عبور دوباره خامنه ای از «نَه» بزرگ / سناریوهای دولت بایدن برای بازگشت به عقب چیست؟

 عبور دوباره خامنه‌ای از «نَه» بزرگ / سناریوهای دولت بایدن برای بازگشت به عقب چیست؟

تعریف و تفسیرهایی که در ۴۸ ساعت گذشته در تحلیل حرکت سر جو بایدن در مواجهه با پرسش مجری «سی‌بی‌اس» مطرح می‌شود، نشان از آن دارد که بر خلاف انتظار تهران، در دوران شیوع یک بیماری همه‌گیر در جهان و تغییر پیش‌بینی نشده محاسبه‌های منطقه‌ای، بازگشت به برجام و لغو تحریم‌ها قرار نیست با یک امضاء اتفاق بیفتد.

گزیده‌ای از مصاحبه از پیش ضبط شده این شبکه آمریکایی با بایدن روز یکشنبه و تنها ساعاتی پس از آن منتشر شد که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران با عبور دوباره از «نَه» به مذاکره با آمریکا، به توافق در صورت لغو تحریم‌ها چراغ سبز نشان داده بود.

بایدن در این مصاحبه در پاسخ به اینکه آیا آمریکا حاضر است در مقابل بازگشت ایران به برجام، تحریم‌ها را لغو کند، گفت: «نه». مجری پرسید: «یعنی اول آنها (ایرانیان) باید غنی‌سازی را متوقف کنند؟» بایدن سر خود را به نشانه تایید تکان داد.

تفسیرهای حرکت سر رئیس‌جمهور آمریکا

واکنش‌ها در تهران به حرکت سر بایدن قابل پیش‌بینی بود. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه که اخیر در مصاحبه‌ای به سابقه آشنایی و دوستی بایدن اشاره کرده بود به او توصیه کرد، «اظهارات خود را اصلاح کند.»

ساعتی بعد، این اصلاح نه از سوی بایدن، بلکه به نقل از یک مقام آمریکایی انجام شد. رویترز به نقل از این منبع ناشناس گزارش داد که حرکت سر بایدن به معنی این است که ایران باید «غنی‌سازی بیش از سطح مجاز را متوقف کند».

عصر روز دوشنبه نیز جن ساکی، سخنگوی وزارت امور خارجه از پاسخ به پرسش صریح در زمینه توقف غنی‌سازی در ایران خودداری کرد و با اشاره به اینکه موضع بایدن تغییری نکرده، دوباره تکرار کرد که «ایران باید به تعهداتش بازگردد تا آمریکا نیز چنین کند.»

توقف غنی‌سازی، توسعه موشک‌های دوربرد و ماجراجویی‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران از سرفصل‌های ۱۲گانه‌ مذاکره بود که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور سابق آمریکا و مایک پومپئو، وزیر امور خارجه او در توافقی گسترده‌تر با ایران به دنبال آن بودند. این دستور کار همزمان با خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۹۷ اعلام شده بود.

اما رئیس‌جمهور جدید آمریکا تا زمانی که در مقابل پرسش مجری سی بی‌اس درباره توقف غنی‌سازی در ایران قرار گرفت، سیاست خود در قبال ایران را با کلی‌گویی در یک جمله خلاصه کرده بود: «اگر به طور کامل به تعهداتشان بازگردند، آمریکا نیز به برجام بازمی‌گردد.»

این در حالی است که ترامپ که قبل از ورود به کاخ سفید به روشنی اعلام کرده بود که اگر به توافق گسترده‌تر و بهتری با ایران دست نیابد، از برجام که آن را «بدترین توافق تاریخ آمریکا» می‌خواند، خارج می‌شود؛ و چنین کرد.

سناریوهای بازگشت به عقب

تعریف و تفسیرهای متفاوت از حرکت سر بایدن، نشان‌دهنده این واقعیت است که سیاست او در قبال جمهوری اسلامی ایران هنوز قوام نگرفته، و این غافلگیر کننده نیست. یک ماه از تشکیل دولت بایدن می‌گذرد و او به تازگی در جریان گزارش‌های محرمانه اطلاعاتی و جاسوسی قرار گرفته است. همچنین انتخابات ریاست‌جمهوری ایران کمتر از ۴ ماه دیگر برگزار می‌شود. از سوی دیگر آمریکا مانند بسیاری از کشورهای دیگر با پیامدهای اقتصادی و سیاسی ناشی از یک همه‌گیری دست و پنجه نرم می‌کند.

هرچند بایدن در سخنرانی اخیر خود در وزارت امور خارجه آمریکا با اشاره به اتحاد با عربستان و اسرائیل و بدون کوچکترین اشاره‌ای به ایران نشان داد که در ساختار ذهنی او، مساله ایران در اولویت نیست؛ این پرونده به دلیل ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی در دستور کار دولت بایدن قرار دارد.

در روزهای اخیر گزارش‌ها و گمانه‌زنی‌‌های متعددی در مورد استراتژی احتمالی بایدن درباره ایران منتشر شده است. از طرح توقف در برابر توقف که لارا روزن روزنامه‌نگار آمریکایی از واشینگتن خبر آن را مخابره کرد تا پیشنهاد جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن برای توافق‌های جداگانه هسته‌ای و منطقه‌ای با ایران.

پیشنهاد سالیوان این است که در مرحله نخست دو طرف به برجام بازگردند و سپس توافق‌های دیگری در زمینه مدت اجرا و ابعاد آن-شامل برنامه ساخت کلاهک هسته‌ای- و نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی مورد بحث قرار گیرد. مشابه استراتژی دوران اوباما که البته پس از بهره‌مندی تهران از تعلیق بخشی از تحریم‌ها و فرصت تنفس، هیچگاه از موضوع هسته‌ای فراتر نرفت. خامنه‌ای ۱۱ مرداد ۱۳۹۵ گفت: «آمریکایی‌ها می‌گویند بیایید درباره‌ مسائل منطقه با شما صحبت کنیم! خب، تجربه برجام به ما می‌گوید این کار برای ما سمّ مهلک است.»

