استاد خسروشاهی با ارتباطات فراحوزه ای باید الگوی طلاب باشد

به گزارش خبرنگار مهر، دوازدهم اسفند همزمان با سالروز دفن غریبانه مرحوم استاد سیدهادی خسروشاهی آئین نکوداشت از خدمات علمی و تبلیغی آیت الله سید هادی خسروشاهی و رونمایی از نرم افزار مجموعه آثار ایشان و به منظور ارج نهادن به خدمات علمی و نیز تقدیر از زحمات تبلیغی – ترویجی آن مرحوم در ساختمان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) برگزار شد.

در ابتدای مراسم پس از قرائت قرآن کریم و سرود ملی جمهوری اسلامی، متن پیام مقام معظم رهبری که به مناسبت رحلت استاد سید هادی خسروشاهی صادر گردیده بود، قرائت شد.

ویژگی‌های نرم افزار مجموعه آثار استاد خسروشاهی

توسط حجت الاسلام الحسینی در ابتدای برنامه توضیح مختصری در مورد نرم افزار بیان شد. وی گفت: نرم افزار مجموعه آثار استاد سید هادی خسروشاهی که توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با همکاری مرکز بررسی‌های اسلامی که این مرکز توسط خود مرحوم استاد سید هادی خسروشاهی تأسیس شده، این مجموعه آثار تولید و عرضه شده. نسخه قبلی این نرم افزار که در سال ۹۳ تولید و عرضه شد مشتمل بر ۶۲ عنوان کتاب بود اما در این نرم افزار و نسخه جدید که نسخه ۳ این نرم افزار است، آثار موجود در نرم افزار مشتمل بر ۱۳۲ عنوان کتاب با تنوع موضوعات که از نکات جالب و بارز این نرم افزار به حساب می‌آید که به هر حال احاطه علمی و جامع الاطراف بودن مرحوم استاد خسروشاهی را می‌رساند که با ۱۳۲ عنوان که البته آثار بیشتر از این است که انشاالله در نسخه‌های بعدی آثار و مقالات دیگر آن مرحوم در نرم افزارها و نسخه‌های بعدی قرار خواهد گرفت. و آثار به دو زبان فارسی و عربی هست، چهار بخش کتابخانه، نمایش و جستجو و نگارخانه دارد این نرم افزار که بخش کتابخانه در قسمت همه کتاب‌ها مشاهده می‌کنید که ۱۳۲ عنوان کتاب که با موضوعاتی مانند امام علی علیه السلام در میزهای پژوهشی صدای عدالت انسانی یا خاطرات مستند یا اسناد نهضت اسلامی یا الآثار الکامله هست.

وی افزود: بخش دیگر و قسمت دیگر کتابخانه، موضوعات متنوعی است که دسته بندی شده، کتاب‌ها در این موضوعات قرار گرفته که می‌توانید به زندگینامه و خاطرات، حرکت‌های اسلامی، پیامبر و اهل بیت، تاریخ انقلاب اسلامی، درباره شخصیت‌ها، عقاید، تقریب مذاهب، اسلام و ادیان، نظام سیاسی اسلام، اندیشه، تاریخ سیاسی اسلام، اسناد تاریخی، فلسفه و عرفان، نجوم، تفسیر قرآن، تاریخ سیاسی، شعر و ادبیات و کتابشناسی اشاره کنیم که همین موضوعات این کتاب‌های موجود در نرم افزار بیانگر فضل، علم و دانش مرحوم استاد سید هادی خسروشاهی است.

