یادی از ایرج کابلی زبانشناس و مترجم مطرح ایران

ایرج کابلی، نویسنده، مترجم، زبانشناس و شعرپژوه  روز چهارشنبه، ۲۹ بهمن در سن ۸۲ سالگی چشم بر جهان فروبست.

ایرج کابلی سال ۱۳۱۷ در کرمان و در خانواده‌ای زرتشتی زاده شد. او از نسل دانش‌آموختگان دبیرستان البرز بود  گرچه در دانشگاه معماری خواند، ولی مشغله فکری و هم و غم او زبان فارسی شد، چه در ترجمه‌ها و در تامل در وضعیت خط فارسی و تلاش برای بهبود شیوه نگارش این خط. به خصوص تسلط او بر چند زبان، از جمله روسی و انگلیسی کمک می‌کرد که نظرات کارشناسانه‌اش محل اعتنا باشد.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

کابلی بیش از ۱۰ اثر تالیف و ترجمه از خود برجای گذاشته و اثر آخر او که ترجمه‌ای به نام سوگ‌نامه از شعرهایِ آنّا آخماتُوا است به زودی منتشر خواهد شد.

به خصوص تألیف‌های کابلی در باره زبان فارسی و نقش محوری او در ایجاد "شورای بازنگری در شیوه نگارش و خط فارسی" با همکاری احمد شاملو و شماری از صاحبنظران در این رشته نام کابلی را بیش از پیش به عرصه عمومی وارد کرد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

 او در کتاب "وزن شناسی و عروض" شیوه نوینی برای تقطیع وزن‌های عروضی ارائه کرد و کتاب‌های دیگر او مانند "راه نظم بندی"، "درست نویسی خط فارسی" و مجموعه پیشنهادهایی که با همکاری او در شورای بازنگری تدوین شد به رشته پیشنهادهایی برای اصلاحات در نوشتن خط فارسی منجر شدند. گرچه بخشی از این پیشنهادها بحث‌انگیز بودند، ولی بخشی هم کم و بیش در نگارش فارسی در رسانه‌ها و در سطح عمومی راه یافته‌اند یا مبنای شماری از توصیه‌هایی شده‌اند که فرهنگستان زبان فارسی در این راستا ارائه کرده است.

"کتاب دستور جامع زبان اوستا" که اخیرا" در تهران از سوی نشر فرهنگ معاصر انتشار یافت نیز از آخرین تلاش‌ها و تاملات کابلی در حوزه مسائل زبانی است.

"تاریخ دنیای قدیم" اثر کورفکین، " آن روز می‌رسد" اثر میرزا ابراهیم‌اف، "عملیات کنترل فکر" اثر والتر باوارد ،" گارد جوان" اثرِ فاده‌یف، "کشف خزرستان" اثرِلِف گومی‌لی‌یوف، "یِوْ‌گٍنی اُنه‌گین" و همکاری با احمد شاملو در برگرداندن رمان "دن آرام" اثر میخائیل شولوخف، از جمله کارهای کابلی در زمینه ترجمه هستند.

سوگ‌نامه اثر آنّا آخماتُوا آخرین  کار او در این زمینه است که به نوشته بیانیه کانون نویسندگان ایران قرار است به زودی منتشر شود.

کابلی از اعضای تاثیرگذار کانون نویسندگان ایران بود. این کانون در بیانیه خود به مناسبت خاموشی کابلی نوشته است: « کابلی از اعضای ثابت قدم کانون بود و همواره، حتی در شرایط بیماری، از همراهی و همکاری برای پیشبرد اهداف کانون دریغ نمی ورزید . او در انتخابات هیئت دبیران موقت در سال ۱۳۷۷ و انتخابات هیئت دبیران در دو مجمع عمومی سال های ۱۳۷۸ و ۱۳۸۰ به دبیری کانون برگزیده شد.»

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  طاغوت، مستضعف، مستکبر

  در نخستین روزهای انقلاب اسلامی سه واژه طاغوت، مستضعف و مستکبر که در ادبیات اسلامی ریشه داشت وارد فرهنگ سیاسی ایران شد. معنی طاغوت، بت، هر معبود غیر از خدا است که به سران دوران پهلوی اطلاق شد. مستضعف نیز به معنی ضعیف شمرده شده و فرودستان بود. مستکبر به معنی آنکه از راه استثمار دیگران توانگر شده بود که به ثروتمندان و فرادستان اطلاق شد.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  منسی، خوف، بلاد اسلام، فشل

  آیت‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران اغلب در سخنرانی‌هایش از واژه‌هایی استفاده می‌کرد که ریشه عربی داشتند و برای نسل امروز کمتر شناخته شده بودند. منسی (فراموش شده، غفلت شده)، خوف (ترس، ناراحتی)، بلاد اسلام (سرزمین اسلام، کشورهای اسلامی)، هجمه (یورش و حمله) و فشل (سست، کسل، بددل، ترسنده) از این دست واژه‌ها بودند.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  تعامل

  در سال‌های اخیر واژه تعامل که به آن "کنش متقابل" نیز گفته می‌شود وارد فرهنگ سیاسی جمهوری اسلامی ایران شده است. اخیرا هم حسن روحانی، رئیس جمهور ایران از "تعامل‌هراسی" استفاده کرد و گفت: «تعامل هراسی غلط است، مذاکره‌هراسی غلط است، مفاهمه‌هراسی غلط است، حتی آنی که رهبری نظام ترسیم فرموده‌اند که تعبیرشان نرمش قهرمانانه بود، نرمش قهرمانانه‌هراسی غلط است.»

