تحقق اندک درآمدهای نفتی ایران؛ اوج‌گیری صادرات

صدای آلمان

رشد چشمگیر صادرات نفت ایران طی چند ماه گذشته مورد تایید برخی از مقامات دولتی و نمایندگان مجلس نیز هست، اما هنوز میزان صادرات نفت ایران بسیار کمتر از رقمی است که در بودجه لحاظ شده است.

در بودجه سال جاری صادرات روزانه ۱.۵ میلیون بشکه نفت با قیمت ۵۰ دلار برای هر بشکه گنجانده شده، در حالی که آمارهای شرکت اطلاعات کالا، کپلر، که ردیابی نفتکش‌ها را نیز انجام می‌دهد، نشان می‌دهد که در فاصله ماه‌های مارس تا نوامبر (تقریبا معادل ۹ ماه ابتدایی سال جاری خورشیدی)، متوسط صادرات روزانه نفت ایران تنها ۳۲۱ هزار بشکه بوده است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

از طرفی آمارهای اوپک نیز نشان می‌دهد متوسط قیمت نفت ایران در این دوره کمتر از ۴۰ دلار بوده است.

چین تنها مشتری نفت ایران است که آمارهای واردات نفت خام از ایران را گزارش می‌کند، اگرچه در میزان واقعی بودن این ارقام شک و تردید بسیاری است و گزارش‌های زیادی از فروش نفت خام ایران به چین تحت نام نفت اندونزی و مالزی منتشر شده است.

اوایل بهمن‌ماه دولت اندونزی از توقیف دو نفتکش ایرانی و پانامایی خبر دادند که در حال انتقال «غیرقانونی» نفت در آب‌های سرزمینی این کشور بودند.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

به هر تقدیر، آمارهای رسمی چین نشان می‌دهد در فاصله ماه‌های مارس تا اکتبر پارسال (تقریبا معادل ۹ ماهه ابتدایی سال جاری خورشیدی)، واردات نفت این کشور از ایران روزانه کمتر از ۸۰ هزار بشکه بوده است.

بقیه نفت ایران یا با تغییر نام کشور منبع نفت تحویل چین شده، یا اینکه به دیگر کشورها، از جمله سوریه و ونزوئلا صادر شده است.

در مورد چین نیز دو شرکت «سی ان پی سی» و «ساینوپک» که میادین آزادگان و یادآوران ایران را توسعه داده‌اند، بخشی از نفت صادراتی ایران را برای تسویه بدهی جمهوری اسلامی دریافت می‌کنند و پولی بابت آن به ایران نمی‌رسد.

در این میان خزانه‌داری کل کشور گزارش داده که در ۹ ماه ابتدایی سال جاری خورشیدی دولت کلا ۶.۷ تریلیون تومان درآمدهای صادرات نفت و میعانات گازی (نوعی نفت خام فوق سبک که از میادین گازی تولید می‌شود) داشته است.

بر اساس قانون بودجه سال ۱۳۹۹ پیش‌بینی شده بود در کل سال، ۵۷ تریلیون تومان درآمد نفتی نصیب دولت شود که ۴۲ تریلیون و ۷۵۰ میلیارد تومان آن می‌بایست در نه ماه ابتدایی سال محقق شود. بدین ترتیب تنها ۱۵.۷ درصد از کل درآمدهای نفتی بودجه در فاصله ماه‌های فروردین تا آذر امسال تحقق یافته است.

کسری بودجه

تحقق ۱۵.۷ درصدی درآمدهای نفتی باعث شده دولت میزان استقراض خود را به شدت افزایش دهد و فروش شرکت‌های دولتی نیز اوج بگیرد.

آمارهای خزانه‌داری کل کشور نشان می‌دهد دولت در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۲۲ تریلیون تومان فروش اوراق قرضه داشته باشد که دو برابر رقمی است که در بودجه لحاظ شده است.

آخرین گزارش صندوق بین‌المللی پول که پاییز منتشر شد نیز پیش‌بینی کرده بود میزان بدهی‌های دولت ایران در سال جاری خورشیدی حدود ۲۶۹ میلیارد دلار باشد، در حالی که این رقم در سال گذشته خورشیدی ۲۳۹ میلیارد دلار بود.

بدین ترتیب بدهی‌های دولت ایران در سال جاری نسبت به سال گذشته ۳۰ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.

از طرفی آمارهای خزانه‌داری نشان می‌دهد طی ۹ ماه ابتدایی سال بیش از ۲۵ تریلیون تومان فروش شرکت‌های دولتی انجام شده که تقریبا چهار برابر رقمی است که برای ۹ ماه سال جاری در قانون بودجه لحاظ شده است.

بودجه سال گذشته خورشیدی ایران با یک سوم کسری مواجه شد و دولت با استقراض این کسری را جبران کرد و انتظار می‌رود کسری بودجه سال جاری ایران نیز چشمگیر باشد.

بر اساس ارزیابی صندوق بین‌المللی پول، بدهی‌های دولت ایران در سال ۹۷ حدود ۱۲۱ میلیارد دلار بود، اما پارسال به ۲۳۹ میلیارد دلار اوج گرفت و امسال به ۲۶۹ میلیارد دلار بالغ خواهد شد.

هنوز دولت ایران گزارشی از کل بدهی‌های خود را منتشر نکرده، اما آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد تنها بدهی دولت به بانک‌های کشور از آذرماه ۹۷ تا آذرماه امسال ۷۴ درصد رشد داشته و به ۵۲۶ تریلیون تومان رسیده است.

افزایش صادرات نفت ایران

آمارهای شرکت ردیابی نفتکش‌ها، تانکر ترکرز، نشان می‌دهد که در دو ماه پایانی سال گذشته میلادی (اواخر پاییز و اوایل زمستان) میزان صادرات نفت ایران به یک میلیون بشکه در روز اوج گرفته است.

