گمشده‌ای با عنوان قطب علمی در وزارت علوم / عدم شفافیت در ارائه دستاوردها یا بی‌تدبیری در ساماندهی؟

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، اگر دانشجو باشید یا استاد دانشگاه به طور حتم تا کنون با اصطلاح قطب علمی برخورد داشته‌اید.

اصطلاحی که هر گروه آموزشی یا پژوهشی به شرط داشتن یک هسته علمی قوی «اعضای هیئت علمی استاد و دانشیار با عملکرد آموزشی و پژوهشی برجسته در طول ۵ سال اخیر، برخورداری از تجهیزات پژوهشی و آزمایشگاهی ...» و ارائه یک برنامه پنج ساله برای تحقق هدف‌های قطب‌های علمی با تکیه بر مزیت‌های نسبی و نیاز‌های آتی کشور می‌تواند متقاضی احراز آن شود.

 

سال ۷۹ و تدوین اولین آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی در کشور

آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی در سال ۷۹ بر اساس بند ۶ راهکارهاى اجرایى قانون برنامه سوم توسعه اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى جمهورى اسلامى ایران مبنی بر اینکه « باید تعدادى از دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالى، مراکز و موسسات پژوهشى به عنوان قطب و پایگاه اصلى رشته‌هاى مختلف علوم پیش‌بینى و راهکارهاى حمایتى ادارى و مالى و فنى و قانونى با هدف تبدیل آن‌ها به مرکز پیشرفته علمى در حوزه‌هاى مختلف علوم در بلند مدت، تنظیم شود» به تصویب وزیر علوم تحقیقات و فناوری وقت رسید.

 

بر این اساس شورای قطب‌های علمی در همان ابتدای کار، بالغ بر ۶۹ گروه علمی را به عنوان قطب علمی شناسایی کرد که از این تعداد ۲۶ قطب در گروه فنی و مهندسی در رشته‌های «مهندسى پزشکى، مکانیک، برق، مواد، عمران، شیمى، نساجى، معدن، مکاترونیک و فن‌آورى زیر دریا، ۱۲ قطب علمى در گروه علوم پایه در رشته‌هاى «آمار، ریاضى، شیمى، زمین‌شناسى، زیست‌شناسى، فیزیک» ۱۹ قطب علمى در گروه کشاورزى و دامپزشکى در رشته‌ها «آبیارى و آبادانى، باغبانى، دامپزشکى، زراعت و اصلاح نباتات، گیاه پزشکى، خاکشناسى، علوم دامى» و ۱۲ قطب علمى در گروه علوم انسانى و هنر در رشته‌هاى «ادبیات فارسى، اقتصاد، جغرافیا، حقوق، معمارى و شهرسازى» است.

بیشتر بخوانید

دانشگاه‌ها برای معرفی «قطب‌های علمی» چه اقدامی کرده‌اند؟/ در جستجوی قطب‌های ناشناخته

دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و پژوهشی نیز بر همین اساس و به فراخور ویژگی‌های شاخصی که در یک رشته داشتند درخواست خود را برای قطب علمی شدن در یک یا چند رشته تحصیلی به شورای قطب‌های علمی وزارت علوم ارسال کردند. البته در این میان دانشگاه‌هایی نیز بودند که وزارت خانه با بررسی عملکرد آن‌ها به صورت مستقیم به قطب علمی شدن آن دانشگاه در برخی رشته‌ها – گرایش‌ها پرداخت.

 

اصلاح آیین‎‌نامه تشکیل قطب‌های علمی در سال ۹۵ و عدم تغییر در روند کارایی این پایگاه‌های اصلی علوم در کشور موجب شد تا وزارت علوم در سال ۹۷ به اصلاح این آیین‌نامه بپردازد. بر این اساس بسیاری از دانشگاه‌های برتر وزارت علوم که هر کدام برای خود بیش از ۱۵ قطب علمی داشتند به ۵ الی ۴ قطب علمی کاهش یافتند. به طوری که وحید احمدی، رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور از اصلاح و بازنگری ۱۵۰ قطب علمی در کشور خبر داد. برای دریافت متن کامل مصاحبه اینجا کلیک کنید.

 

آخرین اصلاحیه آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی در سال ۹۷ چه می‌گوید؟

بر اساس آخرین اصلاحیه آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و پژوهشی شرایط لازم برای قطب علمی شدن دانشگاه‌ها یک یا چند رشته گرایش اعلام شد. به این ترتیب هر موسسه آموزشی باید حداقل ۷ عضو هیئت علمی برجسته را در دانشگاه خود و مربوط به یک رشته- گرایش داشته باشد تا بتواند به عنوان قطب علمی شناخته شود که البته بر اساس همین آیین‌نامه اساتیدی فعال و برجسته شناخته می‌‍شوند که امتیازات آن‎‌ها از حد نصاب اعلام شده در این آیین نامه کمتر نباشد.

