گروه‌های افراطی در جوار مرزهای ایران به چه کاری مشغولند؟

این محور که مناطق «دربندی خان»، «کلار»، «خانقین»، «نفتخانه»، «جلولاء»، «قره تپه»، «دریاچه حمرین» و «السعدیه» را دربرگرفته و چند گذرگاه مرزی از جمله گذرگاه های مهم «منذریه» (خسروی) و «پرویزخان» در آن واقع شده، دیرگاهی است که به مرتع فعالیت گروه های تروریستی و جریان های رادیکال تبدیل شده است.

به اعتقاد صاحب نظران برخلاف مناطق عرب سنی نشین عراق که افراط گرایی از داخل گروه های «سلفی» با گرایش «وهابیت تکفیری» نشات می گیرد در حلبچه و تقریبا عموم کردستان عراق، منشاء افراط گرایی از گروه های «صوفی گرایانه ای» مانند طریقت «نقشبندیه» یا متاثر از تفکرات «اخوان المسلمین» است که به نام های موسوم به «سپاه قرآن» و «جند الاسلام» در سنوات گذشته تجلی یافته است.

آمریکا عامل ناامنی  مرزهای غربی ایران

ناامن شدن نوار مرزی عراق با جمهوری اسلامی ایران در واقع با اشغال نیروهای آمریکایی در ۲۰۰۳ آغاز شد، در آن زمان گروه های افراط گرای زیر مجموعه «القاعده» از جمله گروه موسوم به «توحید و جهاد» (ابومصعب الزرقاوی) به طور ویژه در استان مرزی دیاله (جنوب کردستان عراق) فعال بودند.

درهمان زمان گزارش هایی وجود داشت که آمریکا با هول دادن گروه های تروریستی به سمت مرزهای ایران در استان دیاله، می کوشد این گروه ها را به داخل ایران روانه کند تا به این ترتیب ناامنی را در کشور دامن بزند.

هوشیاری به موقع نیروهای مرزبانی جمهوری اسلامی ایران در طول نوار مرزی در طول این سالها جلوی نفوذ گروه های تروریستی را به داخل ایران در حوزه مرزی استان دیاله (شرق عراق) گرفت و این نقشه شوم آمریکایی ها را خنثی کرد.

آمریکا با توجه به اینکه کردستان عراق یکی از مناطق مهم حوزه نفوذش محسوب می شود، بسیار کوشید تا این منطقه از عراق به تروریسم و افراط گرایی آلوده نشود، اما با وجود همه تلاش هایی که در این راستا داشته، افراط گرایی و تروریسم به داخل کردستان عراق تسری یافت که بارزترین تجلی این وضعیت در جریان ظهور داعش در ۲۰۱۴ و پیوستن تعداد زیادی از اهالی کردستان عراق به این تشکل تروریستی، اتفاق افتاد.

آنچه در این تحول - به اعتقاد صاحب نظران - حائز اهمیت است اینکه گروه های صوفی گرای رادیکال کرد توانستند با گروه تروریستی داعش متاثر از افکار وهابیت و سلفی گرها نزدیک شوند و دو گروه با وجود اختلاف نظرهای شدید دینی و فقهی، اما در بحث افراط گرایی با همدیگر همکاری کردند که نمونه آن گروه های موسوم به «پرچم های سفید» یا «سفیانی ها» هستند.

این اعتقاد وجود دارد که:

- گسترش فساد اقتصادی و فقر در کردستان عراق

- دوره طولانی مدت از حاکمیت احزاب حاکم در این منطقه

- ناکامی های سیاسی و اقتصادی هیات حاکمه

- نشر فرهنگ ابتذال غربی، الحادی و انحراف در بین جوانان کرد عراقی

- وضعیت جغرافیایی منطقه از حیث وجود مناطق کوهستانی صعب العبور، غارهای طبیعی مانند ارتفاعات «بمو» در حلبچه که گاهی از آن به «قندهار عراق» یاد می شود

- نارضایتی عمومی از احزاب حاکم در اقلیم که در سال های اخیر در قالب اعتراضات اجتماعی خشونت آمیز که به طور ویژه در استان سلیمانیه و مناطق حلبچه و کلار اتفاق افتاد تشکل های دینی کرد را به سمت افراط گرایی علیه وضع موجود سوق داده و از این وضعیت داعش برای نزدیک شدن به این گروه ها بهره برده و توانسته است در کردستان عراق نفوذ کند.   

وزارت اوقاف و امور دینی اقلیم کردستان عراق در سال ۲۰۱۴ (همزمان با ظهور داعش در عراق) در گزارشی اعلام کرد که ۵۰۰ شهروند کرد عراقی به تشکیلات تروریستی داعش پیوسته و تعدادی از آنها در درگیری ها در صفوف این گروه تروریستی در عراق و سوریه به هلاکت رسیدند.

