گلنوش خالقی درگذشت؛ 'هرگز تنها برای زنان کنسرت نمی‌دهم'

گلنوش خالقی درگذشت؛ 'هرگز تنها برای زنان کنسرت نمی‌دهم'

• پژمان اکبرزاده
• روزنامه‌نگار

۶ ساعت پیشبرای پخش این فایل لطفا جاوا اسکریپت را فعال یا از یک مرورگر دیگر استفاده کنید.توضیح ویدئو،

گلنوش خالقی نخستین زن ایرانی بود که به شکل تخصصی در رشته رهبری تحصیل کرده بود

تهران، ۱۳۶۹ - "من هرگز تنها برای زنان کنسرت نمی‌دهم..."

این واکنش گلنوش خالقی به مقام‌های حکومت جمهوری اسلامی بود که به او به دلیل زن بودن اجازه حضور روی صحنه به عنوان رهبر ارکستر را نمی‌دادند. گلنوش خالقی برای بیست و پنجمین سالگرد درگذشت پدرش، روح‌الله خالقی، موسیقی‌دان برجسته ایران، پس از سال‌ها به میهن‌اش آمده بود تا کنسرت‌هایی را اجرا کند. می‌گفت: "حاضر بودم مقنعه به سر کنم و کاملا حجاب اسلامی داشته باشم ولی نگذاشتند. وقتی خواستند خیلی لطف کنند گفتند می‌توانید کنسرت دهید اما تنها برای زنان! من هم گفتم هرگز چنین کاری نمی‌کنم. موسیقی باید برای همه آزاد باشد."

گلنوش خالقی، موسیقی‌دان ایرانی و فرزند روح الله خالقی، روز گذشته (۱۴ فوریه/۲۶ بهمن) در سن هشتاد سالگی در واشنگتن درگذشت. از او دو پسر به نام های رامین (دیوید) و جولین به یادگار مانده است.

گلنوش خالقی نخستین زن ایرانی بود که به شکل تخصصی در رشته رهبری تحصیل کرده بود و در سال‌های پیش از انقلاب رهبر کُر رادیو-تلویزیون ملی ایران (گروه هم‌آوازان) بود. نادیده گرفتن دانش و تجربه‌ی او و تنها توجه به تکان خوردن بدنش روی صحنه برای او بسیار برخورنده بود. او می‌گفت: "آمده بودم در ایران بمانم و کار کنم ولی مجبور شدم دوباره به آمریکا برگردم؛ جایی که جنسیت من برای کار اهمیتی نداشته باشد."

او خاطره دیگری را هم از اقامت چند ماه‌اش در ایران نقل می‌کرد: "در صدا و سیما آقایی به شدت مذهبی را در رابطه با کارهایم ملاقات کردم که حتی با من دست نمی‌داد. او به من پیشنهاد کرد "حالا که نمی‌گذارند روی صحنه بروید بیایید کارهای پدرتان را ضبط کنید". من چون پارتیتور [نت ارکستر] کارها را به همراه داشتم فکر کردم پیشنهاد بسیار خوبی است. آن آقا در همان دیدار به من گفت "می‌خواستم خواهش کنم که در این آلبوم حتما سرود "ای ایران" را هم ضبط کنید. من بسیار تعجب کردم که در آن سازمان، یک فرد بسیار مذهبی چنین پیشنهادی می‌دهد چون در آن زمان، حکومت با سرود ای ایران به عنوان یک سرود طاغوتی برخورد می‌کرد و آن را پخش نمی‌کردند..."

در همین زمینه:

• پنجاه ساله شدن سرود ای ایران: گفتگو با گلنوش خالقی
• یادی از کُر ملی ایران در گفتگو با آلفرد ماردویان
• نخستین ضبط گروه کُر فرح پس از چهل سال منتشر شد
• اپرای پریا: سه دهه ممنوعیت برای بزرگداشت موسیقایی احمد شاملو

ضبط اولیه از سرود "ای ایران" اثر روح‌الله خالقی با صدای غلامحسین بنان در دست بود: تنظیمی ساده، نوازندگان اندک و امکانات ضبط محدود. گلنوش خالقی با دانش ارکستراسیونِ قوی‌تر، سرود را از نو برای تکخوان (رشید وطندوست)، آواز گروهی و ارکستر تنظیم کرده بود. این تنظیم در سال ۱۳۶۹ (۱۹۹۰) همراه با بازسازی تعداد دیگری از ساخته‌های روح‌الله خالقی در آلبومی به نام "می ناب" در ایران و آمریکا منتشر شد و مورد استقبال گسترده‌ای قرار گرفت. پس از آن در بیشتر گردهمایی‌های ایرانیان و همچنین در بیشتر رسانه‌ها از همین تنظیم تازه‌ "ای ایران" از گلنوش خالقی استفاده شد که نسبت به نسخه اصلی از صلابت بیشتری برخوردار بود.

