هزینه های مخدوش کردن توافق ایران با آژانس برای غرب

توافق سه ماهه اخیر ایران و «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین المللی در حالی مورد نقد و انتقاد برخی در داخل ایران قرار گرفته که از نگاه ناظران، سنجیده ترین اقدام ممکن در شرایط کنونی بود؛ توافقی که همزمان با مشروعیت بخشی به کاهش تعهدات از سوی ایران، فرصتی محدود برای لغو تحریم ها از سوی طرف مقابل در نظر گرفت.

با نگاهی به جدیت ایران در برداشتن گام‌های پنجگانه و محدودسازی نظارت های آژانس، در صورت اصرار آمریکا و اعضای برجام بر وجود تحریم، تهران گام های مشخص شده دیگر را نیز در زمان مقرر خواهد برداشت.

ایران تلاش می کند تا اقدامات کاهنده بر پایه مفاد مندرج در توافق و با اطلاع قبلی به آژانس انجام گیرد. در این صورت جهان به همکاری های سازنده ایران و در مقابل، پیمان شکنی طرف مقابل پی خواهد برد. از این رو تلاش های عامدانه یا سهوی برای لغو توافق ایران و آژانس پرهزینه است تا جایی که حجت‌الاسلام والمسلمین «حسن روحانی» چند روز پیش در جلسه هیات دولت آن را به منزله «بازی در زمین دشمن» ارزیابی کرد.

مزیت‌های همکاری با آژانس

رییس جمهوری در جلسه هیات دولت به بخشی از نتایج همکاری ایران با آژانس در شکست توطئه های طرف های مقابل اشاره و اظهار کرد:  ترامپ یک سال در برجام بود ولی می‌خواست از طریق آژانس برجام شکست بخورد. آمریکا و برخی دیگران می‌خواستند ایران را محکوم کنند که ایران همکاری نمی‌کند ولی آژانس اعلام کرد که ایران همکاری می‌کند. سه کشور اروپایی - که خیلی بدهکار به ما هستند - می‌خواستند حربه‌ای به دست آوردند که علیه ایران استفاده کنند. این حربه از آنها گرفته شده است.

اشاره روحانی به شکست های مکرر آمریکا در دوره ترامپ در مواجهه با ایران است. رییس جمهوری قبلی آمریکا تلاش زیادی را برای نابودی برجام به کار بست اما ناکامی های مداوم وی، بسترساز خروج یکطرفه واشنگتن از توافق هسته ای شد. او با بازگرداندن تحریم ها، افزایش فشار سیاسی بر ایران در شورای امنیت و نیز متشنج کردن جو منطقه خاورمیانه و خلیج فارس در پی آن بود تا تهران را به اقدامی مشابه سوق داده و اجماع جهانی علیه ایران شکل دهد که در نهایت ناکام ماند.

از این رو بسیاری بر این باورند، اگر همکاری های ایران و آژانس به ویژه در فضای پساخروج ترامپ از برجام انجام نمی گرفت، هزینه های قابل ملاحظه ای بر تهران تحمیل می شد. وقتی آمریکا در صحن شورای امنیت تنها یک کشور ذره ای به نام جمهوری دومینکن را در کنار خود می بیند و ۱۳ عضو دایم و غیردایم به قطعنامه ضدایرانی ترامپ رای نمی دهند، نشانی آشکار از مزیت همکاری تهران و آژانس است.

البته این به معنای تن دادن به مطالبات گزاف آژانس نیست و تهران در برهه هایی به کاهش تعهدات چه در زمینه فعالیت های هسته ای و چه در حوزه مجوز بازرسی اقدام کرده است. حتی در جریان توافقی که چند روز پیش در جریان سفر یک روزه گروسی به تهران صورت گرفت، ایران همکاری های خود را با آژانس به طور چشمگیری کاهش داد.

بر پایه بیانیه ای که بعد از امضای توافق انتشار یافت، اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های برجامی به طور کامل متوقف و صرفا تعهدات پادمانی ایران اجرا می‌شود. بر این اساس، طبق قانون مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی به آژانس اعطا نخواهد شد و هیچگونه بازرسی فراپادمانی نیز انجام نمی شود.

بر اساس این توافق، آژانس به فعالیت های «ضروری» خود برای راستی آزمایی و نظارت بر مراکز هسته ای ایران ادامه خواهد داد. مقصود از تداوم راستی آزمایی و نظارت ضروری که در بند ۲ بیانیه آمده، این است که «ایران به مدت سه ماه اطلاعات برخی فعالیت ها و تجهیزات نظارتی را که در پیوست مشخص شده ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی می ماند. چنانچه ظرف سه ماه تحریم ها به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می گذارد، در غیر اینصورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.»

صبر راهبردی ایران در همکاری با آژانس

همکاری کاهش یافته ایران و آژانس به رفتار طرف مقابل برمی گردد که همین روند رو به نزول تداوم یابد یا به کلی متوقف شود. ماجراجویی بایدن با همکاری سران اتحادیه اروپا در شورای حکام باعث شده تا در روزهای اخیر شاهد هشدارهای جدی ایران به طرف مقابل باشیم. به تازگی برخی رسانه‌های غربی خبر داده‌اند آمریکا درصدد است قطعنامه‌ای ضدایرانی در نشست پیش روی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران ارائه کند.

در پی انتشار این خبر، مقام های جمهوری اسلامی به ویژه در وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی به آن واکنش نشان دادند. «علی اکبر صالحی» رییس سازمان انرژی اتمی گفت: در صورتی که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به اقدام ایران مبنی بر توقف پروتکل الحاقی قطعنامه‌ای را علیه کشورمان صادر کنند، ایران واکنش مناسبی را خواهد داشت و در این راستا نامه‌ای هم ارسال شده است.

«بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی هم با بیان اینکه «تا زمانی که تحریم‌ها لغو نشود، هیچ اطلاعاتی در اختیار آژانس قرار نمی‌گیرد»، اظهار کرد: در صورتی که تحریم‌ها لغو شد، اطلاعاتی که در این مدت نگهداری شده را در اختیار آژانس قرار می‌دهیم در غیر این صورت اطلاعات بعد از سه ماه از حافظه دوربین‌ها حذف خواهد شد.

از سوی دیگر شاهد چند هشدار از سوی دستگاه وزارت امور خارجه بودیم. ظریف در آستانه اجلاس شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داد که «پیگیری قطعنامه علیه ایران در شورای حکام باعث به هم ریختگی شرایط کنونی می‌شود» و «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز با تاکید براینکه اتهام زنی و تهدید علیه ایران جواب نمی‌دهد، تاکید کرد «اقدام مثبت را با اقدام مثبت پاسخ می‌دهیم و اگر عمل متفاوت مشاهده کنیم، پاسخ متناسب خواهیم داد.»

با باور ناظران، هر گونه فشار بر ایران با هدف اجرای کامل و یکطرفه توافق هسته ای از سوی تهران، نتیجه ای عکس خواهد داد. همان گونه که ایران پنج گام هسته ای با هدف متوازن سازی تعهدات برداشت و سپس اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کرد، امکان تداوم این روند دور از انتظار نیست. بایدن به عنوان رییس جمهور کشور تعهدپریزی که بیش از ۱۵۰۰ نوع تحریم تنها در چند سال اخیر بر تهران تحمیل کرده باید از بازی تهدید دست بردارد. بنابراین تنها گزینه، لغو تحریم ها آن هم در سطح عمل نه شعار است که می تواند ایران را همانند قبل به اجرای کامل تعهدات بازگرداند.