تفسیر باتای از مفاهیم خیر و شر در ادبیات کلاسیک غرب

فرزام کریمی مترجم در گفتگو با خبرنگار مهر از انتشار چاپ دوم کتاب «ادبیات و شر؛ کلاسیک‌ها» نوشته ژرژ باتای توسط نشر سیب سرخ خبر داد و گفت:‌ این‌کتاب آذرماه امسال چاپ شد که حالا نسخه‌های چاپ دومش راهی بازار نشر شده‌اند.

وی افزود: در این‌کتاب، تئوریسین نام آشنای مقوله شر ژرژ باتای به بررسی مضمون شر در آثار امیلی برونته مارسل پروست و مارکی دوساد پرداخته است. رویکردش هم در بررسی مضمون شر با اتکا به آثار بوده و ابتدای هر بررسی، تحلیلی کلی از زندگانی هر یک از نویسندگان ارائه می‌دهد. او درباره امیلی برونته به بررسی مضمون شر در «بلندی‌های بادگیر» این‌نویسنده پرداخته و در باب پروست هم به بررسی همین مضمون در دو اثر وی به نام‌های «ژان سنتوی» و «در جستجوی زمان از دست رفته» می پردازد. درباره دوساد هم این‌بررسی در دو اثر «ژوستین» و «صد و بیست روز در سودوم» انجام شده است. 

این‌مترجم در ادامه گفت: اگر بخواهیم بر مبنای تحلیل‌های پیر کلوسوفسکی به آثار باتای نگاه کنیم و با یک برابرسازی ساده به اصل موضوع بپردازیم، می‌توان خیر را همان منافع دیگران دانست به گونه‌ای که خیر در پیوند با تحقیر منافع هستنده‌ها به دست خود هستند و شر وجود هستنده‌ها هستند تا آنجا که جدایی شان را ایجاب می‌کند و این‌پرسش بنیادین دنبال آن نیست تا خیر را در نقطه مقابل شر قرار دهد. بلکه می‌خواهد اوج (فراشد) اخلاقی که با خیر دارای تفاوت است، با حضیض(فروشد) اخلاقی که ارتباطی به شر ندارد و برعکس ضرورتش وجوه خیر را تعیین می‌کند در تقابل قرار دهد. اوج به وفور نیروها پاسخ می‌دهد، شدت تراژیک را به سرحدش می‌برد و به هزینه‌گری‌های بی‌حد واندازه انرژی، به تخلف از یکپارچگی هستنده‌ها مربوط می‌شود. پس به شر نزدیک‌تر است تا به خیر. حضیض، با پاسخگویی به دقایق فرسودگی و خستگی، هر ارزشی را که دغدغه حفظ و غنی سازی هستنده را دارند ارج می‌نهد. قواعد اخلاق از حضیض منتج می‌شود.

کریمی در ادامه گفت: ابژه‌هایی نظیر عشق، خشونت، مرگ و عصیان در تحلیل‌های ژرژ باتای نقش اساسی ایفا می‌کنند که در باب امیلی برونته، مارسل پروست و مارکی دوساد هم صادق‌اند کما اینکه در باب دوساد می‌توان ابژه‌ای نظیر روان‌پریشی منجر به خودتخریبی را هم به آن اضافه کرد و به‌زعم باتای مجموع این‌ابژه‌ها می‌تواند به گشایش خرد و آگاهی در باب نقد و تفسیر نویسندگان موجود کمک شایانی کند. بدون‌شک از نقش روابط عاشقانه کاترین و هیتکلیف و اروتیسیسم موجود در بلندی‌های بادگیر تا نقش عدالت، لذت و حقیقت در آثار پروست و یا توجه به اساس آزار جنسی و تجاوز جنسی در آثار دوساد نمی‌توان گذشت. کمااینکه تحلیل باتای علاوه بر ابژکتیوبودن در جاهایی به سمت نگاه سوبژکتیو حرکت می‌کند و حتی تمام ابژه‌ها را در سرشت نویسندگان نام برده جستجو می‌کند تا جایی‌که بلندی‌های بادگیر را مثالی از زندگی حقیقی و تجربیات شخصی امیلی برونته برمی‌شمارد.  

این‌مترجم در پایان گفت: من ترجمه این‌کتاب را از روی متن انگلیسی آن که ترجمه پروفسور آلاستر همیلتون بوده، انجام دادم. ترجمه کتاب مربوط به دوران مدرنیسم «ادبیات و شر» هم به پایان رسیده و مجوز چاپ را دریافت کرده است. ویراستاری و مراحل آماده‌سازی پیش از چاپش هم طی شده و بناست تا پیش از عید نوروز به چاپ برسد. باتای در این‌کتاب مضمون شر را در آثار نویسندگانی چون فرانتس کافکا، ویلیام بلیک، شارل بودلر و ژول میشله بررسی کرده است.