• بشنوید: رنگ "پرچهر و پریزاد" ساخته درویش خان - تنظیم و رهبری: گلنوش خالقی

آغاز موسیقی‌ با مشهورترین موسیقی‌دانان زمانه

گلنوش خالقی در سال ۱۳۱۹ در تهران متولد شد. مقدمات موسیقی را از پدر آموخت و سپس وارد هنرستان موسیقی ملی شد. پس از سال‌ها کشمکش برای تدریس موسیقی ایرانی در هنرستان عالی موسیقی، این هنرستان در سال ۱۳۲۸ به کوشش روح‌الله خالقی برای آموزش موسیقی ایرانی بنیان نهاده شده بود. در این هنرستان، گلنوش زیرنظر پدرش و همچنین حسین صبا، جواد معروفی و مصطفی پورتراب به فراگیری موسیقی پرداخت. پس از دریافت دیپلم پیانو، یک سال نیز در هنرستان عالی موسیقی (کنسرواتوار تهران) از آموزش‌های امانوئل ملیک اصلانیان بهره‌مند شد و دیپلم این هنرستان را هم بدست آورد.

در سال ۱۳۴۱ راهی اتریش شد و در رشته رهبری کُر (آواز گروهی) در آکادمی موتسارتئوم سالزبورگ مشغول تحصیل شد. پس از سه سال به آمریکا رفت و همین رشته را در کالج اوبرلین در اوهایو پی گرفت و در نهایت در سال ۱۳۵۳ فوق لیسانس رهبری کُر را از دانشگاه ویسکانسین دریافت کرد. در همین دوران با استفان اکرت، نوازنده هارپسیکورد آشنا شد و با او ازدواج کرد. هر دو به دعوت دولت ایران به تهران آمدند و تقریبا در همه پروژه‌های هنری خالقی، اکرت نیز همکاری نزدیک داشت.

توضیح تصویر،

گروه کُر رادیو-تلویزیون ملی ایران (هم‌آوازان) به رهبری گلنوش خالقی، تهران، ۱۳۵۵

هم‌آوازان: گروه کُر رادیو-تلویزیون ملی ایران

در تلویزیون ملی ایران یک ارکستر مجلسی با برنامه‌های جدی و هدفمند فعال بود ولی برای آثار کُرال، آواز گروهی در اختیار نداشت.

پس از تعطیلی گروه کُر تهران به رهبری اِولین باغچه‌بان، تنها گروه کر فعال در اوایل دهه پنجاه خورشیدی کُر ملی ایران به رهبری آلفرد ماردویان بود که برنامه‌های جداگانه خودش را داشت.

گلنوش خالقی می‌گفت: "سازمان مایل بود یک گروه کُر هم در اختیار داشت باشد تا برنامه‌های ارکستر مجلسی را گسترش دهند. به همین خاطر برای تشکیل یک گروه کر در تلویزیون بسیار همکاری کردند. یک مدرسه کر تشکیل دادیم و پس از پرورش خوانندگان، به جز همکاری با ارکستر، برنامه‌های مستقل بسیاری نیز اجرا کردیم. زمینه کاری این گروه اجرای آثار کلاسیک غربی بود."

فعالیت گروه هم‌آوازان تا زمستان ۱۳۵۷ ادامه پیدا کرد. خاطره تلخ منحل شدن این کُر در زمان انقلاب، تا پایان عمر گلنوش خالقی را رها نکرد و سال‌ها پس از آن همواره می‌گفت: "من هنوز سوگوار هم‌آوازان هستم."

