فرماندهی و مدیریت به روایت سپهبد شهید صیاد شیرازی

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، سرهنگ ستاد قاسم اکبری مقدم پژوهشگر سازمان حفظ آثار و نشر ارزش­‌های دفاع مقدس ارتش در یادداشتی فرماندهی و مدیریت از دیدگاه شهید سپهبد علی صیاد شیرازی را واکاوی کرده است.

در این یادداشت می‌خوانیم:

جوامع بشری پس از بررسی‌ها، مطالعات و تحقیقات مختلف به این نتیجه رسیده که محور اصلی رویکرد‌های جدید فرماندهی و مدیریت، توجه روزافزون به ارزش‌های معنوی، انسانی و اخلاقی در کنار ارزش‌های علمی و فنی است و سهم آن را در اثربخشی و عملکرد سازمان‌های موفق بیش از بیش مهم و تعیین‌کننده دانسته است. اصل اساسی و رمز موفقیت مدیریت سازمان‌های دولتی و خصوصی در جوامع اسلامی به‌ویژه کشورمان ایران، توجه جدی به مسئله معنویت و ارزش‌های اخلاقی و نهادینه شدن این ارزش‌ها در حوزه فرماندهی و مدیریت است.

از طرفی، رویکرد دشمنان در جنگ نرم و تبلیغات روانی برای نفوذ در مدیریت کشور‌های اسلامی ایجاد شبهه و خدشه در ارزش‌ها، باور‌ها و اعتقادات مردم و خنثی‌سازی و دورنگه داشتن سازمان‌ها از ارزش‌های معنوی و اخلاقی است.

فرماندهان و مدیران سازمان‌ها بایستی در رفتار فردی، گروهی و سازمانی به‌عنوان الگو تعالی و مدافع نظام ارزشی و اخلاقی حاکم بر سازمان و کشور نقش‌آفرینی کنند. شیوه و سبک فرماندهی و مدیریت در تعالی معنوی کارکنان نیرو‌های مسلح بسیار مهم و حائز اهمیت است. در این مجال به یک نمونه از الگوی عینی و عملی فرماندهی و مدیریت در زندگی شهید صیاد شیرازی اشاره می‌شود.

علی صیاد شیرازی در سال۱۳۲۳در شهرستان درگز از استان خراسان رضوی به دنیا آمد. در سال ۱۳۴۳ وارد دانشکده افسری گردید و پس از فارغ‌التحصیلی از دانشکده افسری و طی یک سال دوره مقدماتی رسته توپخانه وارد لشکر ۲ تبریز شد. پس از انحلال لشکر تبریز در سال ۱۳۴۹به توپخانه لشکری ۸۱ زرهی کرمانشاه انتقال یافت و درآنجا به‌عنوان فرمانده آتشبار مشغول به خدمت شد. در سال۱۳۵۱جهت طی دوره هواسنجی بالستیک توپخانه به آمریکا عزیمت نمود و با کسب امتیاز نخست در دوره مذکور به دستور فرمانده نیروی زمینی وقت از لشکر ۸۱ زرهی به مرکز آموزش توپخانه اصفهان، دانشکده توپخانه انتقال یافت.

با ورود به اصفهان و قرار گرفتن در متن مردم متعهد و انقلابی این دیار این توفیق نصیب وی شد که طی حدود ۵ سال قبل از به ثمر رسیدن انقلاب خود را مهیای ورود به فضای نورانی آن دوران کند. فقط سه روز قبل از ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ بازداشت انفرادی شد و در بامداد ۲۲ بهمن با روند پیروزی انقلاب از بازداشت خارج و در درجه سروانی به خدمت در ارتش جمهوری اسلامی ایران مفتخر گردید.

با آغاز توطئه سنگین ضدانقلاب در کردستان همراه با سرلشکر یحیی صفوی و در معیت شهید دکتر مصطفی چمران وارد کردستان گردید و با فرماندهی، مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح قائله کردستان را سروسامان دادند.

در ۹ مهرماه ۱۳۶۰ یک سال پس از شروع جنگ تحمیلی در سمت فرماندهی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب گردید. در طول حدود ۵ سال انجام‌وظیفه در مسئولیت خطیر فوق و توفیق حضور در عملیات طریق‌القدس، فتح المبین، بیت‌المقدس، و ده‌ها نبرد دیگر را داشت.

سرانجام صیاد دل‌ها روز شنبه ۲۱ فروردین‌ماه ۱۳۷۸ به آروزی دیرینه خود رسید و هنگام خروج از منزل شخصی مورد سوءقصد عوامل تروریست قرار گرفت و به فیض شهادت نائل گردید.