کارشناسان معتقدند که سیاست های آمریکا برای انتقال تروریست ها از طریق مرز دیاله به داخل ایران باعث شده است که مناطق کوهستانی و ناهمواره استان دیاله تبدیل به پناهگاهی برای این گروهها شده و اینک این گروه ها برخلاف انتظار آمریکا، نفوذ خود را به کردستان عراق از طریق کلار و حلبچه گسترش بخشیده اند.

حلبچه مستعد فعالیت های افراط گرایی

گرچه نام حلبچه با بمباران شیمیایی ۱۹۸۸ رژیم صدام و کشته شدن پنج هزار انسان بیگناه گره خورده، اما یک روی دیگر این منطقه از نظر صاحب نظران، مستعد بودن برای افراط گرایی است.

در کتاب «تشکیلات گروه تروریستی داعش (جلد دوم)» (چاپ ۲۰۱۸) متعلق به انتشارات مرکز عربی پژوهش ها و مطالعات راهبردی، درباره سابقه تاریخی افراط گرایی در حلبچه آمده است: «از اواخر دهه ۵۰ قرن گذشته کردستان عراق به ویژه منطقه حلبچه پایگاه اسلام سیاسی کردها بوده است.»

طبق این گزارش، بعد از کودتای ۱۹۵۸ (عبدالکریم قاسم)، شعبه «اخوان المسلمین» از کرکوک به سمت سلیمانیه و سپس حلبچه امتداد یافت و باعث شد تا حلبچه در طول این سال ها به پایگاه مدارس اسلامی و فقهی تبدیل شود.

این کتاب افزوده است که حلبچه به دلیل واقع شدن بین دو محدوده سنی نشین (داخل کردستان عراق) و شیعی نشین (داخل ایران و مناطق شیعه نشین عراق) و وجود دو روستای «بیاره» و «تویله» (پایگاه سابق انصار الاسلام)، جریان «نقشبندیه» در آن فعال شود.

جریان نقشبندیه یک جریان صوفی گرایانه است که در نتیجه نفوذ سرکرده های سابق حزب منحله بعث (مانند عزت الدوری معاون سابق صدام دیکتاتور عراق) در آن، در سال های اخیر به سمت همکاری با گروه های تروریستی القاعده و داعش سوق یافته است.

«رشید خیون» پژوهشگر معروف عراقی در یادداشتی در ۲۴ فوریه ۲۰۲۱(ششم اسفند ۹۹) در سایت روزنامه «الاتحاد» امارات متحده عربی در این خصوص گفته است: حلبچه قبل از این که در ۲۰۱۳ تبدیل به استان شود، یکی از پایگاه های فعالیت احزاب اسلامگرای کرد به شمار می رفت.

لازم به ذکر است، گرچه دولت عراق با تبدیل شدن حلبچه با استان موافقت کرده، اما هنوز پارلمان این کشور با این درخواست اعلام موافقت نکرده است.

این پژوهشگر عراقی در این یادداشت با عنوان «هشدار از امارت اسلامی در حلبچه»   گفته است که فعالیت اسلام سیاسی از ۱۹۸۷ به رهبری ملا «عثمان عبدالعزیز» در حلبچه آغاز شد و «سپاه قران» به عنوان شاخه نظامی «جنبش اسلامی کردستان عراق» در این راستا شکل گرفت.

به گفته وی، فعالیت گروه های اسلام سیاسی کردستان عراق علاوه بر حلبچه در مناطق تابعه آن از جمله «بیاره»، «کولب» و «خورمال» نیز شکل گرفت.

رشید خیون ادامه می دهد که حلبچه به عنوان شهرستان تابع استان سلیمانیه، بعد از سال ۲۰۰۰، به صورت یک امارت اسلامی مستقل از سلیمانیه عمل می کرد.

وی با اشاره به قضیه «حجاب اجباری یک هزار و ۳۵۷» دختر در حلبچه به ادعای رسیدن به سن تکلیف در ۱۲ فوریه گذشته (۲۴ بهمن ۹۹) گفت که به نظر می رسد این اقدام با حمایت ترکیه برای بهره برداری از حلبچه به عنوان یکی از کانون های اسلامی در شمال عراق انجام شده و هدف آن، تشدید افراط گرایی و تبدیل کردن آن به «قندهار جدید» است.

او جشنواره سن تکایف و شیوه ای که دختران درآن ظاهر شدند را کار «اخوان المسلمین» دانست و افزود که هدف احیای مجدد سپاه قران و «جند الاسلام» است، زیرا همانطور که افغانستان در برابر طالبان و القاعده مصونیت ندارد، حلبچه نیز در برابر این جریان های رادیکالی فاقد مصونیت است.