آخرین اثر این گروه، ضبط مخفیانه "سرود آزادی" ساخته گلنوش خالقی با شعری از فریدون مشیری بود. او می‌گوید "این سرود را تحت تاثیر ایده‌های شاپور بختیار برای ایجاد فضای باز سیاسی در ایران ساختم. ضبط آن با وقوع انقلاب امکان پذیر نبود اما یوسف شهاب، از صدابرداران معروف آن دوره از خوانندگان گروه هم‌آوازان شنیده بود که چنین سرودی ساخته‌ام. به همین خاطر هماهنگی‌های لازم را انجام داد تا مخفیانه و به سرعت آنرا در یکی از استودیوهای تلویزیون ضبط کنیم. گفت "تنها می‌توانید دو بار اجرا و ضبط کنید چون اگر پاسدارها خبردار شوند جلوی ضبط را می‌گیرند!" پس از ضبط، روی نوار آن نوشتند "سمفونی بتهوون" تا اگر کسی آنرا در بیرون از استودیو در کیف‌مان دید مشکلی پیش نیاید و به این شکل توانستیم سرود را ضبط کنیم. بعدها در یوتیوب دیدم که در ایران آنرا چند بار اجرا کرده‌اند که اصلا هم خوشم نیامد چون به پارتیتور اصلی دسترسی نداشته‌اند و آنرا به سادگی بر پایه آنچه شنیده بودند اجرا کرده بودند."

کوچ به آمریکا و رهبری ارکستر روح‌الله خالقی

کمتر از یک سال پس از انقلاب، گلنوش خالقی همراه با خانواده به آمریکا کوچ کرد. در حومه واشنگتن اقامت گزید و تدریس پیانو را آغاز کرد.

در سال ۱۳۶۴ با همکاری تعدادی از نوازندگان ایرانی و آمریکایی، ارکستر روح‌الله خالقی را در آمریکا تشکیل داد و حدود پنج سال آنرا رهبری ‌کرد. فعالیت با یک ارکسترِ حدودا بیست نفره بدون بودجه و پشتیبان بسیار دشوار بود. از اجراها استقبال خوبی به عمل می‌آمد ولی ارکستر در بهترین حالت تنها می‌توانست هزینه‌ها را تامین کند. ادامه کار از سال ۱۳۶۹ دیگر ممکن نشد.

آن سال همزمان بود با بیست و پنجمین سالگرد درگذشت روح‌الله خالقی. گلنوش فکر کرد حال که فضای فعالیت‌های موسیقی به نسبت نخستین سال‌های پس از انقلاب قدری عادی‌تر شده شاید بتواند از نو در ایران کار کند و تصمیم برگشت به ایران گرفت.

اما پس از بازگشت به ایران برخوردهایی که در تهران پیش آمد او را بسیار سرخورده کرد و پس از ضبط آلبوم "می ناب" از نو به آمریکا بازگشت.

منبع تصویر، RKAC

توضیح تصویر،

ارکستر روح‌الله خالقی به رهبری گلنوش خالقی، واشنگتن، ۱۳۶۸

پایان دوره رهبری؛ آهنگسازی، تدریس و پژوهش

پس از بازگشت به آمریکا در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱) گلنوش خالقی دیگر هیچگاه نتوانست به عنوان رهبر روی صحنه برود. "کانون هنری روح‌الله خالقی" را در آمریکا ایجاد کرد و فعالیت‌هایش به آهنگسازی، تدریس پیانو و سر و سامان دادن به آثار پدر متمرکز شد. کتابی از یادداشت‌ها، اسناد و نامه‌های روح الله خالقی به کوشش او در کتابی به نام "ای ایران" در تهران منتشر شد. همچنین چهار سی.دی دربرگیرنده آثاری از روح‌الله خالقی که در دهه‌های سی و چهل خورشیدی در رادیو ضبط شده بود. اینبار نیز ممنوعیت تک‌خوانی زنان در ایران مشکل‌ساز شد و تنها آثاری در سی‌دی‌ها گنجانده شدند که خوانندگان مرد آنها را خوانده باشند. کارهایی که با صدای خوانندگان زن اجرا شده بودند جداگانه در آمریکا منتشر شدند.

گلنوش خالقی جدا از تنظیم آثار استادان موسیقی ایرانی برای آواز گروهی و ارکستر،‌ خود نیز آثار گوناگونی به ویژه برای پیانو با الهام از موسیقی دستگاهی و محلی ایران آفریده است. تعدادی از این آثار با اجرای تارا کمانگر ضبط شده که هنوز منتشر نشده است.