الحسینی تصریح کرد: بخش دیگر نرم افزار قسمت نمایش است که با انتخاب کتاب یا کتاب‌هایی می‌توانیم به بخش نمایش منتقل شویم که دارای قابلیت‌هایی است که فهرست درختی موجود در این بخش و نمایش متن از قابلیت‌های خوب است که اتصال به لغت نامه، اتصال به قرآن و انواع و اقسام امکانات و قابلیت‌های پژوهشی از ویژگی‌های این بخش از نرم افزار به شمار می‌رود. بخش جستجو را داریم که در این بخش، جستجوهای ساده و پیشرفته، تفصیلی وجود دارد که این بخش که جستجوی ساده و تفصیلی را نمایشگر دارد نشان می‌دهد و تاکید دارد روی آن، که ما می‌توانیم در میزهای پژوهشی مختلف جستجوهای خودمان را داشته باشیم در این نرم افزار، قسمت میزهای پژوهشی همه کتاب‌ها یا میزهای دیگر، می‌توانیم محتوا یا مطالب جستجوی خودمان را در بخش همه محتوای کتاب یا بخشی از آن یا مقدمه، متن و پاورقی‌ها داشته باشیم یا بخش‌های کتاب را جستجو کنیم. جستجوی کلمات پیراسته، نتایج به ترتیب امتیاز و پیش فرض از دیگر امکاناتی است که وجود دارد و با استفاده از عملگرها و قابلیت‌های پژوهشی می‌توان به جستجوهای ساده و ترکیبی و پیشرفته دست پیدا کرد.

این پژوهشگر در ادامه سخنانش بیان کرد: بخش آخر این نرم افزار هم نگارخانه این نرم افزار است که مجموعه تصاویری از مرحوم استاد سید هادی خسروشاهی با مقامات، بزرگان، حضرت امام و سفرهای ایشان، کارهای بین المللی ایشان، تصاویر و نگارخانه اش اینجا قرار داد و به هر حال امتیاز دیگری برای این بخش و نرم افزار به حساب می‌آید. فهرست درختی و نمایش تصویر از بخش‌های این قسمت است. در قسمت کتابخانه ما منوی اصلی را هم داریم که خیلی سریع می‌توانیم به آنها اشاره کنیم که قرآن، پژوه نگار، لغت نامه، کتابشناسی، ارسال نظرات، به روز رسانی که یکی از قابلیت‌های خوب این قالب‌های جدید استاندارد هست، به شمار می‌رود که می‌شود از طریق اینترنت به روز رسانی‌ها را انجام داد. قابلیت قرآن، پنجره قرآن، پنجره پژوه نگار، پنجره لغت نامه، پنجره کتابشناسی و همچنین شخصیت شناسی از بخش‌های این بخش از نرم افزار به حساب می‌رود.سپس حجت الاسلام دکتر محمد حسین بهرامی رئیس محترم مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) به عنوان سخنران اول، ضمن تسلیت فقدان این عالم مجاهد به عموم دوستداران معارف اهل بیت علیهم السلام و بازماندگان ایشان، به بیان گوشه‌ای از خدمات استاد پرداخت.

فعالیت‌های استاد خسروشاهی منحصر به اقدامات علمی نیست

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) سخنران دیگر این مراسم بود، وی با بیان اینکه خیر مقدم عرض می‌کنم خدمت عزیزان و بزرگوارانی که در محضرشان هستیم در مراسم رونمایی از نرم افزار آثار مرحوم آیت الله خسروشاهی و همین طور تقدیر و تشکر می‌کنم از بینندگانی که از طریق فضای مجازی این برنامه را دنبال می‌کنند با توجه به محدودیت‌هایی که به جهت شرایط کرونایی حاکم بود، ما تلاش کردیم این مراسم رونمایی و بزرگداشت به دو صورت حضوری و مجازی باشد و کمتر مزاحم عزیزان بشویم برای حضور در مراسم که انشاالله زمینه سلامتی عزیزان همچنان برقرار باشد، گفت: امیدوارم که برکات معنوی ماه رجب مشمول حال همه ما و شما شده باشد و تبریک عرض می‌کنم میلاد گذشته و عید پیش رو را. مراسمی که در خدمتتان هستیم برای بزرگداشت یاد و خاطره عالمی عامل و مجاهدی بزرگ برقرار شده. شاید شایسته بود که کسانی که ارتباط نزدیکتری با آن مرحوم داشتند یا سابقه رفاقت یا شاگردی آن مرحوم را داشتند و شناخت دقیق‌تری از شخصیت آن بزرگوار داشتند در این جلسه سخنران می‌بودند و استفاده می‌کردیم، البته انشالله از محضر حضرت آیت الله اعرافی در ادامه استفاده خواهیم کرد و این به جهت وظیفه در کنار خیرمقدم به عزیزان چند نکته‌ای را در رابطه با شخصیت مرحوم آیت الله خسروشاهی و بعد هم در ارتباط با کاری که در مرکز انجام شده و در حال انجام هست خدمتتان عرض می‌کنم که انشالله در ادامه از بیانات حضرت آیت الله اعرافی بهره مند شویم.

