زدودن داغ ننگ «فیلمفارسی» از پیشانی سینمای ایران

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «راهنمای فیلم سینمای ایران؛ جلد اول (۱۳۶۱-۱۳۰۹)» به سرپرستی حسن حسینی، مورخ و منتقد سینما، در ۷۷۰ نسخه، ۸۱۹ صفحه و بهای ۳۲۵ هزار تومان توسط نشر روزنه‌کار منتشر شد.

مطابق آنچه در مقدمه این اثر آمده، نگارش و تدوین این کتاب به ۵ سال پیش بازمی‌گردد و ابتدا قرار بوده نقش حسینی به سرپرستی نویسندگان و ویراستاری علمی این مجموعه محدود شود، اما «بروز ناملایماتی در روند کار و وسواس روزافزون»، ناگزیرش ساخته که نگارش ۴۰۵ تا از ۵۱۷ مدخل را به همراه تنظیم شناسنامه و خلاصه داستان فیلم‌ها شخصاً بر عهده گیرد.

فرهنگ‌نویسی معمولاً کاری گروهی است و تبعا چنین کار پرفشاری برای حسینی تبعاتی داشته است که خودش در پانویس دوم صفحه «نه» اشاره کرده عوارض بعضی از آسیب‌های ناشی از این کارسنگین تا آخر عمر با وی خواهد ماند. او در حین نگارش کتاب، در سال ۱۳۹۷، دچار حمله قلبی شده و مدتی کارش به بیمارستان و بستر کشیده است. ذکر چنین جزئیاتی از تجارب شخصی نویسنده اصلی کتاب نباید خواننده را به اشتباه بیندازد که با کاری ذوقی و بی‌بهره از روش‌های تحلیلی مواجه است.

در پانویس دوم صفحه «ده»، حسینی می‌نویسد که دریافت‌هایی از مکتب بوطیقای تاریخی که دیوید بردول، نظریه پرداز شهیر سینما، در کتاب «ساختن معنا» در سال ۱۹۸۹ بنیانش گذاشت و مدل‌های داده‌محورِ استیو نیل (نظریه‌پرداز بنام و مشهور سینما) در حوزه مطالعات ژانر، ابزارهای اصلی او در مطالعه فیلم‌های فارسی بوده است.

حسینی در این کتاب بر آن بوده تا به جای گام گذاشتن در مسیر آشنا و پر رهرو تحقیر «فیلمفارسی»، به صورت روش‌مند به تحلیل سینمای عامه‌پسند ایران بپردازد و با زدودن داغ ننگ «فیلمفارسی» از پیشانی این سینما، برای هویت ضایع‌شده آن چاره‌اندیشی کند. مفهومی که حسینی از «فیلمفارسی» مراد می‌کند از آنچه واضع این اصطلاح، هوشنگ کاوسی، مد نظر داشت یکسره متفاوت و حتی در تعارض با آن است.

برای حسینی، فیلمفارسی «مجموعه‎ای از فیلم‎های عامه‎پسند ایرانی در بازه‌ای تاریخی» است که ارزش تحلیل و جدی گرفته شدن دارد. کتاب «راهنمای فیلم سینمای ایران» را باید ادامه پروژه فکری حسینی در تحلیل و بررسی سینمای عامه‌پسند ایران دانست که پیش‎تر در سال ۱۳۹۲ با انتشار دی‌وی‌دی‌های «فیلمفارسی (مجموعه درس‌گفتارهای سینمایی)» بخشی از آن را به سرانجام رسانده بود.

بازه مورد مطالعه کتاب با نمایش اولین فیلم بلند داستانی در سال ۱۳۰۹ آغاز می‌شود و تا زمانی که فیلمفارسی هنوز منبع تغذیه فیلم‌های سالیان نخست پس از انقلاب تا پیش از به راه افتادن جریان سینمای دولتی است ادامه می‌یابد. فیلم‌هایی که برای مداخل انتخاب شده‌اند، از بافتار و زمینه‎شان منتزع نیستند؛ یعنی فیلم‌ها به صورت متن مستقل و جدا از مولف و تاریخ‎شان مورد تحلیل قرار نگرفته‌اند. به این اعتبار، کتاب «راهنمای فیلم سینمای ایران» را می‌توان کوششی در مطالعه فرهنگ عامه در حوزه مطالعات فرهنگی نیز به حساب آورد.

همکاران حسینی در این کتاب را این نام‌ها تشکیل داده‌اند: بهداد آوند امینی، امیر بهاری، محمد بیات، علی پاپلی یزدی، خسرو دهقان، بهزاد رحیمیان، حافظ روحانی، مهرداد فراهانی، علی قلی پور، علیرضا محمودی و پیام مستوفی هستند که با هم سابقه همکاری و علایق مشترک در پرداختن به سینمای عامه‌پسند ایران دارند.