یک سناریوی دیگر بر اساس گزارش سه شنبه رویترز به نقل از منابع آگاه طرح گام‌به‌گام بازگشت تدریجی به تعهدات با هدف خرید زمان است. پیشنهاد‌دهندگان این طرح بر این باورند که با تسهیل دسترسی ایران به برخی منابع مالی یا تعلیق بخشی از تحریم‌ها در مقابل بازگشت تهران از روند نقض تعهدات هسته‌ای یا متوقف شدن این روند، وضعیت وخیم‌تر نمی‌شود و به این ترتیب فرصت برای مذاکره بیشتر فراهم می‌شود. روندی مشابه پیشنهاد اخیر ظریف که گفته بود می‌توان طبق یک جدول زمانبندی شده به تعهدات و برجام بازگشت.

در این بین زمزمه میانجی‌گری اروپا و فرانسه هم به‌گوش می‌رسد که با توجه به تجربه مذاکره رو‌در‌روی نمایندگان ایران و آمریکا در عمان به نظر نمی‌رسد ضرورتی برای آن وجود داشته باشد.

مجموع این طرح‌ها در ترکیب آن با موضع‌گیری‌ها در تهران، واشینگتن و بروکسل نشان می‌‌دهد که با پایان دولت ترامپ، اکنون طرفین بر اساس منافع خود به یک معامله دیگر علاقمند هستند و بحث بر سر مسیر تحقق آن است. هرچند که توافق جدی و ماندگارتر باتوجه به ملاحظه‌‌های منطقه‌ای، روندی دشوار و زمان‌بر خواهد بود.

علی خامنه‌ای؛ از «نه‌ جنگ، نه مذاکره» تا مذاکره به شرط لغو تحریم

فارغ از معنی سر تکان دادن بایدن برای درصد خلوص غنی‌سازی در ایران، مقامات تهران پس از تحمیل دوره‌ای طولانی از فشار تحریم‌ها بر اقتصاد برای تجدید قوا به لغو تحریم‌ها-حتی به‌طور موقت-نیاز دارند.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی هشتم خرداد ۱۳۹۸ در واکنش به پیشنهادهای دونالد ترامپ برای مذاکره گفته بود: «مطلقا با این کشور (آمریکا) مذاکره نمی‌کنیم، چرا که مذاکره نه تنها فایده ندارد، بلکه ضرر هم دارد.»

او پیش‌تر مذاکره با آمریکا را «سم» و مذاکره با دولت ترامپ را «سم مضاعف» عنوان کرده و تاکید داشت که «نه جنگ می‌شود و نه مذاکره می‌کنیم.»

اما علی خامنه‌ای روز یکشنبه ۱۹ بهمن ۱۳۹۹، به صراحت گفت: «در صورتی که آمریکا تحریم‌ها را لغو کند، ‌ایران هم به تعهداتش در برجام بازمی‌گردد».

عبور آشکار از شعار پرهیز از مذاکره با آمریکا و تکرار موقعیت «نرمش قهرمانانه» که در دوره زمامداری خامنه‌ای کم‌سابقه نیست.

خامنه‌ای که در سال ۶۷ می‌گفت، «تا وقتی آمریکا آدم بشود، ارتباط با او را قبول نداریم»، ۲۴ سال بعد در حالی که مذاکرات محرمانه با آمریکا در دوره‌ای از سنگین‌ترین تحریم‌های اقتصادی آغاز شده بود، گفت: «مذاکره با آمریکا را در مسائل خاص منع نمی‌کنیم، لیکن خوش‌بین نیستم.» او پس از به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای مقدماتی در ۱۹ دی ۹۲ دیگر سخنی از بی‌اعتمادی به میان نیاورد و گفت: «نظام درباره موضوعات خاصی که مصلحت بداند با این شیطان (آمریکا) برای دفع شر و حل مشکل مذاکره می‌کند.»

مذاکره به وقت مصلحت در سال‌های اخیر همواره به تناوب جریان داشته و اکنون بار دیگر ضرورت کاهش فشار اقتصادی مذاکره را بلامانع کرده است. دور جدید زمینه‌چینی برای تغییر رویکرد از هفته‌ها پیش آغاز شد و پایگاه‌ اطلاع‌رسانی دفتر رهبر جمهوری اسلامی با انتشار سلسه مصاحبه‌هایی با چهره‌های کلیدی، مسئولیت آماده‌سازی افکار عمومی برای چرخش به سوی مذاکره را بر عهده داشته است. مشاوران و مقامات نزدیک به خامنه‌ای از علی‌اکبر ولایتی تا محمد باقر قالیباف و سعید جلیلی در این مصاحبه تفصیلی یکصدا گفتند: «آمریکا تحریم‌ها را لغو کند، مذاکره می‌کنیم.»

از همان روز نخست، «نه جنگ، نه مذاکره» سپری برای حفظ وضع موجود به امید حفظ وجهه و دریافت امتیازهای بهتر در قمار تغییر دولت در آمریکا بود. حالا که دمکرات‌ها بر سر کار آمده‌اند و تمایل به معامله دارند و فشار اقتصادی به اوج رسیده، مصلحت در مذاکره‌ است؛ و این چرخه باز هم تکرار خواهد شد.
آزاده افتخاری / ایندیپندنت فارسی

 
فیلمها و خبرهای بیشتر در کانال تلگرام پیک ایران