وی افزود: تا جایی که به خاطر دارم حضرت آیت الله استادی در یکی از شماره‌های مجله کیهان فرهنگی نکته‌ای را در رابطه با مرحوم علامه محمدتقی شوشتری می‌خواهند بیان کنند، آنجا به یک مسئله‌ای اشاره می‌کنند. مرحوم آیت الله شوشتری معروف بودند به داشتن آثار متعدد که خودشان هر اثر را چندین بار بازنویسی کردند، کاری که با عنوان «قاموس الرجال» از ایشان منتشر شده، ویرایش چندم از کار ایشان است، یا کاری که در رابطه با النجحه انجام دادند چند بار این شرح روایی را بازنویسی و تکمیل کردند و آثار متعددی در حوزه‌های مختلف دارند. آیت الله استادی در آنجا اشاره می‌کنند که شخصیت‌های علمی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: عده‌ای از شخصیت‌ها، شخصیت‌هایی هستند که در فضایی قرار دارند که خیلی زمینه حرکت‌های اصلاحی، زمینه ایجاد حوزه و تربیت شاگرد، زمینه اقدامات عملی برایشان فراهم نیست؛ این شخصیت‌ها وقتی در این فضا قرار می‌گیرند آن دانش خودشان را در غالب آثار متعدد خودشان، از خودشان بر جای می‌گذارند. فکر می‌کنم این مثال را هم آیت الله استادی زدند، اگر نیست ما اضافه می‌کنیم بهش، مثل مرحوم فیض، مثل مرحوم علامه شوشتری مرحوم فیض هم مشهور است که بیش از دویست اثر را از خودشان به جای گذاشتند رساله و کتاب که بعضی از آنها مجموعه‌های چند جلدی در حدیث و در تفسیر و در حوزه‌های دیگر، خب ناشی از این است که در زمانه‌ای و شرایطی قرار گرفتند که خیلی امکان اقدامات دیگر برایشان فراهم نبوده، فرصت و مجال برایشان فراهم بوده که آثار متعددی از خودشان بر جای بگذارند.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بیان کرد: نقطه مقابل این علما، علمایی هستند که در فضایی قرار می‌گیرند که اقتضای آن فضا، ورود به عرصه علم است، اقتضای آن فضا این است که آستین بالا بزنند و حرکت‌های اصلاحی، اجتماعی، تعلیمی انجام دهند و آثاری از این جنس بر جای بگذارند تا آثار قلمی و آثار مکتوب. شاید مثال بارزی که ما در دوره معاصر بتوانیم از آن نام ببریم مرحوم حضرت آیت الله بروجردی است، مرحوم آیت الله بروجردی به اذعان شاگردانشان، به اذعان کسانی که آثار ایشان را تحلیل و بررسی کردند و می‌کنند، یک شخصیت صاحب مکتب هستند. یک شخصیت دارای یک نگاه متفاوت هستند به علوم اسلامی که دو نمونه اش را اگر بخواهیم نگاه کنیم در حوزه رجال، در حوزه فقه، در حوزه حدیث، نگاهی که دارند نگاه مکتب سازی است، نگاهی که دارند نگاه متفاوت و متمایزی است، ولی فرصتی که در اختیار ایشان قرار گرفت برای مرجعیت عامی که شاید کمتر در تاریخ مرجعیت شیعه مشابه و نظیرش را شاهد هستیم، موجب شد که تمرکز ایشان بر شاگردپروری، بر احیای آثار گذشتگان و بر اقداماتی از این قبیل باشد و آن ظرفیت علمی و دانشی ایشان خیلی در میان آثار هویدا و پدیدار نباشد.

