سینمای ایران در دوراهی قاچاق یا فراموشی / نگاهی به وضعیت اکران فیلم ها در سال سخت کرونا

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- فاطمه قربانی رضوان؛ با شیوع بیماری کرونا رکودی شدید هنر‌های نمایشی از جمله سینما را دربرگرفت و سرنوشتی نامعلوم را گریبان گیر اکران‌ها کرد. فیلم سینمایی «شنای پروانه» که در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر درخشید و برای فروردین سال ۹۹ در چرخه اکران نوروزی قرار گرفت با شیوع این بیماری و تعطیلی سینما‌ها و عدم حضور مخاطبان به اکران خود پایان داد. فیلمی که به گفته منتقدان می‌توانست در جایگاه یک فیلم درخشان از کارگردانی کار اولی بسیار مورد توجه قرار گیرد و رکود سینما را بشکند، اما متاسفانه سرنوشتی شوم گریبان گیرش شد.

پس از گذشت ماه‌ها از شیوع بیماری و بهبودی نسبی اوضاع در اولین روز‌های بازگشایی سینما‌ها فیلم «شنای پروانه» برای احیاء سینمایی ورشکسته روی پرده رفت، اما به علت استقبال کم مخاطبان از سینما باز هم به اکرانی چند روزه اکتفا کرد و وعده اکران در نوروز سال جاری را از طرف مسئولان گرفت.

قاچاق این فیلم و ورود آن به شبکه‌های ماهواره و اینترنتی با شروع سی و نهمین دوره جشنواره فجر اتفاقی بود که ضربه‌ای عجیب و تقریبا غیرقابل جبران را بر پیکر «شنای پروانه» وارد کرد. اما این اتفاق سبب شد که کارگردان کار باری دیگر مجبور شود که به اکران اجباری تن دهد تا مخاطبان بتوانند به شکلی قانونی فیلم را تماشا کنند.

وضعیت، اما به شکلی پیش رفت که محمد کارت گلایه خود را از این وضعیت اعلام کرد و اکران فیلمش را در شرایط کرونایی اشتباهی بزرگ و اکران عمومی بعد از قاچاق فیلم را اشتباهی دوباره خواند.

او در یادداشتی در ارتباط با اکران فیلم اش پس از قاچاق نسخه اصلی نوشت: «برای فیلم عزیزم «شنای پروانه» که تنش آماج زخم‌های یکی پس از دیگری شد و تمثال شریفش تبدیل شد به پیکری هر جایی. فیلمی که با تلاش خستگی ناپذیر، تمام قد ایستادیم تا تمام عناصرش شکیل و حرفه‌ای برای مخاطب و مردم باشد. فیلمی که اگر احوال جهان به هم نمی‌ریخت و کرونا نبود به اذعان کارشناسان، می‌توانست پرونده موفقیت هایش را با جابجا کردن رکورد‌های فروش ادامه دهد.

اما این اپیدمی که به یکباره سالن‌های سینما را به تعطیلی کشاند و باعث شد «شنای پروانه» با تصمیم عجولانه و بی درایت و با وعده‌های سر خرمن، برای بازگشایی فرمایشی سالن‌های سینما پس از تعطیلی چندماهه، سینه سپر کند و پیش قدم شود تا سینما زنده بماند. اما پس از چند روز پشتش را خالی دید و اکرانش متوقف و بلاتکلیف رها شد.

کرونا شرایط را غیرقابل پیش بینی، پیش برد، اما ما هرگز انتظار نداشتیم زخم آخر را با قاچاق فیلم بخوریم.
حالا که "شنای‌پروانه" پیکرش سلاخی شده و به پیشنهاد عده‌ای ناجوانمرد که مردم را تشویق می‌کنند فیلمی که نفسش گرم است را با سردی نارضایتی ما غیرقانونی ببینند، با اکران دوباره فیلم در سینما‌ها مخالف بوده و هستم. چرا که در موقعیت کرونایی بهترین گزینه اکران آنلاین است یا اکران پرده و آنلاین همزمان باهم. نه اینکه با تصمیمات چندپاره در اکران، مردم گیج شوند.

