گزارشی لحظه به لحظه از چگونگی تالیف نخستین کتاب در صدر اسلام

به گزارش خبرنگار مهر، انتشارات دلیل ما هفتمین چاپ کتاب «گزارش لحظه به لحظه از سرگذشت اولین کتاب اسلام» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر انصاری را با شمارگان هزار نسخه، ۵۶ صفحه و بهای ۱۰ هزار تومان منتشر کرد. نخستین چاپ این کتاب سال ۱۳۸۴ با شمارگان ۲۰ هزار نسخه و بهای ۳۵۰ تومان منتشر شد و همچنین چاپ پیشین (ششم) آن سال ۱۳۹۰ با شمارگان سه هزار نسخه و بهای ۹۰۰ تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت.

نویسنده در این کتاب با روایتی داستانی در پنج مرحله گزارشی لحظه به لحظه از چگونگی تالیف کتاب سُلَیم بن قیس هِلالی (نخستین کتاب تالیفی در صدر اسلام) و مراحل تالیف ۶۰ ساله آن را ارائه می‌دهد.

سُلَیْم بن قِیْس هِلالی عامری کوفی از اصحاب خاص امامان حضرت امیرالمومنین (ع)، حضرت امام مجتبی (ع)، حضرت سیدالشهدا امام حسین (ع) و حضرت سیدالساجدین امام سجاد (ع) است. او محضر امام باقر (ع) را نیز درک کرد. سُلَیْم بن قِیْس از قدیم‌ترین علمای شیعه و بزرگان اصحاب ائمه (ع) و مورد وثوق آنان بود محبوبیت خاصی نزد ائمه داشت.

در روایات داریم که سلیم کتابش را زمان حضرت امیر (ع) در موضوع فضایل اهل بیت (ع) و حوادث پس از رحلت پیامبر مکرم اسلام (ص) نوشت. او همیشه آماده به خدمت بود و روایت است که در جنگ صفین نیز در رکاب حضرت جنگید و حتی در لیله الهریر که شدیدترین روز و شب نبرد بود نیز از زمره جنگ‌جویان خاص بود و در میدان حضور داشت.

سلیم در کتابش، مکاتبات علی (ع) با معاویه را به دقت ثبت کرد و خطابه‌های آن حضرت در جنگ را نوشت. همچنین کیفیت جنگ هریر و داستان حکمیت و بر نیزه نمودن قرآن‌ها را در کتابش نوشت. در بازگشت از صفّین هم در قضیه راهبی که مسلمان شد و کتابهای حضرت عیسی (ع) را به امیرالمؤمنین (ع) تحویل داد حاضر بود و تمامی جریان را در کتابش ثبت کرد. سلیم در نبرد نهروان و همچنین در دو روز پس از ضربت خوردن حضرت (ع) نیز در محضر امیرالمومنین حاضر بود و همه وقایع را ثبت کرد. همچنین پس از شهادت حضرت امیر (ع) سلیم از اصحاب خاص امام مجتبی (ع) بود و رخدادها را می‌نوشت. از جمله هنگامی که معاویه برای صلح وارد کوفه شد، سلیم خطبه حضرت امام مجتبی (ع) مقابل معاویه را ثبت کرد. او هنگام پادشاهی معاویه نیز هیچگاه فعالیت نوشتن را متوقف نکرد و بویژه به ثبت جنایت‌های معاویه علیه مسلمانان و شیعیان پرداخت.

کتاب به طور کل شامل ۴۸ روایت مهم و مفصل است. محتوا از وقایع پس از رحلت پیامبر آغاز شده و دوران خلافت امام علی (ع)، فضایل امام علی و اهل‌بیت (ع) و پیش‌بینی برخی حوادث قرن اول هجری را دربر می‌گیرد. بیشتر احادیث کتاب، از امام علی (ع)، سلمان فارسی، مقداد بن اسود و ابوذر غفاری روایت می‌شود. با این حال روایاتی نیز از امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، امام سجاد (ع)، عمار بن یاسر، عبدالله بن عباس، عبدالله بن جعفر و محمد بن ابوبکر در کتاب نقل شده است.

درباره کتاب علمای امامیه قرون بعد نظرات متفاوتی را بیان کرده‌اند. محمد بن ابراهیم نعمانی آن را به طور کل تایید می‌کند، اما احمد بن حسین‌ غضائری واسطی بغدادی از مشهورترین علمای امامیه در قرون چهارم و پنجم هجری کتاب را به طور کل رد کرده و آن را جعلی می‌داند. شیخ مفید اما نظری بینابین دارد و محتوا را نه کلاً جعلی و نه کاملاً قابل اعتماد می‌خواند. اما تعداد علمایی که این کتاب را تایید کرده و سلیم را شخصیتی قابل اعتماد خوانده‌اند بسیار بیشتر است.

کتاب سُلَیم بن قیس هِلالی بارها به فارسی ترجمه شده است. دو ترجمه مشهور آن «اسرار آل محمد (ع)» به قلم اسماعیل انصاری زنجانی و دیگری «تاریخ سیاسی صدر اسلام؛ اسرار آل محمد، اسناد سری و ممنوعه نهضت اسلام» توسط محمودرضا افتخارزاده است. ترجمه نخست را ابتدا ناشرانی چون الهادی و معارف اسلامی در دهه ۷۰ منتشر کردند که بعدها انتشار آن به انتشارات دلیل ما سپرده شد و تاکنون به چاپ‌های متعدد رسیده است. ترجمه افتخارزاده را نیز انتشارات رسالت قلم منتشر می‌کند. همچنین «الفبای شیعه: اسرار آل محمد» نیز ترجمه دیگری از این کتاب به قلم محمد اسکندری توسط انتشارات آرام دل عرضه شده است.

اما حجت‌الاسلام انصاری در کتاب «گزارش لحظه به لحظه از سرگذشت اولین کتاب اسلام» به خوبی توانسته مخاطبان را با شخصیت سلیم و همچنین مراحل تالیف کتاب او آشنا کند. قلم او سلیس و روان است، بنابراین عموم مخاطبان می‌توانند با کتاب ارتباط برقرار کنند.