون اقتصادی مجلس نسبت به تحولات بورس و بازار سرمایه :

    گرچه، از بازار سرمایه به محلی جهت هدایت سرمایه به بخش‏های مولد اقتصاد یاد می گردد، اما بررسی عملکرد واقعی بازار ایران به باور برخی از صاحب نظران اقتصادی حکایت از عدم موفقیت بازار مزبور در زمینه انباشت سرمایه، با وجود جلب نقدینگی های قابل توجه طی ماه‏های اخیر دارد و " مدیریت ضعیف نقدینگی هدایت‌شده به بازار سرمایه" و عدم تمایل هلدینگ‏ها و مالکان عمده به سرمایه گذاری در طرح های سرمایه گذاری جدید نیز ناشی از آن از دیدگاه آنها بر شمرده شده است.

     با این وجود، از نظر برخی از کارشناسان اقتصادی ؛ " متاسفانه، بازار سرمایه اوضاع مناسبی ندارد و شرایط فعلی بورس نتیجه حبابی است که به خاطرحجم بالا نقدینگی است که وارد بازار بورس شده است. از بین رفتن سرمایه مردم در بورس می تواند به بی ثباتی امنیتی(، اقتصادی و اجتماعی) منجر شود. از اواسط تابستان امسال بر خلاف 3 ماه اول سال شاهد شروع ریزش شاخص های بورس و روشن شدن چراغ قرمز بازار سرمایه و به دنبال آن از بین رفتن سرمایه های مردم  بودیم که می تواند خطر آفرین باشد و با وجود وعده هایی که اعضای دولت و مجلس برای ثبات و حفاظت از سرمایه های مردم داده اند،اما کماکان ما شاهد افت شاخص های بورس و از بین رفتن سرمایه های مردم در این اوضاع بد معیشتی هستیم. چراغ قرمز بورس و آژیر امنیتی(منجر به) تبعات امنیتی، سیاسی، اجتماعی که ممکن است به خاطر از بین رفتن سرمایه های مردم ، گریبان کشور را بگیرد. عوامل بسیاری در به وجود آمدن شرایط فعلی بورس دخیل هستند، اما نقش سبدگردان های بورس و سکوت دولت و یا حتی، تبلیغاتی که برای جذب سرمایه به  بورس صورت  گرفت، از مهمترین عواملی است که می توان از آن یاد کرد...".

    صرفنظر از صحت و سُقم تحلیل مزبور و نیز اظهار یکی از ناظران بورس مبنی بر" خالی کردن پشت مردم از سوی دولت و تامین مالی کسری بودجه دولت از بازار سرمایه" که بیان داشت ؛"... دولت بیش از نیاز کسری بودجه خود را تامین کرده است...و بسیاری از بانکهای حاضر در بازار سرمایه عملا ورشسکت بوده و بدهی های آنها بسیار بیشتر از داراییها و سرمایه آنها بوده اما با توجه به رخدادهای نیمه اول سال این بانکها از ورشکستگی خارج شدند و به عنوان بنگاههای عظیم مشغول فعالیت هستند" و اشاره وی به " تخلفات شرکتهای حقوقی و فروشهای آبشاری در زمان التهاب بازار سرمایه" و تاکید بر این نکته که " دولت پشت مردم را در بورس خالی کرد و بازار سرمایه دست بانک‌های ورشکسته را گرفت" و نیز بیان این موضوع که ؛ " بانکهای ورشکسته با تحولات نیمه اول سال از ضرر و زیان خارج شدند. بسیاری از بانکهای حاضر در بازار سرمایه عملاً ورشکست بودند و بدهی‌های آنها بسیار بیشتر از دارایی‌ها و سرمایه آنها بود، اما با توجه به رخدادهای نیمه اول سال این بانکها از ورشکستگی خارج شدند و به‌عنوان بنگاههای عظیم مشغول فعالیت هستند" و تحولات بازار بورس و سرمایه را " به نام مردم، به کام حقوقی ها" ارزیابی شده است، با وجود نقل قول نظرات آنها و موجود بودن منابع مورد استفاده در باز نشر مراتب اعلامی آنان- ابراز دیدگاههای مقامات مزبور مستلزم مطالعه، بررسی دقیق و ورود دادستان کل کشور و مراجع نظارتی و بازرسی و قانونی ذیربط، در راستای حفظ حقوق عامه می باشد.

   علاوه بر این، بنا به اعلام نظر یکی دیگر از اقتصادانان؛ " کسانی که با اعتماد به وعده دولت در تضمین اصل دارایی‌ها و نیز سودآوری قابل‌قبول، وارد این بازار شدند و اینک با یک سقوط بهمن‌وارِ حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار واحدی در بورس، احساس می‌کنند همه سرمایه‌ای که اندوخته بودند یا با رنج سالیان بدست آورده بودند یا با فروش خانه و ماشین در این بازار سرمایه‌گذاری کرده بودند یا از اطرافیان قرض کرده بودند و حتی، وام‌های ازدواج خود را وارد بورس کرده بودند، در کمتر از دوماه پیش چشمانشان در حال دود شدن است و وعده‌های مکرر دولتی‌ها و رئیس مجلس در بهبود وضعیت بازار بورس تحقق نیافته که هیچ، وضعیت اسفناک‌تر شده است".

