زخم‌های مدرن سازی بر پیکره بافت تاریخی یزد

 

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد، یزد به خاطر قدمت دیرینه اش پس از ونیز ایتالیا عنوان دومین شهر تاریخی جهان را از آن خود کرده است. بافت تاریخی یزد، نماد معماری سنتی ایرانی است. همان معماری که علاوه بر رعایت تناسب باد و آفتاب در ساخت بنا، حجب و حیا را نیز لحاظ نموده و از تفاوت کلون درب‌های قدیمی برای مهمانان زن و مرد غافل نمانده است.

علاوه بر آن بنا‌های تاریخی یزد مانند امیرچقماق، مسجد جامع، باغ دولت آباد و... نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان شناخته شده است و هر ساله گردشگران زیادی را برای بازدید به سمت خود می‌کشاند.

این در حالیست که اهمیت بافت تاریخی و نما‌های تاریخی یزد در نزد برخی افراد مغفول مانده و مدرن سازی و تجاری سازی و احداث سازه‌های نامتعارف زخم‌هایی را بر پیکره این بافت وارد کرده است.

شاید تصور عمومی این باشد که بافت تاریخی فرسوده است و صرفا برای بازدید گردشگران خارجی حائز اهمیت است، اما اینگونه نیست و در بافت تاریخی زندگی جریان دارد و مردمانی ساده و بی ریا به رنگ خشت‌های خاکی در بنا‌های قدیمی سکونت دارند و نور الهی در میان دل‌های پاک و سفره‌های ساده شان جاری است.

بزرگترین بافت تاریخی پیوسته کشور در یزد

محسن عباسی هرفته، رئیس کمیسیون شهرسازی، معماری و عمران شورای اسلامی شهر یزد در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد، گفت: در طول چهل سال اخیر بافت تاریخی یزد نسبت به سایر بافت‌های کشور کمتر آسیب دیده که این امر حاصل تلاش متولیان و مردم فهیم یزد بوده است.

اگر همت و تلاش مردم و مسئولان نبود، امکان تخریب بافت تاریخی یزد مانند سایر شهر‌های کشور همچون شیراز و اصفهان و ... وجود داشت. اما خوشبختانه امروزه یزد بزرگترین بافت تاریخی پیوسته کشور را دارد.

او افزود: البته در چند دهه اخیر ساخت و ساز‌های غیر اصولی در بافت تاریخی یزد انجام شده و یا تخریب‌هایی صورت گرفته که سبب کاهش وسعت بافت تاریخی شده است. اما با گذر زمان نظارت و پایش سازمان میراث فرهنگی و دستگاه‌های متولی و همچنین حساسیت دستگاه‌های ذی ربط نیز نسبت به بافت تاریخی گسترش یافته است. برای مثال شهرداری در گذشته یکی از نهاد‌هایی بود که بخش‌هایی از بافت تاریخی را تخریب می‌کرد در حالی که امروزه به مرمت و حفظ بافت تاریخی همت گماشته است.

عباسی هرفته ادامه داد: خوشبختانه پس از ثبت جهانی یزد، ساخت و ساز غیر مجاز کمتر در بافت انجام شده و این امر به دلیل گسترش آگاهی مبنی بر ضرورت رعایت ضوابط بافت تاریخی بوده است. همچنین در پرونده ثبت جهانی یزد نیز اصول و ضوابطی برای مرمت و نوسازی در بافت تاریخی لحاظ شده و سازمان میراث فرهنگی تلاش می‌کند تا کنترل لازم برای رعایت این ضوابط اعمال شود.

جای خرسندی است که در سال ۹۷ برای اولین بار هیچ گونه تخریب عمدی در بافت صورت نگرفت و در مواردی اندک و تنها به دلیل متروکه بودن و یا بلاصاحب بودن تخریب‌های تدریجی انجام شد. همچنین در ساخت و ساز‌هایی که اخیراً در بافت صورت می‌گیرد تلاش می‌شود تا ضوابط لازم رعایت شود.

محمد رضا فلاحتی رییس اداره میراث فرهنگی شهرستان یزد در این باره می‌گوید: امروزه دیگر دغدغه تخریب در بافت تاریخی وجود ندارد. زیرا ارزش ملک در بافت تاریخی بسیار افزایش یافته و حتی ارزش برخی از بنا‌های سنتی بیشتر از بنا‌های مدرن در خارج از منطقه بافت و حتی در مناطق مرغوب شهر است.

از سوی دیگر حضور سرمایه گذاران در بافت تاریخی سبب رونق این منطقه هم در بخش گردشگری و هم در بخش سرمایه گذاری شده است؛ بنابراین دغدغه امروز مردم و مسئولان حفظ و مرمت بافت تاریخی است.