این درحالی است که برخی به دلیل برگزاری این مراسم همزمان با چهل و دومین سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران به اشتباه ادعا کرده بودند که برنامه تکلیف دختران حلبچه با همکاری جمهوری اسلامی ایران انجام شده و ایران درصدد توسعه نفوذش در مناطق کردستان عراق است.

جشنواره سن تکلیف در حلبچه در واقع برای ششمین سال متوالی است که برگزار می شود و نهاد خیریه «ارتقا دانش آموزی کردستان عراق» وابسته به حزب «اتحاد اسلامی کردستان عراق» هرساله این جشنواره را برگزار می کند.

این نهاد خیریه چند روز بعد، مراسم مشابهی در «کلار» برگزار کرد، اما به دلیل اینکه تعداد شرکت کنندگان در حلبچه امسال بسیار بالا بود در سطح رسانه ها و شبکه های اجتماعی با واکنش های نسبتا گسترده تری مواجه شد.

کارشناس کرد عراقی در گفت وگوی اختصاصی با ایرنا تاکید کرد که محدوده جغرافیایی واقع شده بین کلار و حلبچه از حیث تاریخی یکی از اماکن مهم افراط گرایی در کردستان عراق به شمار می رود.

«حیدر البرزانچی» افزود که این محدود که منطقه صعب العبور و کوهستانی «دربندیخان» در آن واقع شده همواره جزو مناطق افراط گرایی است و این افراط گرایی از طریق مساجد موجود در منطقه در بین مردم تبلیغ می شود.

به اعتقاد او، منطقه مزبور که هم مرز با جمهوری اسلامی ایران است: هر از گاهی افراط گرایی در آن شکل می گیرد و در وقت حاضر به دلیل اعتراضات به وضع نابسامان اقتصادی و فساد هیات حاکمه در کردستان عراق، شرایط ایده آلی برای شکل گیری این رویکرد فراهم آمده است.

آمریکا و حضور در شرق کردستان عراق

به اعتقاد کارشناسان، هدف از حضور آمریکا در شرق کردستان عراق، رصد کردن تحرکات نظامی و برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران و حمایت از گروه های افراط گرای منطقه برای ایجاد ناامنی در داخل ایران است.

در سال ۲۰۰۸ نیز دولت اقلیم کردستان عراق از احداث یک پایگاه هوایی با حمایت آمریکا خبر داد که احداث آن به یک شرکت آمریکایی سپرده شده بود.

درهمان زمان بسیاری از رسانه ها، احداث این فرودگاه را برای رصد کردن ایران توسط آمریکا دانستند.

آمریکا بعد از اشغال عراق همواره نشان داده که علاقه مند به ایجاد پایگاه ها و تاسیسات نظامی در جوار مرزهای شرقی عراق است و در طول سال های گذشته در این راستا یک پایگاه نظامی نیز در حلبچه ایجاد کرد.

برخی گزارش ها حاکی است که آمریکا در هشتم ماه می ۲۰۲۰ (۱۹ اردیبهشت ماه ۹۹) نیروهای نظامی خود را از این پایگاه بیرون کشیده است.

البرزانچی کارشناس کرد عراقی در این خصوص به ایرنا گفت، با توجه به اینکه برهه کنونی بهترین دوره نشاط و فعالیت مجدد گروه های افراط گرا در شرق کردستان عراق است، برخی سازمان های بین المللی تحت پوشش نهادهای خیریه غیر دولتی حمایت های خود را از این گروه ها آغاز کرده اند.

وی ادامه داد که اغلب این نهادها، آمریکایی و اروپایی هستند و هدف مدیریت افراط گرایی در منطقه شرق کردستان عراق است.

افراط گرایی برخلاف میل آمریکا در کردستان عراق

بعد از طرح ناکام همه پرسی استقلال کردستان عراق در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۷ (سوم مهر ۹۶) و اقدام نظامی دولت مرکزی عراق در بازپس گیری کرکوک از زیر سلطه حزب دمکرات کردستان عراق در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۷ (۲۴ مهرماه ۹۶)، گروه های افراطی به نام «پرچم های سفید» و «سفیانی ها» در حومه کرکوک شکل گرفتند که همه اعضای آن از کردها و نیروهای سابق پیشمرگ کرد بودند.

این گروه های افراط گرا برای مدتی در مناطق اطراف کرکوک برای برگرداندن کرکوک به زیر سلطه اقلیم کردستان عراق با داعش همکاری کردند، اما در نهایت با عملیات مختلف امنیتی نیروهای مسلح عراق، تا حد زیادی مهار شدند.

