سازوکارهای تصمیم‌گیری داخلی بهانه موجهی برای عمل به تعهدات دولتها نیست

به گزارش خبرنگار ایرنا، هر کشوری فارغ از فرایندها و ساختارهای تصمیم گیری داخلی در عرصه بیرونی و نظام بین‌الملل شخصیت حقوقی مشخصی دارد و مسئولیت رفتارها و اقداماتش را بر عهده می‌گیرد. هرچند ممکن است حقوق داخلی کشورها بر حقوق بین المللی برتری داشته باشد ولی در عین حال این امر هم نمی تواند نافی مسئولیت دولتها در قراردادها و توافقات بین المللی باشد.

باراک اوباما، رییس جمهوری پیشین آمریکا در زمان مذاکره با ایران و حتی پس از تصویب توافق هسته‌ای با ایران (برجام) مشکلات بسیاری با جمهوری‌خواهان کنگره داشت. جمهوری‌خواهان حتی قطعنامه‌ای را منطبق بر نظر دولت اسرائیل در مخالفت با توافق هسته‌ای میان ایران و کشورهای ۵+۱ برای تصویب در مجلس نمایندگان و سنا آماده کردند. نهایتا اوباما این اعتراضات و اقدامات را مهار کند، اما نتوانست رضایت آنها را جلب کند. شاید به همین دلیل بود که دونالد ترامپ رئیس جمهوری که پس از اوباما بر سر کار توانست به راحتی و بدون مخالفت جدی کنگره از برجام خارج شود.

حالا گذشته از ذهنیات و برنامه دمومکرات‌های راه یافته به کاخ سفید و اینکه بخواهد از میراث ترامپ و تحریمهای ایران بهره برداری بکنند یا چنین هدفی نداشته باشند یکی از چالشهای پیش روی بایدن جلب توافق و همراهی نمایندگان و سناتورهای جمهوریخواه است. شاید از همین روست که یکی از اعضای دولت بایدن از تلاش برای دستیابی به توافقی فراجناحی با ایران سخن گفته است.

مارکو روبیو، سناتور جمهوری‌خواه ایالت فلوریدا با اشاره به احتمال بازگشت دولت دموکرات این کشور به توافق هسته‌ای با ایران، گفته است که هرگونه توافق معنادار با ایران باید فراحزبی باشد و هم‌حزبی‌های او توافق ضعیف با ایران را نمی‌پذیرند. او با انتقاد از رویکرد دولت جو بایدن در قبال ایران، گفت که مواضع او، تکرار اشتباهات خطرناک و ساده‌لوحانه دولت باراک اوباما رئیس‌جمهوری سابق این کشور است.

 در سال‌ها و ماه‌های اخیر برخی از مقامات غربی از ایرادات و کاستی‌های برجام سخن می‌گفتند. بزرگترین این شخصیت‌ها دونالد ترامپ رییس جمهور پیشین‌آمریکا بود که چهار سال تلاش کرد با ابزار غلط و بی نتیجه تحریم تا به توافقی بهتر با ایران دست یابد که در نهایت دست خالی کاخ سفید را ترک کرد. در این مدت شخصیت‌ها و مقامات غربی از مسائلی مانند محدودیتهای مندرج در برجام و عدم پیش بینی مسائلی مانند برنامه موشکی و مسائل منطقه ای در برجام انتقاد می‌کردند و بر لزوم تعیین تکلیف این موارد در تعامل با تهران تاکید داشتند. موضوعی که به نظر می‌رسد طرفدارانی در دولت جو بایدن هم داشته باشد.

با این حال یکی از بزرگترین کاستی‌های توافق هسته‌ای فقدان سازوکاری برای مقابله با بدعهدی و کارشکنی آمریکا به بهانه های واهی بود طبیعتا در هر توافقی باید راه بهانه جویی از این بابت بسته شود. از این جهت –هرچند حل و فصل مسائل داخلی به ایران مربوط نیست- اما اگر بنا باشد برجام اجرا شود، باید راه بهانه جویی بسته شود. چرا که ترامپ نشان داد در سیاست آمریکا تعهد و مسئولیت پذیری نسبت به پیمان های بین المللی بی‌معناست و مشخص نیست که حتی در صورت بازگشت آمریکا ۴ یا ۸ سال دیگر رئیس جمهور بعدی به تعهدات دولت بایدن وفادار بماند.

