برجام موقعی ارزش دارد که منافع نظام را درآن ببینیم

به گزارش روز چهارشنبه ایرنا، محمود واعظی رییس دفتر رییس جمهوری درباره ذیل پرونده «حرف قطعی» موضع جمهوری اسلامی در زمینه‌ تحریم‌ها و برجام و سایر موضوعات روز کشور با دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای گفت وگو کرد.

رهبر انقلاب در بیانات اخیرشان سیاست قطعی جمهوری اسلامی در مساله‌ تحریم‌ها و برجام را تبیین کردند. پیش از این هم تصریح کردند که مسئله ما بازگشت آمریکایی‌ها به برجام نیست، بلکه رفع تحریم‌هاست. ارزیابی شما از این اعلام موضع قطعی نظام چیست؟

واعظی: آنچه که رهبر انقلاب در ارتباط با شرایط امروز ما نسبت به برجام فرمودند، اصولی است که ایشان همواره در گذشته هم روی آن تأکید داشتند. بنای قطعی دولت به‌ویژه رییس‌ جمهوری در ارتباط با موضوعات کلیدی و مهم کشور بر این بوده است که حتماً اصول کار و تصمیم‌گیری براساس رهنمودهای رهبر انقلاب باشد. همین کار را ایشان اصرار و تلاش داشتند که در رابطه‌ با برجام اجرا کنند. طبیعی است که سیاستگذاری و خطوط کلی مهم است و کسانی که در سطوح دیگر می‌خواهند در عمل این سیاست را اجرا کنند، ممکن است با محدودیت‌هایی مواجه شوند. البته تلاش‌ آن‌ها هم اجرایی‌شدن سیاست مورد نظر نظام هست، ولی ممکن است در عمل نتوانند به همه‌ علاقه‌مندی‌هایشان برسند.

فرمایشات اخیر ایشان هم شفاف و هم دقیق بود و تاکید داشتند که در کشور یک‌صدایی وجود دارد. به نظر می‌رسد با این موضع هم در داخل، هم در خارج، هم برای آمریکایی‌ها هیچ بهانه‌ای باقی نمی‌گذارد که بخواهند از اختلافات داخلی برای رسیدن به اهدافشان استفاده کنند.

بعد از خروج آمریکا از برجام، علاوه بر تحریم‌های هسته‌ای، موارد بسیار زیادی تحریم با عناوین غیرهسته‌ای به ما تحمیل شد. رهبر انقلاب هم فرمودند اگر آمریکایی‌ها بدون رفع تحریم‌ها بخواهند به برجام برگردند، حتی به‌جای سود ممکن است برای ما ضرر هم داشته باشد. از نظر فنی این موضوع چگونه قابل تحلیل است؟

واعظی: برجام به‌خودی‌خود، ارزشی ندارد. برجام موقعی ارزش پیدا می‌کند که ما منافع نظام را در آن ببینیم. اگر آمریکا به برجام برگردد و تعهداتش را انجام ندهد، این امکان را پیدا می‌کند که در قطعنامه‌ ۲۲۳۱ تأثیرگذار باشد. دقیقاً همان کاری که ترامپ می‌خواست انجام بدهد. حتی در نیویورک جلسه‌ای با ریاست خودش در شورای امنیت سازمان ملل تشکیل داد تا بتواند از نفوذ ریاست و فشار بر دیگران علیه ما استفاده کند؛ چون از برجام خارج شده بودند. اگر آمریکایی‌ها می‌توانستند از سازوکار قطعنامه‌ ۲۲۳۱ استفاده کنند، قطعاً به ضرر ما می‌شد. آمریکا باید اوّل به تعهداتش عمل کند. البته اروپایی‌ها هم‌ باید به تعهداتشان عمل کنند. آن‌ها در دوران ترامپ می‌گفتند ما می‌خواهیم به تعهداتمان عمل کنیم، ولی فشار دولت آمریکا نمی‌گذارد.