بر اساس جدول امتیازات اساتید دانشگاهی هر عضو هیئت علمی حداقل می‌تواند ۲۰ امتیاز از طریق مقاله، ۲۰ امتیاز از طریق طرح کلان پژوهشی به دست آورد. همچنین می‌تواند از راهنمایی پایان‌نامه‌های ارشد حداقل ۲ و راهنمایی پایا‌ن‌‎‌نامه‌های دکتری ۵ امتیاز، اثر ارزنده هنری ۱۲ امتیاز و تالیف یا تصنیف کتاب ۱۵ دریافت کند.

امتیازات فعالیت‌های علمی عضو هیئت علمی فعال پیشنهاد شده

بر اساس جدول امتیازات هر عضو هیئت علمی گروه فنی و مهندسی باید حداقل ۱۳۵ امتیاز، دامپزشکی و کشاورزی و منابع طبیعی ۱۲۰ امتیاز، علوم انسانی ۱۰۰ امتیاز، هنر ۸۰ امتیاز و در گروه علوم پایه رشته‌های «فیزیک، ریاضی و آمار، زمین شناسی، زیست شناسی، شیمی فیزیک» ۱۳۰ امتیاز و هر عضو هیئت علمی رشته شیمی ۲۴۰ امتیاز دریافت کند.

امتیازات هر یک از اعضای شاخه قطب علمی برای احراز شرایط الزم به تفکیک
گروه تخصصی و حداقل جمع امتیازات شاخه قطب علمی

بر اساس همین آیین‌نامه اگر قطب‌های علمی طی دوسال متوالی نتوانند بر اساس ارزیابی‌ها به تاییدیه وزارت علوم دست یابند از ادامه دوره بازخواهد ماند و عنوان قطب علمی از آن‌ها سلب می‌شود. اما اگر نگاهی به آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی بیاندازیم خواهیم دید که هیچ‌گونه توضیحی در خصوص اینکه یک قطب علمی در چه صورتی و کسب امتیاز در چه بخش‌هایی خواهد توانست عملکرد مثبتی داشته باشد، نخواهید یافت!

 

از نارضایتی وزیر علوم تا پشت گوش‌اندازی اصلاح آیین‌نامه 

اما اصلاح این آیین‌نامه و ادغام و بازبینی تعداد قطب‌های هر دانشگاه و موسسه آموزشی و پژوهشی تغییری در فعالیت‌های قطب‌های علمی ایجاد نکرد به طوری که منصور غلامی وزیر علوم تحقیقات و فناوری در سال ۹۸ طی مصاحبه‌ای با خبرگزاری دانشجو با اشاره به عملکرد نامطلوب قطب‌های علمی در دانشگاه‌ها اذعان داشت که برای قطب‌های علمی آیین‌نامه‌های جدید تنظیم شده و حتما معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم برای کارا شدن و تاثیرگذاری در حوزه علم و فناوری برنامه‌های خاصی دارد. برای دریافت متن کامل مصاحبه اینجا کلیک کنید.

اکنون پس از گذشت یک سال از آخرین اظهارات وزیر علوم مبنی بر اجرای برنامه خاصی در جهت کارا شدن قطب‌های علمی در کشور و تشکیل ۱۵۴ قطب علمی با هدف دستیابى به آخرین یافته‌هاى علمى و افزایش مشارکت در گسترش مرزهاى دانش و اعتلاى موقعیت علمى کشور، تربیت پژوهشگران و اندیشمندان تراز اول، ایجاد محیطى پویا و مولد علم و از همه مهم‌تر انجام پژوهش‌هاى لازم براى حل معضلات اساسى کشور، ما شاهد این موضوع هستیم که همواره مشکلات کشور در سطح کلان باقی مانده‌اند و خبری از اعلام دستاورد‌های این پایگاه‌های اصلی علم وجود ندارد، به طوری که اگر سری به سایت‌های دانشگاه‌های برتر در سراسر کشور بزنید در برخی موارد حتی نمی‌توانید عنوان قطب علمی را در صفحات آن بیابید چه برسد به آن که اطلاعاتی را از چگونگی فعالیت آن‌ها به دست آورید.

 

این موضوع یا حاکی از آن است که این قطب‌های علمی هنوز کارایی لازم را ندارند و تنها در حد یک عنوان در دانشگاه باقی مانده‌اند و یا اینکه اطلاع‌رسانی درستی در انتشار تحقیقات آن‌ها وجود ندارد! که در هر دو صورت نشان از آن دارد که نظارت مستقیمی بر فعالیت آن‌ها نیست و پس از ۲۰ سال از تدوین اولین آیین‌نامه قطب‌های علمی در کشور هنوز هیچ نقشه راه مشخصی برای آن‌ها تعریف نشده است تا آن ها بتوانند براساس آن به فعالیت های علمی بپردازند.