     از دیدگاه اقتصادان مزبور؛ " دعوت‌ها، وعده‌ها و اعلام تعهدها و اطمینان‌بخشیِ بخش مهمی از سازمان حکمرانی کشور به مردم از شخص رئیس‌جمهور و بخش‌های اقتصادی دولت و اظهارات خودسرانه افرادی در رسانه ملی که دوره حضور در بورس را دوره خوش باشی ملت می‌دانستند، بخش قابل‌توجهی از مردم با اعتماد به (آنها) تن به ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار دادند. در بین سرمایه گذاران و بسیاری از کارشناسان، این ریزش بهمن وار طبیعی نیست و  دولت و قوه مجربه  با ورود " دستوری" و "دست‌کاری" عامدانه در بورس، سرمایه ملت را برای جبران مشکلات اقتصادی خود، از جمله کسری بودجه، به این وضعیت کشانده اند. این ادعا را نمی توان مسکوت گذاشت و بدون اقناع افکارعمومی از کنارش گذشت...".

  این اقتصاد دادن می افزاید ؛ " امیدوار بودن این جمعیت زیان‌داده در بورس به تدبیر حکومت و رفع خسارت از آنهاست که تجمع اعتراضی آرام و مسالمت‌آمیز امروز مردم مؤید آن است و این فرصتی است که بدون تنش اجتماعی این چالش حل و فصل شود و از عواقب امنیتی کار در آینده پرهیز کرد. ضرورت بازیابی اعتبار بازار بورس و مدعاهای اقتصادی و مهمتر بازیابی اعتبار وعده های حکومت به شکل عام نزد مردم و سرمایه‌گذاران به عنوان یکی از محورهای حل و فصل مسائل اقتصادی کشور در آینده است.  بنابراین، به دلایل گوناگون اخلاقی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که بیان شد، سازمان حکمرانی در کلیت خود نمی‌تواند نسبت به وضعیت فعلی بورس و این جمعیت بزرگ خسارت دیده و از رنجی که این هم‌وطنان از ناحیه اطمینان به حکومت متحمل شده‌اند، بی‌توجه باشد. دست کم حکومت اخلاقا به خاطر وعده ای که داده است در برابر این افراد مسئول است".

    گرچه، تحلیل و هشدارهای کارشناسی این اقتصادان، صرف نظر از صحت و سُقم آن به مانند دیدگاههای سایر کارشناسان اقتصادی و بازار سرمایه و با وجود مستند بودن منابع مورد استفاده از آنها، می تواند محل توجه، مطالعه و بررسی دست اندرکاران مربوطه قرار گیرد، با این حال، "در شرایطی که بازار سرمایه می‌توانست یک ظرفیت قابل توجه برای هدایت نقدینگی به سمت تولید و تبدیل شدن به یک تعاونی فراگیر ملی باشد، متاثر از این فضای رشد غیرحقیقی و ناپایدار قرار گرفت که عمده دلایل آن در عدم عرضه منظم سهام ارزنده و متناسب با نقدینگی، ایجاد انتظارات غیر واقعی درباره میزان سوددهی بالا و ایجاد تصور حمایت مطلق و جبران زیاد افراد توسط حاکمیت برای سرمایه‌گذاران جدیدالورود و ریسک‌ناپذیر، ناهماهنگی میان دستگاه‌های مسئول، روشن نبودن مبنای قیمت‌گذاری عرضه های اولیه، از جمله عوامل به وجود آمدن این وضعیت بر شمرده شده اند".

    با این حال، اگر چه، دولت ممکن است خود را نسبت به زیان های کلان وارده به سرمایه گذاران از حیث حقوقی مسئول نداند، لکن در مسئولیت قانونی دولت نسبت به از بین رفتن ثروت اموال و سرمایه های مردم از حیث مسئولیت عمومی دولت تردیدی نیست و ضروری است با اتخاذ تصمیمات شایسته در مقام پیشگیری و جلوگیری بایسته از زیان های فزاینده و کلان وارده به سرمایه گذاران و عدم گسترش خسارات فراگیر وارده به مردم و نهادینه نشدن نارضایتی عمومی آنها و پیامدهای مترتب بر نظم و امنیت عمومی و اقتصادی کشور برآید.

    علاوه بر این، صرف اعلام غیر کارشناسی و غیر حقوقی برخی از مقامات عالی رتبه اقتصادی کشور مبنی بر "تضمین بازار با ذات بازار سرمایه در تضاد است..." ! نمی تواند رافع تکالیف و مسئولیت های قانونی مراجع اقتصادی و مالی کشور نسبت به نقض حقوق سرمایه گذاران و عدم صیانت مستمر و موثرِ احتمالی از حقوق عامه به شمار رود. بر همین اساس، کمیسیون اقتصادی به مسئولیت مستقیم وضعیت فعلی بازار بر عهده وزیر امور اقتصادی و دارایی، شورای‌عالی بورس و اوراق بهادار و سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان نهاد ناظر بازار سرمایه اشاره کرد که مستلزم بررسی های کارشناسی، اقتصادی و حقوقی خاص خویش خواهد بود.