وی ادامه داد: می‌دانید ایشان یادداشت‌هایی داشتند در دوره‌ای که در بروجرد بودند، به عنوان ترتیب اساتید، که در خلال این کتاب‌های ترتیب اساتید بسیاری از یافته‌های جدید رجالی دارند که به جهت اینکه خود شما فرصت بازنگری و بازنویسی مؤثر این آثار را پیدا نکردند، هر وقت هم از ایشان درخواست شد ایشان گفتند که فعلاً احیای آثار دیگران مقدم است تا این کارهایی که ما انجام دادیم، به نظر می‌رسد امروز هم حوزه علمیه ما و علاقمندان رجال و پژوهشگران رجال آنچنان که باید و شاید آثار ایشان را در اختیار ندارند و نتوانستند حتی از آنچه که باقی مانده استفاده لازم را ببرند. در حالی که اگر ایشان فرصت بازنگری و تدوین موثرتری پیدا می‌کردند، وضعیت امروز به گونه دیگری بود. یا در حوزه حدیث، ایشان نگاه‌هایی داشتند که تلاش کردند آن را در قالب کتاب جامع الاحادیث منتشر کنند. خب متأسفانه در زمان حیات ایشان این امر میسر نشد و شاگردان ایشان بعد از رحلت آن عالم بزرگوار اقدام به انتشار این کتاب کردند و قرائنی در دست هست که اینجا فرصت پرداختن به آن نیست که اگر این کار توسط خود آیت الله بروجردی انجام می‌شد بسیار متفاوت و متمایز از آن چیزی می‌شد که امروز از آن کارِ البته ارزشمندی که ما امروز به عنوان جامع الاحادیث می‌شناسیم.

وی اظهار کرد: این مقدمه را اشاره کردم تا برگردم به شخصیت مرحوم آیت الله خسروشاهی؛ مرحوم آیت الله خسروشاهی به نظر می‌رسد که شخصیتی هست می‌شود گفت جامع این اطراف بود، جامع اطراف مختلف بود. شاید مهمترین و بارزترین ویژگی در شخصیت ایشان همین ویژگی است. از طرفی با حوزه علمیه سنتی ارتباط پیدا می‌کنند، شاگردی حضرت آیت الله بروجردی، شاگردی حضرت امام، شاگردی حضرت آیت الله خویی، ارتباط با بزرگانی مثل علامه طباطبایی، مثل مرحوم آقا بزرگ تهرانی، اینها را در پرونده دارند به عنوان یک شخصیت علمی حوزوی آثار متعددی را از خودشان بر جای می‌گذارند، بیش از ۸۰ اثر، قریب ۱۰۰ اثر از ایشان باقی مانده که اقدام به تالیفش کردند و بیش از ۱۰۰ اثر نسبت به احیای آثار دیگران، نسبت به تدوینش و تحقیقش و ترجمه اش اقدام کردند و این آثار را از خودشان بر جای گذاشتند.

وی بیان کرد: شاید جالب باشد، من امروز مرور می‌کردم در پایگاه نورمگز و فهرست مقالاتی که شاید انشالله جا دارد ما در نسخه بعدی مجموعه آثار این مقالات را هم به این نرم افزار اضافه کنیم، مرحوم آیت الله خسروشاهی بیش از ۲۰۵ عنوان مقاله در پایگاه نورمگز دارند، و نکته جالب توجه این است که بخش عمده این مقالات بین سال ۴۱ تا ۵۳ تدوین شده. یک فاصله‌ای افتاده و دوباره یک موج دیگری از آثار قلمی ایشان تا حدود سال ۹۴ و ۹۵، میراث مکتوبی هست که از ایشان امروز در اختیار ما هست.