موضوع دیگر اینکه آن‌ها تعهدات برجامی دارند و تمام مواردی که در برجام نوشته شده است، باید رعایت شود. تعهدات دیگری هم هست. ما همه‌ تحریم‌هایی که در چهار سال گذشته توسط ترامپ علیه‌مان اعمال شده را هم غیرقانونی می‌دانیم و معتقدیم بایدن باید به ۲۰ ژانویه‌ی ۲۰۱۷ برگردد. از نظر ما تمام تحریم‌هایی که به‌دلایل مختلف در این چهار سال اعمال شده، به‌هیچ‌وجه، پایه و اساس ندارد. ممکن است آن‌ها بگویند ما این تحریم‌ها را تحت عنوان تروریسم، حقوق بشر یا عناوین دیگری اعمال کردیم، ولی ما می‌دانیم که آن‌ها به بهانه‌ هسته‌ای این کارها را کردند.

در ارتباط با راستی‌آزمایی هم ما باید به‌نوعی از برگشتنشان اطمینان پیدا کنیم؛ یعنی برگشتن‌ آن‌ها به برجام موقعی از نظر ما قابل قبول است که به تعهداتشان برگردند. یعنی آنچه که آن‌ها اعلام و ابلاغ می‌کنند، اگر در عمل انجام نشود، ما هم در عمل کاری انجام نمی‌دهیم. ما الآن ابزاری داریم که از این ابزارها برای اطمینان پیداکردن می‌توانیم استفاده ‌کنیم. مثلاً اگر تحریم بانکی ما را بردارند، بانک مرکزی ما بتواند بگوید که پول جابه‌جا شده است. اگر تحریم نفتی ما برداشته شود، کشورهایی که با وزارت نفت ما قرارداد بسته‌اند، دیگر تحت فشار آمریکا نباشند و بتوانند نفت بخرند.

به‌جز بحث رفع تحریم‌ها و بازگشت آمریکا به برجام، خسارات‌ وارده در این چند سال نیز مطرح است. با خروج آمریکا از برجام، خسارات‌ و عدم‌النفع‌های مهمی به ما وارد شد. البته این موضوع اوّل ما نیست و بحث اصلی رفع تحریم است، ولی در میان‌مدت باید در دستور کار قرار بگیرد. برنامه‌ دولت در این زمینه چیست و چه رویکردی برای مطالبه‌ خسارات‌ وارده در دستور کار دارید؟

واعظی: مسئله‌ خسارت موضوع مهمی است. خسارت ایران به‌دلیل مسائل اقتصادی و فشار گرانی روی مردم ملموس بود. رییس‌ جمهوری هم در سخنرانی ۲۲ بهمن اشاره کردند که همه‌ مردم کشورهای دنیا و مردم آمریکا از ترامپ عصبانی بودند، ولی جرأت ابرازش را نمی‌کردند که به مردم ایران بدهکارند. ما ایستادیم و همه‌ اقداماتی که لازم بود را انجام دادیم و نتیجه‌اش حذف او شد؛ امّا همان‌طور که رهبر انقلاب فرمودند، ما باید در مرحله‌ بعد این طلبکاری را داشته باشیم و حفظ کنیم. برای این کار هم باید سازوکاری داشته باشیم، چراکه فقط ما خسارت ندیدیم. بسیاری از کشورهایی که می‌خواهند با ما همکاری اقتصادی داشته باشند، به‌دلیل فشارهای آمریکا خسارت دیدند.

بایدن در سخنرانی‌ که در وزارت خارجه‌شان داشت اشاره‌ای به بحث برجام نکرد ظاهراً عجله‌ای برای این موضوع ندارند. از طرف دیگر برخی از مؤثرین اطراف بایدن صحبت از بحث موشکی و حضور منطقه‌ای جمهوری اسلامی دارند و به مسئله‌ بازگشت آمریکا به برجام پیوند می‌زنند. موضع جمهوری اسلامی را در این زمینه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

واعظی: موضع ما این است که برجام به هیچ چیزی پیوند نمی‌خورد. ما دو نکته‌ روشن در این‌باره داریم اولاً ما برای مدت طولانی با مجموعه‌ای در ارتباط با مساله‌ هسته‌ای مذاکره کردیم و به یک نتیجه‌ای رسیدیم. ما به یک توافقی رسیدیم و دوباره راجع به توافق‌مان مذاکره نمی‌کنیم؛ یعنی توافق همین است که قبلاً انجام‌شده است.

