'اژدهای خفته' ۱۱۰ ساله شد
بی بی سی فارسی
- سهراب ضیا
- بی‌بی‌سی
منبع تصویر، Sarez Lake's management
۱۸ فوریه سال ۲۰۲۱ مصادف بود با صد و دهمین سالگرد "تولد" دریاچه یا به قول تاجیک‌ها کول سریز در استان بدخشان تاجیکستان.
این دریاچه طبیعی در پی وقوع یک زمین‌لرزه شدید به وجود آمده است. در اثر این زمین‌لرزه کوه‌پاره عظیمی از دامنه جنوبی کوه "موزکول" جدا شده و مجرای آب رودخانه مرغاب را می‌بندد.
روستای اسای که در محل لغزش کوه واقع بود، با ۵۴ باشنده و اموال و حیوانات اهلی آنها زیر آوار می‌ماند.
روایتی در بین مردم منطقه وجود دارد که گویا تنها چهار ساکن این روستا از این حادثه جان به سلامت برده‌اند، آن هم به خاطر آن که یک روز پیش به روستای همسایه رفته بودند.
زمین‌لرزه روستاهای برچیدیف، پخار، سوناب، رخچ و نیسور را کاملاً تخریب می‌کند. از بس که زلزله نزدیکی نیمه‌شب رخ داده بود، قربانی زیاد می‌گیرد.
منبع تصویر، Sarez Lake's management
بر اساس اطلاع منتشرشده این آفت طبیعی در وادی برتنگ جان ۱۸۰ نفر، از جمله ۷۷ کودک را گرفته بوده است.
در نواحی مرغاب، شغنان، روشان، اشکاشیم، شهر خاروغ و بسیاری از روستاهای واقع در وادی‌های غند و پنج این زمین‌لرزه خرابی زیاد می‌آورد.
در ابتدا به خاطر روستای ناپدیدشده اسای نام این سد طبیعی اسای بوده. با افزایش میزان آب سد، روستاهای ساحل رودخانه مرغاب یکی پشت سر هم زیر آب می‌مانند.
یکی از این روستاها سریز نام داشت که شش ماه بعد از وقوع زمین‌لرزه و بسته شدن مجرای رودخانه مرغاب زیر آب رفت و دریاچه طبیعی هم نام سریز را گرفت.
دریاچه سریز در ارتفاع ۳۲۸۰ متر واقع است و یکی از معجزه‌های نادر طبیعت محسوب می‌شود. از شهر دوشنبه تا این دریاچه نزدیک ۷۰۰ کیلومتر راه است. سفر تا به محل این دریاچه تنها با چرخبال ممکن است. اگر با ماشین قصد سفر به سریز را دارید، دست کم ۲۴ کیلومتر آخر این مسیر را باید پیاده‌رویی کرد.
آلبوم عکس: دریاچه سریز، اژدهای خفته پامیر
- افغانستان نگران از شکستن دریاچه طبیعی سریز در تاجیکستان
منبع تصویر، Sarez Lake's management
میزان آب سریز
به گفته سرهنگ حاتمشاه شریفف، سردار ریاست مسئله‌های کول سریز، نهاد وابسته به کمیته امور اضطراری (حالت‌های فوق‌العاده) تاجیکستان، ذخیره آب این دریاچه ۱۷ میلیارد متر مکعب است. طول دریاچه ۶۰ کیلومتر، پهنایش ۳ کیلومتر و عمق آن ۵۰۰ متر برآورد شده است.
آقای شریفف گفت که بر اساس آزمایش‌های انجام شده، آب دریاچه سریز یکی از پاک‌ترین و سالم‌ترین آب آشامیدنی در جهان است و آن را بدون تصفیه می‌شود نوشید.
به جز از رود مرغاب به دریاچه سریز آب ۱۷ رودخانه و ۱۶ رود کوچک موسمی وارد می‌شود.
به گفته مسئولان ریاست مسئله‌های کول سریز، بر اساس داده‌های سیستم ماهواره‌ای نظارت بر وضعیت این دریاچه، حالا هر ثانیه چهل و یک و نیم متر مکعب آب از دریاچه خارج می‌شود.
متخصصان می‌گویند میزان آبی که حالا هر ثانیه به دریاچه وارد می‌شود، نسبت به میزان آبی که از آن خارج می‌شود، بیشتر بوده است.