حجت الاسلام بهرامی با بیان اینکه فعالیت‌های ایشان منحصر به این اقدامات علمی نیست، گفت: در صحنه عمل می‌بینیم در همان جوانی مرتبط می‌شوند با مرحوم نواب صفوی، مرتبط می‌شوند با مرحوم آیت الله کاشانی، مرتبط می‌شوند با حضرت امام. نقش سنگینی را به عهده می‌گیرند در نهضت انقلاب اسلامی، نقش اثرگذاری را به عهده می‌گیرند در پیشبرد انقلاب اسلامی. هم با حوزه سنتی در ارتباط هستند هم با فضای روشنفکری در ارتباط هستند و با نواندیشان و اصلاح خواهان، کسانی که به دنبال اصلاح و بازگشت به اسلام حقیقی بودند در جهان، حرکت‌هایی که در مصر و لبنان و جاهای دیگر اتفاق افتاد، شاهد هستیم که ایشان به این حرکت‌ها می‌پیوندد، با این جریانات همسو و همکار می‌شود. هم ایفای نقش می‌کنند در ارتباط با عالم مسیحیت، در ارتباط با کلیسا و حرکت‌هایی که آنجا وجود دارد، سعی می‌کنند در آنجا با انتشار مجله و کتاب، با ارائه ی تصویر حقیقی از اسلام ارتباط بین ادیانی را برقرار کنند، هم می‌بینیم ایفای نقش می‌کنند در ارتباط با مصر، با الأزهر، با جامعه نخبگانی اصلاح گرایی که در جهان عرب شکل می‌گیرد، با اینها هم ارتباط دارند و جزئی از این جریان نوگرای جهان اسلام می‌شوند در عمل نه صرفاً در آثار قلمی شأن. و این ویژگی بارز و شاخص مرحوم آیت الله خسروشاهی است که ما به خصوص در آن دوره، به خصوص در دوره‌ای که بدنه حوزه شناخت عمیقی از این فضاها ندارد. کسانی که حرکت‌های نواندیشانه دارند، کسانی که حرکت‌های بازگشت به اسلام حقیقی را دنبال می‌کنند، کسانی که به دنبال اصلاحات اجتماعی هستند در جوامع اسلامی، به نسبتی در حوزه‌ها مهجور هستند، حرفشان آن طور فهمیده نمی‌شود.

وی اضافه کرد: خیلی از آنهایی هم که داخل این جریانات می‌افتند و اقداماتی را آغاز می‌کنند، از آن نگاه علمی فاصله می‌گیرند، دیگر فرصت بیان و تولید آثار را پیدا نمی‌کنند؛ ولی مرحوم آیت الله خسروشاهی هر دو زمینه را در کنار هم حفظ می‌کنند، هم اقدام به تولید آثار، تولید گفتمان، نگارش کتاب، نگارش مقاله، ترجمه آثار به زبان‌های دیگر با نگاه بلندی که داشتند، شاید بعضی وقت‌ها امروز ما حتی در قالب مؤسسات، در قالب حرکت‌هایی که انتظار می‌رود با فضایی که در جامعه امروز هستیم، نگاه به بیرون جز ذات برنامه‌های ما باشد، ولی خیلی از اقدامات را ما می‌بینیم که کاملاً درون گرا و محدود تعریف می‌شود و انجام می‌شود، اما در آن عصر شخصیتی مثل مرحوم آیت الله خسروشاهی با نگاه بلندش، نگاهی جهانی، نگاهی فراگیر، نگاهی جدی به نیازهای عالم اسلام، به حرکت‌هایی که در عالم اسلام وجود دارد، می‌بینید در نگاه ایشان وجود دارد، توجه دارند به این نکات و بین این ویژگی‌ها، نگاه حوزه‌ای و سنتی و نگاه روشنفکری، اقدام علمی و اقدام عملی، نگاه به درون جامعه شیعی و حوزوی، نگاه به جامعه بین المللی و ارتباط با اهل سنت و ارتباط با ادیان دیگر مجموعه‌ای از این ویژگی‌ها در شخصیتی مثل ایشان گرد هم جمع می‌شود که حتی ما در موسساتمان یا مجموعه‌هایی از این قبیل، این توفیق و این امکان را پیدا نمی‌کنیم که این طور فراگیر برنامه ریزی کنیم و اقدام کنیم و برون داد داشته باشیم. شاید کاری را که مرحوم آیت الله خسروشاهی به تنهایی طی حدود ۶۰ سال خدمت علمی خودش و مجاهدت عملی خودش انجام داده، این کارنامه را امروز برای یک مؤسسه از قبیل موسساتی که پیرامون ما هست، به عنوان کارنامه مؤسسه ثبت کنیم، بگویند کارنامه قابل قبولی است، کاری که یک فرد در یک شرایط و زمینه نامساعد انجام داده قابل مقایسه است بعضی وقت‌ها با کارهایی که یک مجموعه در شرایط مساعد و با حمایت‌ها و کمک‌هایی که وجود دارد انجام داده. از خداوند بزرگ برای این عالم بزرگوار و جلیل القدر طلب رحمت و مغفرت و علو درجات داریم و امیدواریم که با اجداد طاهرینشان مشهور شوند و کارنامه عمل پرباری که دارند مایه افتخار ایشان باشد به برکت صلوات بر محمد و آل محمد.