ثانیاً برجام به هیچ چیز وابسته نیست؛ یعنی ارتباطی به بحث موشکی ندارد. ضمن اینکه موضع دولت در بحث موشکی همواره این بوده است که بخشی از قدرت ایران و بخشی از توانایی‌های ماست و تحت هیچ شرایطی قابل مذاکره نیست. این موضع روشن ماست. آن‌ها حرف‌های دیگری هم راجع به منطقه می‌زنند. ما خودمان درباره منطقه مذاکره می‌کنیم و بیشتر از آن‌ها ثبات، صلح و همکاری بین کشورها در منطقه را می‌خواهیم؛ امّا آنچه که مربوط به قدرت و مسائل داخلی کشورمان است را معامله نمی‌کنیم و حاضر نیستیم راجع به این موضوعات صحبت کنند.

یکی از کلیدواژه‌های پرتکرار رهبر انقلاب در این چند سال، «تجربه‌ برجام» است و ایشان در مورد آن خیلی صحبت کردند. اگر ما بخواهیم با نگاه درس و عبرت تاریخی به برجام نگاه کنیم، در نظام حکمرانی‌مان چطور می‌توانیم از این تجربه استفاده کنیم؟

واعظی: هر تجربه‌ای هم به ما، هم به کسانی که عمل کردند و هم به آیندگان درس می‌دهد. اوّلین درس برجام هم این است که این خودباوری را باید به ما بدهد که ایران یک تراز قدرت است که می‌تواند با قدرت‌های بین‌المللی بنشیند و مذاکره کند، بایستد و اهداف خودش را محقق کند. ما همیشه اعتقاد داشتیم که غنی‌سازی حق ماست، ولی وقتی آن‌ها هم می‌گویند غنی‌سازی حق ایران است، نشان می‌دهد که ما توانستیم جریان را به‌گونه‌ای هدایت کنیم که نتیجه‌اش قطعنامه‌ ۲۲۳۱ بشود و این‌قدر هم محکم باشد که آمریکا به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت با همه‌ی قدرت و نفوذش نتواند کاری کند.

از نظر نقاط ضعف چطور؟

واعظی: وقتی در پیمانی موارد مورد نظر را به دست نیاورید، نقطه‌ضعف می‌شود و ممکن است طرف مقابل راه‌هایی را مثل مکانیزم ماشه باز کند. همان موقع هم بحث‌های مختلفی بود که اگر کسی برجام را نقض کرد، چه کار کنیم. پیشنهادات مختلفی بود. یک پیشنهادی هم که همان موقع مطرح بود، تشکیل یک گروه سه‌جانبه متشکل از یک نفر از ما، یک نفر از آن‌ها و یک نفر هم بی‌طرف باشد. البته آن موقع این نگرانی‌ هم بود که با توجه به قدرت بیشتر آن‌ها ممکن است نفر بی‌طرف را بتوانند تحت فشار بگذارند.

فارغ از مناقشات جناحی و گفت‌وگوهای سیاسی داخلی که نسبت به برجام وجود دارد، به نظر شما نمی‌شد با طمأنینه‌ بیشتری در انعقاد برجام عمل می‌کردیم؟ به نظر شما شتاب‌زدگی در انعقاد برجام به ما ضربه نزد؟

واعظی: در این دولت مذاکرات از سال ۹۲، خیلی زمان برد تا به نتیجه رسید. البته مذاکره‌ سخت و پیچیده‌ای‌ بود و ابعاد فنی و سیاسی‌ زیادی داشت، ولی فقط ما نبودیم که از توافق درس آموختیم، بلکه آن‌ها هم آموختند. شناختی هم که من از تیم مذاکره‌کننده به طور مشخص ظریف، تخت‌روانچی، عراقچی و صالحی دارم، آن‌ها را آدم‌های مسلمان، متدین، دلسوز و ملی می‌دانم و مرید و علاقه‌مند به رهبر انقلاب هستند. این افراد کسانی نیستند که خدای‌ ناکرده با تعجیل کاری انجام بدهند و رهنمودها یا سیاست‌های ایشان اعمال نشود. ممکن است که در عمل فکر می‌کردند کاری که می‌کنند عین همان چیزی است که به آن‌ها منتقل شده. اراده‌ای که دولت و شخص رییس‌ جمهوری داشت، همواره تلاششان این بود که این‌ها انجام شود.