  ضرورت تحقیق و تفحص مستمر و موثر از شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهاء دار :

    صرفنطر از " اعلام آمادگی وکلای دادگستری برای پذیرش وکالت سرمایه گذاران بورس و بازار سرمایه" با ایجاد و تشکیل" کارگروه حقوقی، تخصصی و حرفه ای حمایت از حقوق سرمایه گذاران و فعالان بورس و بازار سرمایه " در جهت حمایت گسترده از حقوق عامه و اساسی شهروندان و ارائه مشاوره حقوقی و دفاع و وکالت از حقوق سپرده گذاران بازار مزبور و فعالان آن و ضرورت پاسخگویی دولت، شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به کارکردها و اقدامات خود در ارتباط با بورس و بازار سرمایه و تحولات آن در راستای حفظ "حمایت از حقوق سرمایه گذاران و سپرده گذاران" در بورس و بازار مذکور و نیز علیرغم وظایف و تکالیف قانونی قوه قضائیه و مراجع قضایی، بازرسی و نظارتی ذیربط نسبت به بررسی و تعقیب مراتب و پرسش های مطروحه در این یادداشت در جهت "حفظ حقوق عامه، حقوق اساسی و سرمایه گذاری مردم و تامین هر چه بیشتر امنیت عمومی کشور و سرمایه گذاری داخلی" و نیز ضرورت بررسی وضعیت شمول " دستورالعمل نحوه مقابله با ترک وظایف قانونی مدیران و کارمندان و پیشگیری از آن، مصوب رئیس قوه قضائیه (1399) "- با عنایت به خسارات فراوان وارده به اموال و سرمایه های مردم و سرمایه گذاران، بویژه نسبت به سرمایه گذاران خرد طی ماههای اخیر در پی سقوط شدید شاخص کل بازار سرمایه و عوامل موثر بر آن و توجهاً، به لزوم حمایت از حقوق سرمایه گذاران و تضمین حقوق مالی و سرمایه ای آنها و حقوق عامه مردم از حیث حقوقی و نظر به ضرورت حفظ مستمر نظم و امنیت عمومی، مالی، انسانی و سرمایه ای کشور و نظارت بر کارکرد و عملکرد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای اصول حکمرانی مطلوب و مولفه های آن(حاکمیت قانون، شفافیت، پاسخگویی، مسئولیت پذیری، وفاق عمومی، حقوق مساوی/ عدالت، اثر بخشی و کارایی/ کارآمدی و...) و شفاف سازی و راست آزمایی مستمر عملکرد آنها در این رابطه، بر ضرورت "تحقیق و تفحص مستمر و موثر از شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهاء دار" و بازخوانی و شفافیت کارکرد و عملکرد نهادهای مزبور و مدیران و دست اندکاران آن مراجع قانونی طی سالهای گذشته و در زمان حاضر در جهت حمایت از حقوق سرمایه گذاری و سرمایه گذاران داخلی و پیشگیری از تکرار زیان های فراگیر وارده به سرمایه و اموال آنها، همراه با تضمین مستمر و موثر حقوق سرمایه گذاران و قانونمندی هر چه بیشتر در حوزه بورس و بازار سرمایه تاکید می گردد که می تواند با رعایت تشریفات قانونی مربوطه در دستور کار مجلس شورای اسلامی و مراجع نظارتی، بازرسی، قضایی و امنیتی مربوطه نیز حسب مورد قرار گیرد.

    بدیهی است، بورس و بازار سرمایه نیازمند ثبات در سیاستگذاری‌ها و تصمیم گیری هاست تا چشم انداز روشنی از آن پیش روی بازار و سرمایه گذاران و تحلیل گران بازار قرار گیرد تا ضمن شناسایی و تضمین مستمر و موثرِ حقوق سرمایه گذاران و حمایت نهادینه حقوقی و قانونی نسبت به آنها و ساماندهی، حفظ و توسعه بازار شفاف و مدیریت کارآمد، قانونمند و پاسخگو به سرمایه گذاران و فعالان بازار سرمایه و نیز ضرورت تجدیدنظر قانونی در مکانیسم و ساز و کار انحصاری مدیریت بازار سرمایه و منطبق شدن آن با تحولات روز اقتصادی و بین المللی در جهت شکوفایی و پویایی روزافزون بورس و بازار سرمایه در جهت هدایت نقدینگی کشور به سوی کار و تولید و توسعۀ فراگیر ملی اقدام کرد، والا " فردا چه آسان، زود؛ دیر می شود" و صدالبته نیز خود کرده را تدبیر نیست و ما حصل صحبت نیز تکرار مکررات خواهد بود...!

* مدرس دانشگاه و وکیل پایه یک دادگستری