به گفته مسئولان سریز، به دلیل سردی هوا امسال نسبت به سالهای گذشته هر روز سطح آب دریاچه ۲ سانتی متر پایین می‌رود. این روزها دمای هوا در دریاچه سریز ۱۲ درجه سرد است، در حالی که هوای مثلاً، شهر دوشنبه تا ۲۰ درجه گرم می‌باشد.
منبع تصویر، Sarez Lake's management
خطر سریز
استان بدخشان تاجیکستان، که دریاچه سریز در حدود آن واقع است، یک منطقه کوهستانی و زلزله‌خیز محسوب می‌شود.
۷ دسامبر سال ۲۰۱۵ زمین‌لرزه شدیدی این استان را تکان داد که مرکز آن در ۲۲ کیلومتری دریاچه سریز واقع بود.
طبق اطلاع رسمی شدت زمین‌لرزه در سریز برابر ۵-۶ درجه بود. آن وقت مقامات گفته بودند که زمین‌لرزه جان دو نفر را گرفته و ۱۳ زخمی بر جای گذاشته است.
همچنین بر اثر این حادثه در حدود ولایت بدخشان ۲۳۷ واحد مسکونی کاملاً تخریب شده و ۵۸۸ خانه دیگر قسماً خراب شده بود. بیشتر این خانه‌ها در روستاهای وادی برتنگ ناحیه روشان قرار داشتند.
هرچند آن زمین‌لرزه به سد طبیعی دریاچه سریز آسیب جدی وارد نکرد، اما موضوع احتمال رخنه سد دریاچه و سرازیر شدن ذخیره هنگفت آب آن را دوباره در سرخط اخبار رسانه‌های جهان قرار داد.
منبع تصویر، Sarez Lake's management
زیرا در سالهای اخیر برخی دانشمندان احتمال تخریب سد این دریاچه بر اثر زلزله شدید را مطرح می‌کنند که می‌تواند تهدیدی برای جان ۵ میلیون نفر از ساکنان منطقه به شمار آید.
به گفته آنها در صورت رخنه شدن سد سریز این "اژدها" در مسیر حرکت خود در چهار کشور تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان و ترکمنستان تا دریای آرال در طول ۱۲ ساعت هزارها روستا و محل مسکونی را کاملاً "فرو" خواهد برد.
اما برخی کارشناسان، این فرضیه را دور از واقعیت می‌دانند. از جمله آکادیمیسین ثابت نعمت‌الله‌اف، زلزل‌شناس معروف تاجیک احتمال تخریب سد طبیعی دریاچه "سریز"- را بر اثر زمین‌لرزه شدید بی‌پایه می‌داند.
به گفته آقای نعمت‌الله‌اف در ۵۰ سال اخیر در باره احتمال تخریب سد دریاچه "سریز" و دیگر سدهای بزرگ تاجیکستان پژوهش‌های زیادی انجام شده که نادرست بودن این نوع ادعاها را نشان می‌دهد.
منبع تصویر، Sarez Lake's management
"احتیاط- نیم حیات"
بعد از فروپاشی شوروی و استقلال تاجیکستان در سال ۱۹۹۱ دریاچه سریز در محور توجه مقامات این کشور قرار گرفت.
از سال ۱۹۹۴ سریز به ساختار کمیته امور اضطراری تاجیکستان وارد شد و اکنون در این کمیته "ریاست مسئله‌های کول سریز" فعال است.
۳۰ سال پیش در سریز سیستم نظارت و هشدار سریع نصب شده بود که در صورت پیش آمدن وضعیت اضطراری در طول یک ساعت مقامات مسئول را از این بابت مطلع می‌ساخت.
در وادی برتنگ و نواحی ساحل رود آمو تا مرز ازبکستان ۲۴ عدد دستگاه نصب شده که زنگ هشدار می‌زنند تا ساکنان در صورت ضرورت خود را به محلات امن برسانند.
از سال ۲۰۰۴ تا سال ۲۰۰۶ حکومت تاجیکستان در همکاری با حکومت کشور سوئیس سیستم نظارت و هشدار سریع در سریز را تجدید کرد.
منبع تصویر، Sarez Lake's management
به گفته حاتمشاه شریف‌اف، سردار ریاست مسئله‌های کول سریز ، بعد از نصب این تجهیزات جدید همکاران او می‌توانند از طریق ماهواره در طول پنج دقیقه مسئولان و مردم مناطق تحت خطر را از وقوع فاجعه در سریز خبردار سازند.
