عمق روابط ایران و القاعده تا کجاست؟

عمق روابط ایران و القاعده تا کجاست؟

• سید عبدالله نظامی
• روزنامه‌نگار

۹ ساعت پیش

سید عبدالله نظامی، روزنامه‌نگار در این مطلب نگاهی کرده به سابقه روابط ایران و شبکه القاعده و می‌نویسد که تامین این روابط به اوایل دهه نود میلادی با میانجی‌گری حسن ترابی، رهبر اسلام‌گرایان در سودان بر می‌گردد. نویسنده بدین باور است که خصومت القاعده با عربستان و آمریکا نکات مشترک میان ایران و القاعده است.

منبع تصویر، The New York Times

توضیح تصویر،

پلیس آگاهی فدرال آمریکا برای دریافت اطلاعات از عبدالله محمد عبدالله ملقب به ابو محمد المصری ۱۰ میلیون دلار جایزه گذاشته بود

بحث‌ها درباره عمق روابط ایران و القاعده از زمان دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا در حال افزایش است.

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه پیشین آمریکا در ژانویه/جنوری ۲۰۲۱ در یک سخنرانی مفصل دلایل مختلفی را برای حضور اعضای القاعده در خاک ایران بیان کرد، از جمله ترور محمد المصری، فرد شماره دوم این گروه توسط ایالات متحده به کمک اسرائیلی‌ها را رسما اعلام کرد.

براساس گزارش‌ها، المصری با دخترش مریم در حومه تهران روز ۷ اوت - ۱۷ مرداد مورد حمله افراد مسلح قرار گرفت.

او به دست داشتن در حمله به سفارت‌های آمریکا در کنیا و تانزانیا در سال ۱۹۹۸ متهم بود. اگرچه دولت جدید آمریکا به رهبری جو بایدن در تلاش برای حل مسالمت‌آمیز اختلاف هسته‌ای با ایران است و تنش‌هایی که از زمان دولت ترامپ بوجود آمده است تا حدودی کاهش یافته است، اما اتهام‌های در مورد نزدیکی القاعده، یک سازمان تندرو سنی با ایران بیشتر شیعه‌مذهب یک سوال اساسی برای بسیاری‌ها بوده است.

• پومپئو: ایران پایگاه جدید القاعده است؛ ظریف: این ادعا دروغی جنگ‌افروز است

منبع تصویر، Reuters

توضیح تصویر،

در حالی که یک هفته تا پایان دوره تصدی‌ آقای پومپئو به عنوان وزیر خارجه آمریکا باقی مانده بود، گفت: "می‌خواهم بگویم ایران به عنوان کانون جغرافیایی اصلی القاعده، در واقع افغانستان جدید است؛ حتی از آن هم بدتر است."

در تلاش برای حمایت از گروه‌های جهادی در جنگ علیه شوروی در افغانستان در دهه هشتاد میلادی، مقامات ایرانی گه‌گاه جلساتی را با اعضای القاعده برگزار کرده بودند. این جلسات زمینه مناسب برای روابط نزدیک میان ایران و القاعده در آینده را فراهم آورد.

در اوایل دهه ۱۹۹۰، ایران و القاعده روابط بینشان را از اتحادی آغاز کردند که توسط حسن ترابی، رهبر اسلام گرایان در سودان تشکیل شد.

حسن ترابی، یک سودانی تحصیل کرده در فرانسه و بریتانیا بود که در میان رهبران اسلام گرا یکی از افراد برجسته محسوب می‌شد.

او نقش مهمی در به قدرت رسیدن عمرالبشیر در یک کودتا در سال ۱۹۸۹ داشت، اما بعدها درگیر اختلافات با بشیر شد و از جمله چندین بار به زندان افتاد.

ترابی یکی از رهبران اخوان المسلمین سودان بود که با اخوان المسلمین در مصر، ترکیه و بقیه جهان تفاوت داشت. این شاخه اخوان المسلمین سودانی برای اتحاد میان شیعه و سنی و برخی از گروه‌های سلفی تلاش می‌کرد.