حالا دیگر «شنای پروانه» با تکیه بر موفقیت هایش در ارتباط با مخاطب تنها فیلم من نیست بلکه نماینده سینماست. پس لطفا عزیزان بر پیکر کم جان سینما زخم نزنید.»

علی حضرتی، کارگردان فیلم سینمایی «ساز‌های ناکوک» نیز با اشاره به تبعات اکران آنلاین فیلم و قاچاق فیلم از بستر پلتفرم‌ها گفت: «در شرایط فعلی که وضعیت سینما‌ها حداقل تا سال آینده هم معلوم نبود، با توجه به اینکه سرمایه فیلم ساز‌های ناکوک مربوط به بخش خصوصی است و ما برای ادامه دادن فعالیت فیلمسازی نیازمند اکران فیلم و بازگشت بخشی از سرمایه فیلم بودیم بعد از مشورت با افرادی که در زمینه اکران فعالیت دارند تصمیم گرفتیم فیلم را اکران آنلاین کنیم. اما واقعیت این است که فکرش را نمی‌کردیم آنقدر سریع نسخه قاچاق فیلم منتشر شود و از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش شود. این اتفاقات و این مدل قاچاق فیلم‌ها بخش سلامت اقتصاد سینما و بخش خصوصی را نشانه گرفته است و ادامه‌دار شدن این روند باعث می‌شود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی که امیدوار به بازگشت سرمایه‌شان از طریق اکران آنلاین بودند نسبت به حضور در سینما دلسرد شوند.»

وی با اشاره به آینده تولید فیلم بعد از دوران کرونا گفت: «یا باید دست روی دست بگذاریم و شاهد از بین رفتن سرمایه و فعالیت‌هایمان باشیم یا باید تلاش کنیم و از طریق راه‌هایی که امکان بازگشت سرمایه فیلم‌ها هست به تولید آثار جدید بپردازیم. به هر حال کرونا اتفاقی است که کل دنیا را تحت تاثیر قرار داده است و قرار نیست روند عادی زندگی را تعطیل کنیم و باید به آینده هم امیدوار باشیم. البته که شرایط مثل قبل نمی‌شود و نمی‌توان به این موضوع ایده‌آل نگاه کرد، اما باید سعی کنیم راه‌های جدیدی برای تولید فیلم پیدا کنیم.»

وی در ادامه گفت: «شرایط تولید با توجه به وضعیت کرونا باعث شده هزینه‌های تولید بالاتر برود و از طرفی درآمد‌های ساخت فیلم هم کم شده است. من هنوز به پروژه بعدی برای تولید فکر نکردم. هنوز برآورد جدیدی از تولید فیلم در شرایط کرونایی ندارم، ولی فعلا روی آثاری که قبل از کرونا تولید کردیم تمرکز کردیم تا در آینده بتوانیم با برنامه‌ریزی بهتری وارد تولید فیلم شویم.»

یکسال خاموشی در سینما

پس از گذشت یکسال از شیوع بیماری کرونا هنوز هم فیلم‌ها و اکران‌ها با عدم مدیریت صحیح از سوی مسئولان فرهنگی رو به رو هستند و هر لحظه امکان اکران نامناسب و یا قاچاق سایر فیلم‌ها همچون شنای پروانه هست.

در این شرایط مهم‌ترین جایگزین و راهکار سینماگران برای بازگشت فیلم‌ها به فروش، اکران آنلاین بود. تصمیم که ابتدا با شک و تردید و امکان عدم پذیرش آن از سوی فیلمسازان همراه بود. اما با فروش خوب فیلم‌ها به شکل اکران آنلاین تعداد قابل‌توجهی فیلم دیگر هم اکران آنلاین را برای نمایش خود انتخاب کنند.