وی با اشاره به اینکه بخش دوم عرایض بنده معطوف است به گزارشی از اقدامی که در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در راستای بزرگداشت مقام علما و نشر آثار و دیدگاه‌ها و نظریات ایشان صورت گرفته است، گفت: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی یک وظیفه اولیه و تعریف شده دارد و آن تسهیل دسترسی محققان به متون و منابع اسلامی است. امروز و در پی سه دهه تلاش محققان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مهندسان همکار ما، این فضا فراهم شده که قریب به اتفاق منابع علوم اسلامی امروز در قالب محصولات نرم افزاری در اختیار هست. وظیفه اصلی که برای مرکز تعریف شده ایجاد دسترسی و عرضه منابع علوم اسلامی برای محققان است، ولی تلاش شد در کنار ظرفیتی که برای این اقدام فراهم شده، ما بتوانیم نسبت به نشر آثار بزرگان اقدام کنیم. شخصیت‌های علمی ما در طول تاریخ به ویژه بخشی معطوف به شخصیت‌هایی که امروز کمتر در خدمتشان هستیم، از دست دادیم آنها را یا فعالیت‌هایی که مربوط به دوره‌های گذشته است و امروز انگیزه برای بازنشر آثارشان کمتر هست، اگر آثارشان در معرض قرار نگیرد، اگر آثارشان در دسترس قرار نگیرد، خیلی از این افکار و اندیشه‌ها ممکن است گرفتار مهجوریت و فراموشی شوند، مثل بسیاری از آثاری که ما در دوره‌های مختلف اطلاع داریم که در دسترس ما بودند اما امروز متأسفانه یا آن آثار از دسترس ما خارج شدند یا علی رغم وجود نسخه‌های خطی یا حتی چاپی آنها، اما به یک بیان می‌توان گفت که این آثار در دسترس نیستند، چون محققان ما امکان دسترسی به آنها را ندارند.

بهرامی تأکید کرد: چند اقدام باید در این مسیر صورت بگیرد که ما تلاش کردیم این اقدامات را رقم بزنیم: دیجیتال سازی این محتواها؛ خیلی از این محتواها به صورت دیجیتال وجود ندارد امروز، عرض کردم از مجموع مقالاتی که ما امروز از مرحوم آیت الله خسروشاهی در نورمگز داریم حدود ۲۰۵ مقاله، بیش از نیمی از آن مربوط به پیش از سال ۵۳ است، این محتواها تبدیل به نسخه دیجیتال نشوند امکان دسترسی محققان به این محتواها فراهم نیست. دیجیتال سازی محتواها اقدام اول بوده. تبدیل آنها به محصولاتی که قابل استفاده باشد اقدام دوم و در کنار آن دسترس پذیری این محصولات اقدام سومی است که باید صورت بگیرد. ما مفتخر هستیم طی این مدت در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی قریب به ۱۵۰ عنوان نرم افزار با عنوان مجموعه آثار بزرگان تولید کردیم، بزرگانی که بخشی از آنها در قید حیات هستند و نیاز به نشر آثارشان هست مثل مراجع معظم تقلید، مثل بسیاری از اساتید بزرگ و سرشناس امروز حوزه‌های علمیه و بخشی از آنها هم بزرگانی هستند که ما امروز امکان دسترسی به آنها و حتی امکان دسترسی به آثار آنها را نداریم و در خلال این ۱۵۰ نرم افزار، حدود ۳ الی ۴ هزار جلد آثاری که تا به حال به تعبیری می‌توان گفت در دسترس نبوده، در دسترس محققان قرار گرفته و ما این را به عنوان یک وظیفه در قبال این بزرگان، در قبال بزرگداشت این بزرگان، در قبال نشر دیدگاه‌ها و معارفی که این بزرگان کشف کردند و عرضه کردند بر خودمان فریضه‌ای می‌دانیم این نکته را و امیدواریم در ادامه هم بتوانیم این خدمت را به جامعه علمی و حوزه‌های علمیه عرضه کنیم. نمونه اش هم کار مرحوم آیت الله خسروشاهی است، این اثری که امروز رونمایی می‌شود نسخه سومی است که از این اثر ارائه شده، قبلاً با تعداد محدودتری از آثار ارائه شده بود، امروز بیش از ۱۳۰ جلد از آثار ایشان در این مجموعه گردآوری و عرضه شده، همزمان در قالب‌هایی مثل نور لایب ۴۵:۳۷ و کتابخانه دیجیتال این آثار در دسترس هست برای نه تنها محققان کشورمان، برای جهان اسلام.