بسیاری از تحلیلگران معتقدند دولت جدید آمریکا نه تنها در شرایط کنونی صلاحیت مطرح کردن خواسته‌ها شروط جدید را ندارد بلکه در حال حاضر چالش بزرگ پیش روی آمریکا این است که مخاطبان خارجی خود را متقاعد کند که واقعا قابل اعتماد است.

علاوه بر جمهوری خواهانی که تاکنون از بایدن خواسته اند به برجام بازنگردد و سیاست فشار حداکثری را ادامه دهد. چند روز پیش ۱۲۰ عضو جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان آمریکا در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور این کشور مدعی شدند بسیار مهم است که اجازه ندهید تاریخ خود را با توافق ناقص و محتوم به شکست ایران تکرار کند.

یک نماینده جمهوری‌خواه مجلس سنای آمریکا نیز از جو بایدن خواسته با نهاد قانونگذار آمریکا جهت تدوین راهبرد فراحزبی در قبال ایران همکاری کند.«جیم اینهاف» عضو ارشد کمیته نیروهای مسلح مجلس سنای آمریکا در حساب کاربری‌اش در توییتر مدعی شده: «من از رئیس‌جمهور بایدن می‌خواهم بر روی راهبردی فراحزبی برای رسیدگی جامع به رفتارهای شرورانه ایران با کنگره همکاری کند. بازگشت به برجام که صرفا فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود می‌کند آن هم به صورت موقت کاملا بیراه است.»

پیچیدگی مساله روابط ایران و آمریکا بر همه ناظران حوزه سیاست خارجی آشکار است اما به طور قطع می توان گفت مطرح کردن خواسته‌های نامعقولی که تا به امروز نیز بیان شده تنها باعث می‌شود موضوع بازگشت به تعهدات توافق هسته‌ای به گره کوری تبدیل شود که هر چه فشار بیشتری بر آن وارد شود بر سختی آن افزوده خواهد شد.

در صورت آغاز روند مذاکرات با اضافه کردن بندها و شروط جدید مانند مسائل موشکی و بالستیکی ایران و موضوع فعالیت‌های منطقه ای جمهوری اسلامی، روند مذاکره و توافق جدید ناممکن و دشوار خواهد شد.

مقام معظم رهبری چندی پیش در این خصوص گفتند: «طرفی که حق دارد شرط معین کند، ایران است. چون جمهوری اسلامی به همه تعهدات عمل کرد. ما حق داریم برای ادامه برجام شرط بگذاریم و این شرط را گذاشتیم و گفتیم و هیچ‌کس هم از آن عدول نخواهد کرد. اگر می‌خواهند ایران به تعهدات برجامی برگردد، آمریکا بایستی تحریم‌ها را کلا در عمل لغو کند و ما بعد راستی‌آزمایی کنیم و ببینیم که درست تحریم‌ها لغو شده، آن‌وقت به تعهدات برجامی برمی‌گردیم. این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است و مورد اتفاق مسئولان کشور هم هست و از این سیاست برنخواهیم گشت.»

برخی از کارشناسان معتقدند ایران تنها باید توافقی را بپذیرد که به تایید کنگره آمریکا رسیده باشد و دولت آمریکا به سادگی نتواند از آن خارج شده یا مفاد آن را زیر پا بگذارد. شاید چنین موضوعی با وجود مخالفت‌های گسترده جمهوری خواهان با توافق هسته ای برجام دور از دسترس به نظر برسد. اما این هم یک واقعیت است که رئیس جمهور آمریکا قدرتمندترین منصب سیاسی در این کشور است با توجه به آنکه بایدن سیاستمداری کهنه کار است قاعدتا در صورتی که اراده اجرای تعهدات آمریکا را داشته باشد می‌تواند راه حل آن را هم بیابد.