این مسئول ریاست مسئله‌های سریز افزود که حالا همه‌روزه ۵ متخصص این ریاست در بنگاه آنها در سریز به طور شبانه‌روزی فعالیت دارند و تجهیزات و دستگاه‌ها، دمای هوا و ورود و خروج میزان آب به دریاچه را نظارت می‌کنند.
اما گفته می‌شود که با گذشت ۱۵ سال همه این تجهیزات قابل استفاده نیستند.
کمیته امور اضطراری تاجیکستان گفت که در چارچوب طرح کاهش خطر حوادث طبیعی، حکومت این کشور با کمک بانک آسیایی توسعه تصمیم دارد بهار امسال سیستم نظارت و هشدار سریع در سریز را بار دیگر تجدید کند.
بر اساس این طرح، جدیدترین دستگاه‌ها و تجهیزات که ارزش آنها نزدیک ۸۰۰ هزار دلار آمریکایی و ساخت ایتالیاست، در سریز نصب خواهند شد.
منبع تصویر، Sarez Lake's management
این تجهیزات در صورت وقوع وضعیت اضطراری می‌تواند زنگ خطر را در طول ۲ دقیقه به مردم وادی برتنگ و نواحی ونج، درواز، شور‌‌آباد، همدانی، فرخار، پنج، قُمسنگیر و شهرتوس تاجیکستان برساند.
تحقیق درباره سریز
نخستین کسی که به تحقیق درباره دریاچه سریز اقدام کرده است، سرهنگ گریگوری شپیلکو، رهبر نظامیان روسیه تزاری در پامیر است که به علم جغرافی هم علاقه داشت.
آن وقت پامیر بخشی از قلمرو روسیه تزاری محسوب می‌شد. به عنوان سریز نیز بار نخست این کول را آقای شپیلکو نام برده.
تابستان سال ۱۹۱۳ روسیه برای آموزش وضعیت دریاچه سریز به این محل، گروهی را تحت رهبری مهندس د. بوکینیچ اعزام می‌کند. در زمان شوروی پژوهش‌های زیاد دیگری هم در سریز صورت گرفته.
منبع تصویر، Sarez Lake's management
بعد از فروپاشی شوروی تاجیکستان به دلیل مشکلات اقتصادی امکان گسترده انجام آموزشهای علمی در سریز را نداشته است.
اما در سالهای اخیر کمیته حفظ محیط زیست تاجیکستان و اداره زمین‌شناسی این کشور در زمینه حل و فصل مسائل سریز با کمیته امور اضطراری کشور همکاری می‌کنند.
به گفته مسئولان ریاست مسئله‌های کول سریز اخیراً متخصصان چینی نیز در همکاری با دانشمندان فرهنگستان علوم تاجیکستان به تحقیق و آموزش دریاچه سریز شروع کرده‌اند.
منبع تصویر، Sarez Lake's management
۱۳ ژوئن سال ۲۰۱۷ آنتونیو گوترش ، دبیرکل سازمان ملل متحد در جریان دیدارش از تاجیکستان از دریاچه سریز بازدید کرده آن را همچون عطای شگفت‌انگیز خدا توصیف کرده بود.
آقای گوترش گفته بود که از یک طرف سریز خطر بزرگ را نهان کرده، اما از سوی دیگر ذخیره بزرگ آب تازه و عطای آسمانیست که آن را باید عاقلانه استفاده کرد.
در سالهای گذشته رئیسان بانک آسیایی توسعه و بانک توسعه اسلامی هم از سریز بازدید کرده‌اند.
اکثر جغرافی‌دان‌ها و اقلیم‌شناسان شوروی سابق و کشورهای دیگر جهان معتقدند که دریاچه سریز به وضع جغرافی و محیط زیست نه تنها کوهستان پامیر، بلکه تمام قلمرو آسیای مرکزی اثرات بنیادی گذاشته است.
شاید با توجه به خطرات احتمالی دریاچه سریز است که حالا در گفته‌ها و نوشته‌ها از این دریاچه بزرگ طبیعی بیشتر به عنوان "اژدهای خفته" یاد می‌کنند. "اژدهای خفته" ای که ۱۱۰ ساله شد.
منبع خبر: بی بی سی فارسی 
اخبار مرتبط: 'اژدهای خفته' ۱۱۰ ساله شد
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