استاد خسروشاهی کاملاً دید فراتر از مرزهای ایران داشت

سخنرانی آیت الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور بخش دیگری از این مراسم بود، وی ضمن تسلیت به خانواده استاد، به بیان نقش تأثیرگذار ایشان در تبلیغ و ترویج مکتب راستین انقلاب اسلامی در جای جای جهان اسلام، پرداخت و گفت: من البته مایل بودم بیشتر شنونده باشم و آقای بهرامی بحثشان را تکمیل کنند. از آن طرف هم وظیفه بنده بود که برای عرض ادب به این محفل و حضور در این مراسم رونمایی و عرض احترام به مقام ارزشمند حضرت استاد خسروشاهی ولو دقایقی حضور پیدا کنم و عرض ادبی داشته باشم، اگر مجال بیشتری بود امکان داشت با توجه به ویژگی‌ها و خصایص ی که در این استاد بزرگوار و شخصیت فرهیخته هست، مسائل بیشتر و تحلیلی تری طرح شود، مَا لَا یُدْرَکُ کُلُّهُ لَا یُتْرَکُ کُلُّه.

وی با بیان اینکه بنده به قدر وسع و توان و با توجه به ضیق وقت چند نکته در این خصوص عرض می‌کنم، افزود: قبل از آن باید از خدمات ممتد و ذی قیمت این مؤسسه فاخر و فخیم که با فرمان رهبری معظم تأسیس شد، شکل گرفت و رشد و بالندگی داشت تشکر کنیم هم از عنایات مقام معظم رهبری هم از خدمات همه کارکنان و محققان و فن آوران و عزیزانی که در طول این چند دهه در این پایگاه بزرگ علم و اندیشه و نورافشانی دانش دینی تلاش کرده اند، از همه این عزیزان و مسئولان محترم آن، به ویژه برادر عزیز و بزرگوارمان به ویژه حاج آقای بهرامی که شخصیت فرهیخته و آشنا و فاضل و خبیر به مسئله هستند باید تشکر کنیم.

اعرافی تصریح کرد: آنچه از این مرکز و مؤسسه انتشار پیدا کرده و نوری که از اینجا در حوزه و فراتر از حوزه پرتوافکن شده باعث مباهات و افتخار است و همه همراهان این قافله و کسانی که در این حرکت بزرگ علمی و فن آوری و حوزوی و دینی و معنوی مساعدت داشتند، جایگاه ارزشمند دارند، قدردان آنها باید باشیم و بنده هم به سهم خودم بی نهایت از همه عزیزان متشکرم و از جمله کاری که برای حضرت استاد خسروشاهی انجام پذیرفته. سال ۶۱ که من طلبه جوان ۲۲ ساله‌ای بودم، برای مأموریتی در ایتالیا حضور پیدا کردم و شاید حدود یک ماه آنجا بودم، آن زمان مرحوم آقای خسروشاهی سفیر ایران در واتیکان بود و این آغاز ارتباط و دوستی و ارادت بنده خدمت ایشان بود و بعد هم ادامه پیدا کرد، گرچه زیاد نبود ملاقات‌ها و دیدارهای ما اما هیچ وقت قطع نشد و همان زمان ویژگی‌های خوب و جذابی در ایشان دیده می‌شد، و یادم هست که ایشان چند پروژه در ترجمه آثار حضرت امام به زبان ایتالیایی و احیاناً انگلیسی در دست انجام داشتند از جمله تفسیر سوره حمد حضرت امام، یک خانم مترجمی هم آنجا این پروژه را انجام می‌داد، چون مباحث تفسیر سوره حمد امام بسیار مغلق و معقّد و پیچیده بود، با دشواری‌های زیادی مواجه بود، بنده هم گاهی جسته و گریخته کمک می‌دادم به آن مترجم برای اینکه این ترجمه انجام شود.