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  "رژیم اشغالگر قدس"

  در ادبیات سیاسی جمهوری اسلامی ایران از عنوان رسمی دولت اسرائیل استفاده نمی‌شود، و به این منظور از "رژیم اشغالگر قدس" که همان کشور اسرائیل است، نام برده می‌شود.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  مفسد فی‌الارض

  این عنوان اولین بار بعد از انقلاب توسط صادق خلخالی حاکم شرع دادگاه انقلاب برای بسیاری از مقامات رژیم پهلوی و اکثر اعضای خانواده‌اش استفاده شد تا بتواند حکم اعدام غیابی صادر کرده یا کسانی را که دستگیر شده بودند اعدام کند. محاربه به معنای "جنگیدن" و افساد فی‌الارض به معنی "تباه‌کاری بر زمین" است. این اصطلاح در آیه ۳۳ سوره مائده آمده است

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  فتنه، ساکتان فتنه، کاسبان فتنه

  فتنه واژه‌ای است که تندروها به اعتراضات پس از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ اطلاق کردند. آن‌ها به کسانی در درون حکومت که حاضر نیستند این اعتراضات را محکوم کنند، "ساکتان قتنه" نام نهاده‌اند. کاسبان فتنه به افرادی گفته می‌شود که از آن برای ضربه زدن به رقیب سیاسی خود استفاده می‌کنند.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  نرمش قهرمانانه

  آیت‌الله خامنه‌ای در ملاقات با فرماندهان سپاه گفت: «من مخالف حرکت‌های صحیح دیپلماسی نیستم، بنده معتقدم به همان چیزی که سال‌ها پیش نامگذاری شد به نرمش قهرمانانه.»

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  حصر

  حصر خانگی به بازداشت خانگی مخالفان اطلاق می‌شود. آیت‌الله منتظری، مهدی کروبی، میرحسین موسوی و همسرانشان از شخصیت‌های بازری هستند که در حصرخانگی قرار گرفتند.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  منافق

  واژه منافق به اعضای سازمان مجاهدین خلق ایران اطلاق می‌شود. این سازمان از نیروهای دخیل در پیروزی انقلاب اسلامی بود که پس از انقلاب در نبرد قدرت به درگیری‌های خیابانی، خروج رهبران و نیروهای آن از ایران و استقرار در عراق کشیده شد.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  تراکم‌فروشی

  در ۲۵ سال گذشته واژه "تراکم‌فروشی" در ایران رایج شد. تراکم‌فروشی به صدور مجوزهای ساختمانی برای افزایش ظرفیت و طبقات از سوی شهرداری‌ها اطلاق می‌شود.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  استکبار جهانی

  استکبار جهانی به کشورهای قدرتمند جهان اطلاق می‌شود. درفرهنگ سیاسی ، واژگانی نظیر "استعمار" و "امپریالیسم" نیز در رساندن مفهوم فوق به کار می‌روند.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  خس و خاشاک

  خس و خاشاک واژه‌ای به معنای آشغال و خرده ریز است که پس از سخنرانی محمود احمدی‌نژاد در جشن پیروزی خود در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ به یک اصطلاح سیاسی در اشاره به معترضان به نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری تبدیل شد. احمدی‌نژاد در آن سخنرانی گفته بود: «در انتخابات ۴۰ میلیون نفر خودشان بازیگر اصلی و تعیین‌کننده اصلی بودند حالا ۴ تا "خس و خاشاک" در این گوشه‌ها یک کاری می‌کنند.»

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  سربازان گمنام امام زمان

  سربازان گمنام امام زمان به ماموران سازمان اطلاعاتی ایران اطلاق می‌شود. در پیش از انقلاب اسلامی سازمان اطلاعات و امنیت کشور "ساواک" نامیده می‌شد.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  دلواپسان

  نام همایشی بود که در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۳ در محل سفارت سابق آمریکا در تهران (مجتمع ۱۳ آبان) برگزار شد و محور آن نقد توافق هسته‌ای ژنو بود. اکثر برگزارکنندگان همایش را حامیان دولت محمود احمدی‌نژاد تشکیل می‌دادند.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  تهاجم فرهنگی

  به معنی انتقال معانی میان نظام‌های فرهنگی بدون رضایت یک نظام است.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  ام القری

  اُمّ‌القُریٰ (به معنی مادر قریه‌ها) نظریه‌ایست که در دهه ۱۳۶۰ از سوی محمدجواد لاریجانی مطرح شد. بر اساس این نظریه جهان اسلام یک امت واحد و ملاک وحدت، رهبری آن است. اگر کشوری بتواند با تشکیل حکومت اسلامی سطح رهبری خود را از مرزهایش فراتر برد، در موقعیت ام‌القرای جهان اسلام قرار می‌گیرد. از نظر مبتکران این نظریه، ایران پس از انقلاب اسلامی در چنین جایگاهی قرار گرفته.

• واژه‌هایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند

  غنی‌سازی

  غنی‌سازی اورانیوم یکی از مراحل چرخه سوخت هسته‌ای است. پس از آشکار شدن برنامه اتمی ایران، در سال‌های اخیر رفع تحریم‌های اقتصادی بیش از پیش به میزان غنی‌سازی اروانیوم پیوند خورد.

  نویسنده: MA