شهید سپهبد صیاد شیرازی در خصوص مسئولیت­های فرمانده و مدیر معتقد بود که ده وظیفه دارد که شامل: ۱- تصمیم‌گیری ۲- برنامه‌ریزی ۳- سازماندهی ۴- هماهنگی و کنترل ۵- ایجاد انگیزه و ابتکار ۶ –چاره‌جویی و پیشگیری ۷-بررسی و ارزیابی عوامل پیروزی ۸-جمع­آوری اطلاعات و آمار لازم ۹ -جذب نیروی صالح ۱۰- تشویق و توبیخ.

وی آفات تصمیم‌گیری را: ۱- تردید و دودلی ۲- احتیاط بیش‌ازحد ۳- وسواس در برخورد با مسائل ۴ – امروز و فردا کردن ۵ – ترس و وحشت از مسائل و حوادث بزرگ و احساس حقارت در مقابل آن‌ها ۶- دستپاچگی در برابر حوادث پیش‌بینی‌نشده می‌دانست.

شهید صیاد شیرازی معتقد بود اولین اصل در محور فرماندهی و مدیریت، خلق و رفتار حسنه شخص فرمانده و مدیر است. فرمانده و مدیر باید دارای اخلاقی خوش و رفتاری خوب باشد. این صفت برای فرمانده و مدیر در حوزه مسئولیت عامل جذب است.

از ویژگی دیگر فرمانده و مدیر گذشت است. خداوند به پیامبر اکرم (ص) امر می‌کند اگر به تو بدی کردند تو از آن‌ها درگذر. خصلت دیگر که لازمه مدیریت و فرماندهی حتی بالاتر از گذشت است درخواست عفو برای نافرمایان است؛ یعنی نه‌تن‌ها نسبت به آن‌ها گذشت داشته باش بلکه برای آنان طلب مغفرت کن.

بهره‌گیری از مشاور متخصص، کارشناس و امین یکی دیگر از ویژگی‌های فرمانده و مدیر است. به تعبیر وی هیچ پشتیبانی همچون مشورت نیست و به‌این‌ترتیب انسان از طریق مشورت می‌تواند تمام ارزش­های فکری دیگران را در اختیار بگیرد. در روایتی از امیر مؤمنان حضرت علی (ع) آنانی که نباید تحت مشورت قرار بگیرند کسانی هستند که سه خصلت دارند:۱- کسانی که بخیل هستند ۲- کسانی که ترسو و بزدل هستند ۳- کسانی که حریص هستند.

ویژگی دیگر فرمانده و مدیر، برنامه‌‎ریزی است بنابراین باید، ۱- برنامه‌ریزی باید دقیق و ازنظر کیفی کاملاً روشن باشد ۲- برنامه­‌ریزی باید از هرگونه ابهام و کلی‌گویی خالی باشد ۳- در برنامه­‌ریزی باید برآورد و نیروی انسانی موردنیاز دقیقاً محاسبه شود ۴- برنامه‌­ریزی باید توأم بازمان بندی باشد.

مورد بعدی فرماندهی و مدیریت، سازمان­دهی است و دارای ۵ شرط است:۱- هیچ کاری در یک سازماندهی مطلوب بدون مسئولیت نمی‌ماند ۲- کار به افرادی محول می­‌شود که از عهده آن برمی­‌آیند ۳- کل افراد باید به‌عنوان یک مجموعه منسجم عمل کنند ۴- سلسله‌مراتب در تقسیم‌کار باید مدنظر قرار گیرد ۵- تمام افراد از طریق سلسله‌مراتب با مدیریت و فرماندهی در ارتباط باشند.

یکی دیگر از وظایف فرماندهی و مدیریت، ایجاد هماهنگی است. هرقدر سازمان گسترده‌تر باشد مسئله هماهنگی در آن حساس­‌تر است؛ تا آنجا که گاه انسان با وسایل عادی نمی­‌تواند آن را تأمین کند و ناچار از وسایل دقیق همچون رایانه استفاده می­‌کند. شهید صیاد شیرازی در خصوص ایجاد انگیزه در فرماندهی و مدیریت می‌گوید که انگیزه به سه قسمت: ۱- انگیزه پنداری ۲- انگیزه مادی ۳- انگیزه معنوی تقسیم می‌شود. ازنظر شهید صیاد شیرازی برای ایجاد انگیزه در فرماندهی باید از فرهنگ غنی و پرمایه اسلام بهره گرفت و از راه­های مختلف آن را بارور کرد.

شهید سپهبد علی صیاد شیرازی معتقد بود که فرمانده باید همیشه چاره­‌جو باشد و نباید فکر کند که سازمان تحت امرش هیچ‌گونه کمبودی ندارد. چون اگر چنین تصوری بکند به هنگام بروز حادثه به سردرگمی خطرناکی گرفتار می­‌شود.