در میان اعضای القاعده نیز این نحله اخوان المسلمین حامیانی داشته و از جمله ایمن الظواهری، رهبر فعلی القاعده نیز به دنبال چنین وحدتی است.

در همان زمان، اعضای ارشد القاعده با وساطت برخی از رهبران حزب الله لبنان با ایران ارتباط برقرار کردند. هنگامی که اسامه بن لادن، رهبر القاعده در سال ۱۹۹۶ از سودان به افغانستان پرواز کرد، ایران در این تلاش بود که افراد نزدیک به خود را در میان این گروه داشته باشد.

نیروی قدس سپاه در خاورمیانه که برای پیشبرد جنگ‌های نیابتی مشغول کار بود، وظیفه برقراری ارتباط با رهبران القاعده را بر عهده داشت. ورود سران القاعده به افغانستان و روابط متعاقب آن با طالبان در دهه ۱۹۹۰ این روابط را متزلزل کرد، اما با کمک گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان برخی از روابط برقرار بود.

محمد علی، عضو پیشین حزب اسلامی حکمتیار به من گفت:

"اگرچه ایران ظاهرا گلبدین حکمتیار را از خاک خود راند، اما روابطشان قطع نشد. پس از حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی به آقای حکمتیار در سال ۲۰۰۲ در دره شیگال ولایت کنر، گفته می‌شد که او هنگام وقوع حمله با تلفن ماهواره‌ای ثریا با مقامات ایرانی صحبت می‌کرد. حکمتیار و اسامه بن لادن در آن زمان در یک منطقه زندگی می‌کردند."

سعد الفرقانی، شهروند عربستان سعودی یکی از عوامل اصلی القاعده بود که پس از حمله آمریکا به افغانستان همچنان با گلبدین حکمتیار نزدیک بود. الفرقانی با اسامه بن لادن ارتباط نزدیک داشت و بارها به ایران سفر کرد و بعدها او در یک حمله هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی در وزیرستان شمالی ایالت پختونخواه کشته شد.

رسانه‎های غربی گزارش داده‌اند که پس از حمله آمریکا به افغانستان بسیاری از اعضای القاعده از ترس حملات آمریکا به ایران و پاکستان پناهنده شدند و حتی گزارش شد که حمزه بن لادن، پسر اسامه بن لادن نیز در ایران زندگی کرده است.

ایران به صراحت از جنگ القاعده و طالبان در افغانستان علیه آمریکا و نیروهای ائتلاف حمایت نکرده است، اما دولت افغانستان و نظامیان آمریکایی گاهی گزارش‌هایی را در مورد تأمین سلاح و مواد منفجره توسط ایران برای شبه نظامیان منتشر کرده‌اند.

واشنگتن پست گزارشی از روابط احمد وحیدی وزیر دفاع پیشین ایران با ایمن الظواهری، معاون وقت و رهبر فعلی القاعده در سال ۲۰۰۳ منتشر کرد. در این گزارش ادعا شده بود که وحیدی تسهیلات و مدارک سفر را برای رهبران القاعده به ایران در سال ۲۰۰۱ فراهم کرد.

در ماه دسامبر ۲۰۱۰ اسناد سری ارتش آمریکا مبنی بر عدم موفقیت ایران در زمینه کمک کره شمالی به القاعده و متحدان افغانش به رسانه‌ها درز کرد.

وال استریت ژورنال در ۲۷ ژوئیه/جولای ۲۰۱۰ گزارش داده بود که در سال ۲۰۰۵ گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی مورد حمایت ایران با نمایندگان کره شمالی دیدار کرده و در مورد بدست آوردن سلاح ضد هواپیما و موشک‌های دوربرد گفتگو کرده بود.

امان الله، فرمانده ارشد حزب اسلامی در آن زمان گفت: تعدادی از کشورها از جمله چین به حزب اسلامی اسلحه پیشنهاد کرده اند، اما ما خواهان حمایت بی قید و شرط هستیم.

در سال‌های اولیه جنگ علیه ایالات متحده، حکمتیار از نظر القاعده و حامیان آن یک رهبر قابل اعتماد در افغانستان قلمداد می‌شد، اما نقش وی، با سازماندهی مجدد طالبان کمرنگ شد.

