رویکرد آمریکا و اروپا به برجام

1 - به نظر شما بایدن تصمیمی برای بازگشت به برجام تا قبل از پایان ضرب الاجل تعیین شده در مصوبه مجلس را دارد؟
بر اساس اقدامات و برنامه هایی که در حدود یک ماه گذشته از آقای بایدن در حوزه های دیگر به جز برجام دیده ایم، به نظر می رسد وی قصد دارد رویکردی متفاوت نسبت دولت ترامپ داشته باشد و تا حد امکان از سیاستهای وی فاصله بگیرد. با این حال، در رابطه با برجام برخی ملاحظات سیاسی – امنیتی وجود  دارد که ظاهرا بایدن قبل از رسیدن به ریاست جمهوری درک درستی از آنها نداشته و حال  با برملا شدن همه این ملاحظات و فشارها، او خود را در شرایطی می بیند که تصمیم سریع پیرامون برجام را برایش دشوار می سازد. با توجه به این شرایط و نیز زمان اندک باقی مانده تا ضرب الاجل تعیین شده در مصوبه مجلس(5 اسفند)، به نظر نمی رسد بازگشت به برجام در این مدت کوتاه عملی شود؛ به ویژه که ایران هم اعلام کرده در مقطع کنونی صرف بازگشت آمریکا به برجام را مهم نمی داند و منتظر ملاحظه دستاوردهای عملی این بازگشت است(رفع عملی تحریمها و  غیره).

 البته در روزهای اخیر برخی منابع نزدیک به دولت آمریکا خبر داده اند که احتمال دارد بایدن روز جمعه در جریان سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ قصد آمریکا برای بازگشت به توافقنامه هسته‌ای با ایران را اعلام کند؛ اگر این اتفاق رخ دهد، شرایط عوض می شود و احتمالا سرعت ایران برای عدم پایبندی به تعهداتش در برجام نیز کاهش یابد.

2- اگر در این فرصت اقدامی انجام نشود و ایران اجرای پروتکل الحاقی را لغو کند چه تحولاتی را باید در بحث برجام انتظار داشت؟
بر اساس پروتکل الحاقی که ج.ا.ایران از سال 1382 اجرای آن را به صورت داوطلبانه پذیرفته، کشورمان موظف است اجازه بازدید سر زده از هر مکان مربوط به فعالیتهای هسته ای را به بازرسان آژانس بدهد و چنانکه ایران در مقطع کنونی اجرای پروتکل را لغو کند، این بازدیدها دیگر انجام نمی شود. با این حال ایران همچنان عضو پیمان منع گسترش سلاحهای هسته ای یا همان ان پی تی هست و قصد خروج از آن را ندارد. بنابراین می توان گفت پس از خروج ایران از پروتکل الحاقی، آژانس بین المللی انرژی هسته ای و نیز جامعه جهانی امکان نظارت آنی و فوری بر برنامه هسته ای ایران را از دست می دهند و این می تواند برای آنها مایه نگرانی باشد. اتخاذ چنین رویکردی از سوی ایران احتمالا میل آمریکا به تعلل در بازگشت به برجام، تداوم سیاست فشار حداکثری و تقاضا برای افزودن بندهای جدید به برجام را کاهش می دهد و به طرفهای مقابل نشان می دهد ایران نه تنها با شروط جدید در برجام موافقت نمی کند؛ بلکه دیگر حاضر به همکاری و اجرای تعهدات به صورت یک طرفه نیست.

3 - به نظر شما دلیل تاخیر آمریکا در بازگشت به برجام سیاست خارجی بایدن و اختلاف نظرها در دستگاه دیپلماسی و امنیت ملی اوست یا به خاطر مخالفت برخی کشورهای منطقه ای؟
در واقع هر دوی این عوامل تأثیر گذار است؛ رئیس جمهور آمریکا در حال حاضر هم در عرصه داخلی از سوی برخی مشاوران و اعضای کابینه خود و نیز نمایندگان جمهوری خواه مجلس نمایندگان تحت فشار است که به دنبال تعامل با ایران نباشد و از سوی دیگر با لابی پر نفوذ صهیونیستی و نیز عربهای خلیج فارس مواجه شده که او را از بازگشت بی قید شرط به برجام منع می کنند. بنابراین رئیس جمهور آمریکا در مقطع کنونی بر سر یک دوراهی قرار گرفته که یک سوی آن عمل به وعده انتخاباتی و بازگشت به برجام است و سوی دیگر آن توجه به خواسته شرکا و متحدان استراتژیک آمریکا و ادامه سیاست فشار بر ایران؛ دوراهی که تصمیم سازی سریع و به موقع را برای وی دشوار ساخته است.

4- آیا اروپا در بازگشت فوری آمریکا به برجام تلاش خود را کرده است؟ میانجی گری اروپا یا کشورهای دیگر برای نزدیک کردن نگاه ایران و آمریکا در بحث برجام مفید خواهد بود؟
به هیچ وجه! اروپا نه تنها در این مدت تلاشی برای احیای برجام انجام نداده؛ بلکه فرصت طلبانه در صدد تداوم فشارها و امتیازگیری از ایران بوده است. در واقع گروههای لابی صهیونیست و عرب نه تنها در آمریکا بلکه در اروپا نیز بسیار قدرتمند شده اند و این نفوذ به آنها امکان داده در راه احیای برجام سنگ اندازی کنند و مانع نقش آفرینی مثبت کشورهای اروپایی در قضیه برجام شوند.

در پاسخ به بخش دوم سؤال شما هم باید عرض کنم بله، از انجا که یکی از سیاستهای جدی دولت بایدن هسویی با متحدان سنتی و بازگشت به سیاست اجماع جهانی است، چنانکه اروپا و همینطور روسیه و چین به عنوان دیگر طرفهای برجام عزم جدی و راسخی داشتند که برجام را به شکل سابق آن احیا کنند، می توانستند آمریکا را هم برای این امر مجاب کنند. اما مشکل اینجاست که هیچ یک از طرفهای غیر آمریکایی برجام عزم راسخی برای احیای این توافق بین المللی به شکل سابق آن ندارند و به ویژه کشورهای اروپایی با رویکردی منفعت طلبانه در صدد باجگیری از ایران و تحمیل شرایطی جدیدی بر کشورمان هستند. موضع روسیه و چین نیز در مقطع کنونی چندان روشن و قاطع نبوده و این دو غول شرقی نیز زمانی که نوبت به حمایت از ایران می رسد، آنقدر منفعل عمل می کنند که گویی هیچ نفوذ و قدرتی در عرصه جهانی ندارند و این مسأله ای است که ایران در زمان توسعه سیاست خارجی خود باید مد نظر داشته باشد.

5 - فکر می کنید آمریکا تمایل دارد موضوع برجام را به بعد از انتخابات ریاست جمهوری ایران بکشاند؟
فکر نمی کنم آمریکا چنین قصدی داشته باشد؛ مقامات آمریکایی به خوبی واقف هستند دولتی که خود بانی برجام بوده بیشتر و دلسوزانه تر برای احیای آن تلاش خواهد؛ ضمن اینکه موضع دولت بعدی ایران نسبت به این توافق مشخص نیست. بنابراین به نظر نمی رسد آمریکا بخواهد ریسک منتظر ماندن تا دولت بعدی را بپذیرد و به احتمال زیاد در یکی دوماه آینده تصمیمات مقتضی را در مورد این توافق اتخاذ خواهد کرد.

* استاد دانشگاه و مشاور وزیر امور خارجه