این اعتقاد وجود دارد که عناصر این گروه های افراط گرا همچنان در کردستان عراق به عنوان هسته های خفته موجود هستند.

یک گزارش از اعضای کمیسیون امنیت و دفاع پارلمان عراق در چهارم فوریه ۲۰۱۸ (۱۵ بهمن ۹۶) حاکی است که گروه تروریستی داعش توانسته است با گروه افراطی «جند الاسلام» و برخی گروه های افراطی دیگر ارتباط گرفته و تعداد آنها به ۳۰ هزار نفر در طول نوار مرزی عراق با ایران برسد.

ائتلاف بین المللی به سرکردگی آمریکا نیز در همین سال بعد از اعلام پیروزی نظامی دولت عراق بر داعش گفت که تعداد عناصر گروه تروریستی داعش در عراق و سوریه یکهزار نفر است.

درحالی که ائتلاف نظامی آمریکایی، دو سال قبل از این، تعداد عناصر داعش را ۴۰ هزار نفر در عراق عنوان کرده بود.

وجود هسته های خفته داعش در مناطق شمالی بغداد از جمله اطراف کرکوک، صلاح الدین و دیاله، به اعتقاد کارشناسان فرصتی برای نفوذ این گروه تروریستی در کردستان عراق که همانند افغانستان دارای کوهستان های مرتفع و غارهای مختلف و مخفیگاه های طبیعی است، فراهم کرده است.

سازمان امنیت کردستان عراق موسوم به «آسایش» در سلیمانیه در چهارم فوریه گذشته (۱۶ بهمن ماه ۹۹) درگزارشی از بازداشت یک هسته وابسته به گروه تروریستی داعش متشکل از ۱۰ نفر خبر داد که درصدد انفجارهای تروریستی در این استان بودند.

دو نفر از افراد این هسته دارای تابعیت عربی بودند که در شهر حلبچه بازداشت شدند و بقیه از اهالی کردنشین سلیمانیه بوده اند که دو نفر از بازداشت شدگان فرزندان «عمر دایس» عضو سابق گروه تروریستی «انصار الاسلام» هستند.

سه نفر دیگر از دستگیر شدگان که دو نفر آنها برادر هستند، در منطقه کردنشین مرزی «سید صادق» پرچم داعش را بلند کرده بودند و نیروهای امنیتی در حین برداشتن این پرچم با انفجار بمب در محل مواجه شده و دو تن از این نیروها زخمی شدند.

نیروهای امنیتی اقلیم کردستان عراق نیز در سال ۲۰۱۹ اعلام کردند ۳۳۱ نفر را به اتهام عضویت در گروه تروریستی داعش در استان سلیمانیه دستگیر کردند که  ۲۸۰ نفر آنان مرد و ۵۱ تن دیگر زن بودند.

گزارش دیگر حاکی است که بیش از یک هزار و ۵۰۰ نفر از زندانیان «زرگا» در استان دهوک ۹۰ درصد آنها محکوم به عضویت در گروه تروریستی داعش هستند و اغلب آنها کرد هستند.

برخلاف آنچه آمریکا می کوشید تفکرات افراط گرایی به داخل کردستان عراق نفوذ کرده و اینک آمریکا می کوشد به نحو دیگری از این ظرفیت در پیشبرد سیاست هایش در منطقه بهره برداری کند.

گزارش های دیگری وجود دارد که احزاب حاکم در کردستان عراق برای کنار زدن یا تضعیف همدیگر در قدرت، به بهره برداری از گروه های افراط گرای کرد روی آورده اند و به همین دلیل شنیده می شود که حزب اتحاد میهنی کردستان عراق، رقیب خود حزب «مسعود بارزانی» را به حمایت از گروه های افراط گرا در استان سلیمانیه متهم و در مقابل حزب بارزانی، اتحادیه را به حمایت از حزب کارگران کرد ترکیه (پ. ک.ک) در دهوک و اربیل متهم می کند.

این اعتقاد وجود دارد که افراط گرایی با مجموعه ای از عوامل مختلف در کردستان عراق گره خورده که بخشی از آن ریشه های تاریخی داشته و بخشی به گسترش فساد اقتصادی و نارضایتی عمومی در کردستان عراق و همچنین بهره برداری قدرت های مختلف داخلی و خارجی از این برگه برای پیشبرد سیاست هایشان در این منطقه ارتباط یافته است.

با وجود همه اینها، کارشناسان از رشد افراط گرایی در کردستان عراق به ویژه جغرافیای ممتد با مرزهای جمهوری اسلامی ایران در شرق عراق که دو استان سلیمانیه و دیاله را در برگرفته ابراز نگرانی کرده اند.

23311