وزارت خارجه آمریکا در گزارشی که در مورد تروریسم در سال ۲۰۱۵ منتشر کرد، گفت که ایران تمایلی به افشای جزئیات تحقیقات در مورد برخی از اعضای اسیر شده القاعده یا بحث در مورد نحوه انجام آنها ندارد.

نیویورک تایمز در سپتامبر ۲۰۱۵ گزارش داد که ایران پنج رهبر ارشد القاعده را در برابر رهایی احمد نیکبخت، دیپلمات ایرانی در یمن آزاد کرده است.

منبع تصویر، CIA

توضیح تصویر،

در یکی از فایل‌های که سیا در سال ۲۰۱۷ منتشر کرد ویدئوی عروسی حمزه بن لادن است که ظاهرا در ایران گرفته شده، مایک پمپئو، رئیس وقت سیا گفته بود که ""روابطی وجود داشته، تماس هایی وجود داشته. وقت هایی بوده که ایرانی ها با القاعده همکاری کرده اند."

بسیاری از اعضای القاعده از افغانستان از طریق ایران به جنگهای سوریه و عراق رفتند، زمانی که القاعده معتقد بود پس از بهار عربی جبهه بزرگی در خاورمیانه تشکیل خواهد شد.

بر اساس گزارش‌ها، مسیر این سفرها به ایران مستقیما در مرز افغانستان و ایران نبوده و مسافران ابتدا از افغانستان به پاکستان و از آنجا از ایران عبور می‌کردند.

اطلاعات مربوط به روابط ایران با القاعده گه‌گاهی از سوی نهادهای ایالات متحده منتشر می‌شد ولی دولت دونالد ترامپ در پی آنکه توافق هسته‌ای با ایران (برجام) را لغو کرد، این کشور را به دست داشتن در ستیزه‌جویی متهم کرد.

جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران اخیرا در توییتی علیه اظهارات همتای آمریکایی خود نوشت که ایران هیچ ارتباطی با القاعده ندارد و این تبلیغات پوچ است.

منابع آمریکایی می‌گویند به شمول سیف العدل، مسئول بخش عملیاتی القاعده، نام‌های شماری دیگر از اعضای ارشد این گروه را می‌گیرند که در خاک ایران پنهان شده‌اند.

این همه دوستی و حمایت متقابل برای ایران کم به نظر نمی‌رسد.

خبرنگاران خاورمیانه می‌گویند ایران تا حدودی با اخوان المسلمین همدردی می‌کند و بسیاری از اعضای القاعده نیز این الگو را دنبال می‌کنند.

از نظر ایران، حمایت از القاعده و سایر گروه‌های مشابه در منطقه به معنی ایجاد دردسر برای رقبای سرسخت این کشور، عربستان سعودی و اتحادیه عرب است. طی دو دهه گذشته، ایران حضور خود را در جنگ‌های عراق، سوریه و یمن به طور مستقیم یا غیرمستقیم حفظ کرده، سرمایه‌گذاری قابل توجه کرده و بیشترین نفوذ را در خاورمیانه داشته است.

اسامه بن لادن رهبر سابق القاعده هم خصومتی آشکار با رژیم سعودی داشت و هم آمریکا را دشمن می پنداشت، شبکه القاعده هم همچنان همین اعتقاد را دارد؛ نکات مشترکی که ایران می‌تواند از آن بهره ببرد.

• سیف ‌العدل، از 'حضور' در ایران تا 'رهبری' القاعده
• چرا القاعده در سوریه ساکت است؟
• وزارت دارایی آمریکا: شبکه القاعده زیر پوشش حفاظتی طالبان قوی‌تر شده
• عمران خان: ارتش پاکستان القاعده را برای جنگ در افغانستان آموزش داد
• نیویورک‌ تایمز: 'اسرائیل مرد شماره دو القاعده را به نیابت از آمریکا در تهران کشته است'
• سیا آرشیو بن‌ لادن شامل روابط القاعده با ایران را منتشر کرد