اما نداشتن تبلیغ تلویزیونی، کپی غیرقانونی و قاچاق فیلم‌ها در عرض کمتر از سه ساعت از آغاز نمایش آنلاین آن‌ها و البته نداشتن تضمین برگشت سرمایه با وجود این خطرات، دلایلی بودند که ریسک این شیوه از نمایش فیلم‌ها را بالا بردند و باعث شد دیگر فیلمسازان رغبتی به اکران از این مسیر نداشته باشند. این درحالی است که مسئولین نیز اقدامی جهت بهبود اوضاع نکردند.

ضربه‌ی اقتصادی وارد شده بر سینما در این یکسال بسیار ناراحت کننده و قابل توجه است.

به گزارش دنیای اقتصاد فروش ۱۹ فیلمی که در شش ماه اول امسال روی پرده سینما‌ها رفته‌اند تنها ۴ میلیارد و ۹۱۸ میلیون و ۲۰۱ هزار و ۴۹۹ تومان بوده است. برای درک بهتر افت فروش می‌توان این شاخص را با سال‌های گذشته مقایسه کرد. فیلم‌های اکران شده در شش ماه اول سال ۹۷ بیش از ۱۴۴ میلیارد و ۹۶۳ میلیون تومان فروش را ثبت کردند. این رقم در شش ماه اول سال ۹۸ به ۱۷۸ میلیارد و ۳۶۸ میلیون تومان رسید؛ یعنی سال گذشته فروش شش ماه اول سینما‌ها دست‌کم ۱۴ درصد رشد کرد. یک محاسبه سرانگشتی نشان می‌دهد که سینمادار‌های امسال در حدود ۹۸ درصد کاهش فروش را تجربه کرده‌اند. این درآمد صرفا به سینما‌ها مربوط است، نه سامانه‌های اکران آنلاین.

در واقع سینمای ایران دست‌کم رقمی معادل ۱۷۳ میلیارد و ۴۵۰ میلیون و ۴۴۵ هزار و ۵۰۱ تومان نسبت به سال گذشته کمتر فروخته است. نمودار‌های مقایسه فروش در بازار سینمای دهه ۹۰ به خوبی افت فروش در شش ماه اول امسال را نشان می‌دهد. همان‌طور که پیداست، رشد تصاعدی بازار سینما از بعد از سال ۹۲ در سینما‌ها قابل لمس است و روند رو به رشد آن تا سال گذشته نیز ادامه داشت و اگر بحران شیوع کرونا رخ نمی‌داد، احتمالا فروش سینما‌ها در شش ماه اول امسال به بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان می‌رسید و شاید سینمای ایران می‌توانست در پایان سال، رکورد فروش ۴۰۰ میلیارد تومانی را هم جشن بگیرد.

در کمتر از سه ماه گذشته نیز سینما‌ها عمدتا تعطیل بوده و سینمادار‌ها با محدودیت‌های بسیاری موفق به بازگشایی نصفه و نیمه سالن‌ها شده‌اند. تقریبا از ابتدای نیمه دوم سال تا پیش از تشدید محدودیت‌های کرونایی در هفته گذشته و افزایش محدودیت‌های مربوط به چند هفته اخیر، پنج فیلم روی پرده رفته‌اند و مجموع فروش این فیلم‌ها ۹۸۸ میلیون تومان است. یعنی همچنان کمتر از یک میلیارد تومان!

به نظر می‌رسد با ادامه وضعیت بحرانی کرونا در کشور، سینما‌ها نتوانند در نیمه دوم سال حتی به فروش نیمه اول نزدیک بشوند. از این حیث در صورت بازگشایی سینما‌ها در روزهای باقی مانده از زمستان، پیش‌بینی فروش کل سینما‌ها در سال ۹۹، قطعا کمتر از ۱۰ میلیارد تومان و به احتمال بسیار کمتر از ۸ میلیارد تومان هم خواهد بود.

حال باید منتظر ماند و دید مسئولین برای بهبود این شرایط برنامه‌ای دارند یا با ادامه یافتن این اوضاع هرلحظه باید منتظر خبر ناگوار قاچاق فیلمی دیگر و از بین رفتن تلاش و سرمایه‌ها به علت بی مسئولیتی و عدم توجه به مشکلات پیش روی اینگونه اکران‌ها بود.