ساخت و ساز‌هایی غلط با نمای سنتی در بافت تاریخی

محسن عباسی هرفته، رئیس کمیسیون شهرسازی، معماری و عمران شورای اسلامی شهر یزد درباره آپارتمان‌هایی که با نمای به ظاهر سنتی در برخی از مناطق بافت تاریخی ساخته شده است گفت: درباره این سازه‌های بتنی که عموماً به صورت بساز بفروشی در بافت در سال‌های دور احداث شده و سپس به مالکان واگذار گردیده نگرانی‌های بسیاری وجود دارد. زیرا عمر مفید این ساختمان‌ها حدود ۲۵ سال بوده و تخریب این ساختمان‌ها با لرزش فراوانی در بافت تاریخی همراه خواهد بود.

او افزود: امروزه بر اساس طرح احترام به خط مالکیت پلاک‌های تاریخی و عدم صدور مجوز برای تبدیل یک منزل به چند منزل مجزا در بافت، امکان ساخت چنین بنا‌هایی نیز در بافت تاریخی وجود ندارد. در واقع اجرای این طرح‌های تجمیع در گذشته اشتباه بوده و علاوه بر آسیب به سیمای بافت به لحاظ بصری، از لحاظ زیر ساختی نیز آسیب‌های جدی به بافت تاریخی وارد کرده است. زیرا احداث این بنا‌ها تراکم بافت تاریخی را بر هم زده و استفاده از مصالح نامناسب و برگشت ناپذیر، سبب ایجاد خسارت در بافت شده است.

امروزه تنها بنا‌هایی مجوز احداث در بافت تاریخی را دارند که علاوه بر منطبق بودن با اصول و معیار‌های معماری سنتی، با استفاده از مصالح متناسب با بافت و رعایت اصل بازگشت پذیری احداث شوند.

عباسی هرفته با اشاره به اینکه احداث چنین بنا‌هایی در بافت تاریخی خالی از مزیت نیز نبوده اظهار کرد: احداث این بنا‌ها موجب بهبود وضع سکونت در بافت، افزایش تعداد سکنه بومی و جلوگیری از ورود اتباع بیگانه به داخل بافت تاریخی شده است. اما پس از ثبت جهانی یزد، درآمد ناشی از گردشگری نیاز به احداث چنین بنا‌هایی در بافت تاریخی را با توجه به حجم زیاد پروژه‌های مرمتی با هدف ارائه خدمات گردشگری، کمتر کرده است.

آیا احداث هتل‌ها و خانه‌های سنتی در بافت تاریخی موجب خسارت به بافت می‌شود؟

عباسی هرفته عضو شورای اسلامی شهر در این باره گفت: چنانچه ساخت چنین فضا‌ها و مکان‌هایی در داخل بافت، خارج از محدوده ضوابط و قواعد باشد مسلماً سبب وارد شدن خسارات غیر قابل جبرانی به بافت تاریخی خواهد شد. زیرا احداث چنین بنا‌هایی علاوه بر آسیبی که به لحاظ بصری به سیمای بافت وارد می‌کند به لحاظ زیرساختی نیز آسیب زا هستند و فاضلاب زیادی در ناحیه بافت تاریخی تولید می‌کنند که امکان دفع آن در داخل بافت وجود ندارد.

او افزود:، اما باید توجه داشت که نباید مانع از سرمایه گذاری در بافت شد بلکه باید این سرمایه‌ها را در مسیری درست هدایت کرد. ساخت و ساز بنا‌هایی مانند هتل‌ها و خانه‌های سنتی نیز اگر در چهارچوب اصول و ضوابط انجام شود، فرایند حفاظت از بافت را تسریع و تقویت خواهد کرد.

سازه‌های نامتعارف، لکه‌ای ننگ بر پیکره بافت تاریخی

سید مصطفی فاطمی رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یزد در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد، گفت: بر اساس تحقیقاتی که در مورد حصار بافت تاریخی در دوره آل مظفر و صفویه انجام شده نتایج خوبی حاصل و به ثبت رسیده است. نکته حائز اهمیت آنکه با وجود محدودیت امکانات در گذشته و نبود دسترسی به اینترنت و یا نقشه‌های باستانی، عرصه بافت تاریخی تنها با ۱۰ درصد اختلاف نسبت به زمان حاضر شناسایی و به ثبت ملی رسیده است.

او افزود: ساخت و ساز‌های غیر اصولی انجام شده در حوزه بافت تاریخی هر چند لکه ننگی بر پیکره بافت محسوب می‌شود، اما خوشبختانه این مشکل در عرصه بافت تاریخی یزد تسری نیافته و تعداد این بنا‌های نامتعارف انگشت شمار است. از جمله این بنا‌های نامتعارف می‌توان به بیمارستان شهید رهنمون واقع در خیابان فرخی، کتابخانه مرکزی واقع در بلوار بسیج و مدرسه جدید التأسیس محله قلعه کهنه یزد و دیگر ساختمان‌های کوچکتری که با مصالح ناهمگون در محدوده بافت احداث شده اند، اشاره کرد.