ازنظر وی یکی دیگی از عوامل که در مدیریت اهمیت دارد بررسی و ارزیابی عوامل ناکامی است که انسان می‌­تواند از ناکامی­‌ها عاملی برای پیروزی آینده بسازد، اما به شرطی که:۱- ضعف­‌ها را بشناسد ۲- کمبود‌ها را حس کند ۳- موضع‌گیری‌های نادرست را اصلاح کند.

ویژگی دیگر فرماندهی و مدیریت جمع‌آوری اطلاعات لازم است که این اطلاعات، باید بر محور واقعیت باشد و تمایلات و جهت‌گیری‌های شخصی در آن نقش نداشته باشد. برای به دست آوردن اطلاعات صحیح باید از افراد جسور، پرحوصله و شجاع و دقیق استفاده شود و از تجسس در زندگی خصوصی افراد خودداری کرد.

نهمین ویژگی فرماندهی و مدیریت، جذب نیرو­های صالح است، فرمانده و مدیر برای دستیابی به اهداف خود در سازمان و تشکیلاتی که تحت پوشش مدیریت اوست باید همراهان و همفکران جدی، صالح، امین و درستکار داشته باشد. بزرگ‌ترین خطری که بر سر راه فرماندهان و مدیران قرار دارد این است که به سراغ افرادی بروند که تنها نقطه قوتشان این است که چشم و گوش بسته تسلیم فرمانند و بله قربان گو هستند.

آخرین ویژگی فرمانده و مدیر ازنظر شهید صیاد شیرازی تشویق و توبیخ به‌موقع کارکنان و زیرمجموعه است، وی به سخنان امیر مؤمنان امام علی (ع) به مالک اشتر اشاره دارد که می­‌فرماید:" با تحسین و حق‌شناسی خویشتن را با مأموران درستکار خود پیوند ده، خدمات صادقانه آنان را به زبان بیاور، صریحاً قدردانی کن، زیرا تحسین و حق‌شناسی مردان شجاع را در نیکوکاری تهییج می­‌کند و مسامحه‌کاران را به خواست خدا به جنبش و حرکت وا می‌دارد. ثنا گفتن و تمجید بیش‌ازحد شایستگی و لیاقت، تملق و چاپلوسی است و کمتر از حد لازم از عجز یا حسد است. "

شهید صیاد شیرازی نمونه‌ای از یک فرمانده موفق و مکتبی و ولایت مدار است. ایشان در مسئولیت‌هایش به مفاهیم خوش‌خویی، مهربانی، گذشت، مشاوره در تصمیم‌گیری و تلاش در جهت خشنودی و اعتماد به خدا عمل کرد و تربیت قرآنی را در زندگی پیشه خودساخته بود.

شجاعت، تهجد، تعبد، ایمان و اخلاص، او را به مرتبه‌ای رسانده بود که در تصمیم‌گیری‌ها مقررات، معادلات و فرمول‌هایی که به‌عنوان نظریه‌های علمی و نظامی جنگ مطرح بودند را با بنیان "وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ" به کار می‌گرفت و از ورود به صحنه‌های خطرناک تصمیم‌گیری درنگ نمی‌کرد. گویی تعهد و تقوا و ایمان به غیب به مصداق آیه شریفه «ان تتقوالله یجعل لکم فرقاناً» به او معرفتی شهودی بخشیده بود شاید همین تفاوت و تمایز او با دیگر فرماندهان و کارشناسان نظامی باعث بعضی اختلاف‌نظر‌ها می‌شد. چه‌بسا اگر روح ایمانی آن شهید عزیز نبود سرنوشت جنگ به‌گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد.

ایشان معتقد بودند که هیچ کلامی در اسلام بی‌حکمت نیست. ایشان ضمن احترام به رعایت اصول علمی در کار‌ها یک فرمانده تکلیف محور بود و می‌گفت: "من یک سرباز کوچک اسلام هستم". سبک فرماندهی و مدیریت شهید صیاد شیرازی با ترکیب خصوصیات فردی و سازمانی وی که حاوی سجایای اخلاقی و دینی به همراه علم و دانش بود، می‌تواند نمونۀ یک الگو برای فرماندهی و مدیریت در عرصه نظامی و غیرنظامی باشد.

در پایان یاد و خاطره تمام دلیرمردان سرزمین ایران اسلامی به‌ویژه شهدای سرافراز ارتش جمهوری اسلامی ایران و شهید سپهبد علی صیاد شیرازی که نمونه و الگوی فرماندهی و مدیریت در دوران هشت سال دفاع مقدس و پس‌ازآن می‌باشد و با اخلاص و ازجان‌گذشتگی از کیان این مرز و بوم جانانه دفاع نمودند را گرامی می­داریم.