با اینحال، آمارهای شرکت کپلر نشان می‌دهد صادرات نفت ایران از ماه نوامبر پارسال شروع به افزایش تدریجی کرده و در ژانویه امسال به ۶۱۴ هزار بشکه در روز رسیده است.

متوسط صادرات روزانه نفت و میعانات گازی ایران در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۱۹ هزار بشکه بوده که نصف سال ۲۰۱۹ و یک هفتم سال ۲۰۱۸ است.

متوسط صادرات روزانه نفت و میعانات گازی ایران در دوران قبل از تحریم‌ها در سال ۲۰۱۷ حدود ۲.۵ میلیون بشکه بود که در سال ۲۰۱۸ به ۲ میلیون و ۱۳۰ هزار بشکه، در سال ۲۰۱۹ به ۷۳۱ هزار بشکه و در سال گذشته میلادی به ۳۱۹ هزار بشکه افت کرد.

آمارهای گمرکی چین نشان نمی‌دهد تغییر چندانی در واردات نفت از ایران بعد از ماه نوامبر پارسال اتفاق افتاده باشد؛ البته چنانچه گفته شد، بخشی از نفت ایران تحت نام نفت دیگر کشورها مانند اندونزی و مالزی راهی چین می‌شود و نمی‌توان به آمارهای گمرک چین اعتماد چندانی کرد.

به هر تقدیر، دولت برای سال آینده خورشیدی صادرات روزانه ۲.۳ میلیون بشکه نفت را پیش‌بینی کرده که ۵۳ درصد بیشتر از رقمی است که در قانون بودجه سال جاری لحاظ شده است.

به نظر نمی‌رسد بدون لغو تحریم‌های آمریکا امکان تحقق چنین میزانی از صادرات نفت باشد؛ اما در صورت ادامه تحریم‌ها، احتمالا میزان بدهی‌های دولتی در سال ۱۴۰۰ نیز دوباره افزایش چشمگیری را شاهد باشد.

هم اکنون میزان بدهی‌های دولت ایران معادل ۴۴ درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشور است و رقم بسیار بالایی است. دولت بیش از ۹ میلیارد دلار بدهی خارجی دارد و بقیه بدهی‌ها به شرکت‌ها، بانک‌ها و نهادهای داخلی ایران است.

تصاویر تاریخی اکتشاف "طلای سیاه یا بلای سیاه" در ایران

بیش از صد سال از روزی که در ایران نفت کشف شد می‌گذرد.
تصاویر تاریخی اکتشاف "طلای سیاه یا بلای سیاه" در ایران

وسایل حفر و اکتشاف نفت نسبت به وسایل مدرن امروزی، ابتدایی به نظر می‌رسند.
تصاویر تاریخی اکتشاف "طلای سیاه یا بلای سیاه" در ایران

اولین چاه نفت خاورمیانه در مسجد سلیمان حفر شد که در سال ۱۲۸۷ به نفت رسید.
تصاویر تاریخی اکتشاف "طلای سیاه یا بلای سیاه" در ایران

در طول بیش از صد سال گذشته درباره این‌که کشف نفت به مدرن شدن ایران کمک کرده است یا یکی از عوامل کند شدن روند دموکراسی در ایرن بوده مطالب زیادی نوشته شده است.
تصاویر تاریخی اکتشاف "طلای سیاه یا بلای سیاه" در ایران

به عنوان نمونه در کتاب "طلای سیاه یا بلای سیاه" نوشته ابولفضل لسانی به نقل از سیاستمداری فرانسوی آمده: «ارزش یک قطره نفت مساوی با ارزش یک قطره خون است.»
تصاویر تاریخی اکتشاف "طلای سیاه یا بلای سیاه" در ایران

در کتاب دیگری با نام "خواب آشفته نفت" به قلم محمدعلی موحد دراین‌باره آمده: «کشور صادر‌کننده نفت در دایره اقتصادی واحدی محصور می‌ماند. حوزه‌های دیگر اقتصاد بهره زیادی از صنعت نفت نمی‌برند، قدرت اشتغال‌زایی آن نیز اندک است. در چنین کشوری دولت به رانت خواری معتاد می‌شود.»
تصاویر تاریخی اکتشاف "طلای سیاه یا بلای سیاه" در ایران

نویسنده کتاب "خواب آشفته نفت" می‌نویسد: «در چنین شرایطی قشر متحرک و فعال جامعه ضرورتی برای تقلا در جهت پیدا کردن منابع دیگر درآمد احساس نمی‌کند. قشرهای اجتماعی هر چه فاصله‌شان از دولت بیشتر می‌شود، نصیب کمتری دریافت می‌دارند. راهیابی به دستگاه دولت تنها راه دستیابی به ثروت می‌شود.»
تصاویر تاریخی اکتشاف "طلای سیاه یا بلای سیاه" در ایران

در گزارشی که پیش از این در روزنامه "اعتماد" منتشر شده به نقل از یکی از کارگران قدیمی شرکت نفت ایران آمده: «کاش نفت نداشتیم، کاش این چاه مسجدسلیمان هیچ‌وقت نمی‌جوشید، شاید می‌شد روی پای خودمان بایستیم. شاید اوضاع‌مان بهتر بود.»
تصاویر تاریخی اکتشاف "طلای سیاه یا بلای سیاه" در ایران

در طول صد سال گذشته دولت‌های مختلف ایران سعی داشته‌اند وابستگی اقتصادشان را به درآمدهای نفتی از بین ببرند که در عمل موفق به انجام چنین کاری نشده‌اند.