فاطمی درباره آپارتمان‌های سنتی احداث شده در برخی مناطق مانند محله چهار منار یا بلوار نواب صفوی گفت: هرچند این بنا‌ها در عرصه بافت تاریخی نیستند، اما حریم منظری بافت را مخدوش کرده اند. البته احداث چنین بنا‌هایی نیز مربوط به دوره‌های قبل بوده و در سال‌های اخیر از احداث چنین بنا‌هایی به شدت ممانعت شده است.

فلاحتی نیز در مورد ساخت و ساز‌های نامتناسب با بافت تاریخی گفت: در گذشته مواردی از کف سازی پشت بام به صورت ایزوگام و شیروانی و یا نماسازی نامتعارف با سرامیک در بافت تاریخی انجام شده است. امروزه به منظور جلوگیری از چنین ساخت و ساز‌هایی تدابیری لحاظ شده است.

او افزود: با همکاری شهرداری و اداره ثبت اسناد استان یزد مقرر شد تا از این پس هرگونه نقل و انتقالی در محدوده بافت تاریخی با استعلام از سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یزد انجام شود. چنانچه ساخت و ساز نامتعارفی در محدوده بافت تاریخی انجام شده باشد باید قبل از انتقال سند، نسبت به اصلاح و رفع آن اقدام شود. نمونه بارز این امر نیز اصلاح سقف شیروانی شیرینی سازی حاج خلیفه رهبر و بنای مجدد این سقف به صورت سنتی بوده است.

فلاحتی درباره تابلو‌های اماکنی مانند خانه‌های سنتی و هتل‌ها نیز اظهار کرد: با همکاری سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری یزد مقرر شد تا تابلو‌های مورد استفاده برای این اماکن ضابطه‌مند بوده و دارای رنگ، ابعاد و فونت مشخص باشد.

رشد فرهنگی شهروندان و حساسیت مسئولان دو عامل بازدارنده مهم

رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یزد گفت: در سال‌های اخیر آگاهی فرهنگی شهروندان رشد یافته و به تبع آن ارزش بافت تاریخی نیز مشخص‌تر شده است. همان مالکانی که روزی بنا‌های قدیمی تحت مالکیت خود را با شیوه‌های غیر قانونی تخریب می‌کردند، امروزه برای حفظ این میراث باستانی و اصیل تلاش می‌کنند.

او افزود: حساسیت مسئولان متولی این حوزه نیز افزایش یافته و برای حفظ حریم بافت تاریخی بیش از پیش تلاش می‌کنند؛ بنابراین می‌توان گفت پس از ثبت جهانی یزد تخریب بنا در محدوده بافت تاریخی انجام نشده و احداث ساختمان‌های نامتعارف نیز بسیار ناچیز بوده است.

فاطمی اظهار کرد: هر چند شکایاتی مبنی بر مرمت غیر اصولی در محدوده بافت تاریخی صورت گرفته، اما شدت این موارد نسبت به گذشته بسیار کاهش یافته است. علاوه براین آنچه که امروزه به عنوان مرمت غیر اصولی شناخته می‌شود در گذشته جزو موارد مرمت خوب محسوب می‌شده است. این امر نشان از افزایش حساسیت‌ها نسبت به بافت تاریخی دارد.

او تأکید کرد مسئولان تلاش می‌کنند تا در برابر ساکنان بومی انعطاف داشته و امکان شرایط بهتر سکونت در بافت را فراهم کنند.

طرح ساماندهی اتباع بیگانه در بافت تاریخی

فلاحتی رییس اداره میراث فرهنگی شهرستان یزد در این باره می‌گوید: بر اساس جلسات مختلف با فرمانداری و شورای شهر مقرر شده تا از واگذاری پلاک‌های تاریخی به اتباع بیگانه جلوگیری شود. همچنین با همکاری معتمدین محله پایش محلات تاریخی برای جلوگیری از سکونت اتباع انجام و طرح عملیاتی ساماندهی اتباع بیگانه در بافت تاریخی و در سطح شهر در دستور کار قرار گرفته است.

خوشبختانه امروزه مردم فهیم و آگاه و مسئولان متعهد بر آنند تا این میراث کهنِ اولین شهر خشت خام جهان و دومین شهر تاریخی جهان را حفظ کنند.

امید است که این میراث باستانی همواره سرافراز و باشکوه بر پیشانی کویر یزد جلوه نمایی کند و تازگی ابیاتی چنین را درباره یزد در ذهن همسایگان دور و نزدیک تداعی کند:
به به ز یزد و مردم خوش نام پرورش
وان خاک پاک و زر و گوهر برابرش
آباد و بی زوال و کهنسال و با شکوه
این شهر پیر، وه که چه زیباست منظرش
دارالعباده شهرت و عنوانش از قدیم
زیبنده افسری است سرافراز بر سرش

گزارش از ناهید عنصری

انتهای پیام/