توصیه و تذکر مهمی که رهبر انقلاب در بیانات اخیرشان به مسئولین و مردم داشتند، «اتحاد ملی» بود. ترجمان اتحاد ملی در سیاست خارجی چگونه است؟ نگاه‌ شما به مساله‌ اتحاد ملی از زاویه‌ دیپلماسی و پرهیز از مواضع ناهمگون در سیاست خارجی کشورمان چگونه است؟

واعظی: همواره هم امام راحل(ره)، هم رهبر انقلاب روی وحدت کلمه و انسجام تأکید داشته و دارند. حکمرانی خوب به وحدت کلمه نیاز دارد. اختلاف‌نظر همه‌جا هست؛ حتی در یک خانواده هم بین چند برادر و خواهر درباره مسئله‌ای اختلاف‌نظر هست، ولی مهم حفظ شاکله‌ خانواده و صمیمیت و محبّت بینشان است. اختلاف‌نظر وجود دارد، ولی خانواده را فدای این اختلاف‌نظر نمی‌کنند.

اگر حکومت را به‌عنوان یک خانواده‌ ببینیم، همه‌ ما به‌عنوان اجزای این خانواده برای اینکه بتوانیم بهتر به مردم‌ خدمت کنیم، هیچ مساله‌ای نداریم که در اتاق‌های دربسته نظراتمان را در میان بگذاریم. اگر بین قوا اختلافی وجود دارد، فصل‌الخطاب رهبر  انقلاب است. بنابراین، در کشوری که بن‌بست ندارد و می‌تواند مهم‌ترین موضوعاتش را با تفسیر قانون اساسی یا رهنمودهای رهبر انقلاب حل کند، قاعدتاً نباید دوصدایی وجود داشته باشد به‌گونه‌ای که مردم احساس کنند که در حاکمیت شکافی هست.

ممکن است در داخل ما یک‌سری چیزها را بپذیریم. بالاخره در انتخابات کسی که می‌خواهد انتخاب شود، این حقّ را دارد که در زمان رقابت‌های انتخاباتی بگوید که بعضی از کارهای دولت قبلی را قبول دارد یا ندارد؛ ولی آدرس غلط‌دادن، دوصدایی و موضع‌گیری‌های این‌چنینی در رابطه با سیاست خارجی را سمّ می‌دانم. ما دشمن داریم و با هرکشوری که مذاکره می‌کنیم، حتی اگر همسایه‌ی ما باشد، بالاخره رقیب ماست. ما باید به‌گونه‌ای با آن‌ها مذاکره کنیم که بتوانیم با پشتوانه‌ حمایت نظام‌مان یک مذاکره‌ی قوی داشته باشیم که روی حرف‌ها و مواضعمان حساب ‌کنند.

وقتی رهبر انقلاب جلسه‌ی خاص با سران سه قوه و مسئولین نظام گذاشتند و در سخنرانی علنی‌ ۱۹ دی نکاتی را فرمودند، به این دلیل بود که سیاست نظام همین است و باید خودمان را با این سیاست تنظیم کنیم.

براساس تجربه‌ خود در سال‌های حضور در دولت اگر از نکات و توصیه‌های رهبر انقلاب در حوزه‌ مذاکرات هسته‌ای و دیپلماسی بحثی به نظرتان می‌رسد بفرمایید.

واعظی: در دورانی که در وزارت خارجه بودم، چه در دوران ریاست‌جمهوری و چه رهبری، نکات و دستورات ایشان در رابطه با سیاست خارجی، خیلی دقیق، تعیین‌کننده و مهم بود. در ارتباط با برجام هم ایشان همواره در دوران مذاکرات، شکل‌گیری برجام و دوران چهارساله‌ ترامپ، تیزبینی و ظرافت‌هایی نسبت به چگونگی موضع‌گیری داشتند که دشمن و مشخصاً دولت ترامپ از ایران آدرس غلط نگیرد و فشار یا جنگ اقتصادی روی ما اثر نگذارد.