وی با اشاره به اینکه من در فرصت کوتاهی که هست چند نکته را در مورد مرحوم خسروشاهی عرض می‌کنم و بیان این نکات علاوه بر اینکه ترسیمی از شخصیت ایشان و ابعاد و اضلاعی از شخصیت ایشان را نشان می‌دهد، در عین حال نکاتی قابل توجه و عنایت در فضای علمی و حوزوی است، گفت: مرحوم آقای خسروشاهی شخصیتی بود که در حوزه ریشه داشت اما از حوزه فراتر می‌رفت و ارتباطات فراحوزه ای برای ایشان موضوعیت داشت و از همان جوانی هم به این ارتباطات فرا حوزه‌ای اهتمام داشت و درست هم همین است. ما ضمن اینکه باید اصالت، هویت و ذاتیات خودمان را به عنوان حوزه صیانت کنیم و مهم بشماریم، اما نباید از ارتباط با بیرون، با جامعه، با نهادهای علمی، با جریانات علمی، با جریانات اجتماعی غافل شویم، باید بشناسیم و این شناخت نیاز به رابطه و فعال بودن در صحنه ارتباطات اجتماعی و فراحوزوی است، به این نیاز دارد. در وضع امروز و پس از انقلاب شاید این گشودگی دروازه‌ها و ارتباط با بیرون، خیلی اهمیت بالایی نداشته باشد، زمینه‌ها فراهم است، دنیا تغییر کرده، انقلاب هم شرایط جدیدی به وجود آورده، اما در اصل انزوا و اختناق و فشار حوزه و آن شرایط بسیار سخت و محنت آمیزی که بر حوزه حاکم بود، کسانی بتوانند در درون حوزه، نگاهی به بیرون بیافکنند، بشناسند و رابطه برقرار کنند کم بودند و ایشان این ویژگی را داشت. ارتباط با دانشگاه، با شخصیت‌ها، با جریانات و مراوده و تعامل یک ویژگی‌ای بود که ایشان در آن عصر داشت، امروز شاید زیاد این فضیلتی نباشد. امام که در قله قرار دارند این ویژگی را داشتند در عین اینکه استاد مبرّز و جاافتاده و ممحض در کار حوزه بودند، همه نشانه‌ها حکایت از این است که از جوانی بیرون را می شناخته و با بیرون هم ارتباطات داشته و این شناخت بیرونی مبدأ شکل گیری این شخصیت و بعد هم نهضت بزرگ اسلامی و انقلاب اسلامی شده. این یک ویژگی که در ایشان دیده می‌شد و در آثارشان هم منعکس است.

آیت الله اعرافی تصریح کرد: ویژگی دوم اینکه فراتر از این درجه‌ای که گفته شد، ایشان بین المللی بود، کاملاً دید فراتر از مرزهای ایران و مرزهای موجود و مضبوط بود. کاملاً به بیرون نگاه می‌کرد، جهان را می‌شناخت و اندیشه و نگاه بین المللی داشت، این هم از امتیازات ایشان بود. آن علقه هایی هم که ایشان روی مرحوم سید جمال الدین اسدآبادی داشت به نحوی با همین قصه پیوند دارد، به خاطر اینکه مرحوم سید جمال هم شخصیت جهانی و بین المللی دارد، ایشان رویکرد و نگاهش بین المللی بود. و این قصه و وصف و ویژگی هم در آثار و میراث ایشان متجلی است. سومین اینکه ایشان رویکردش به اسلام و نهضت، یک رویکرد تمدنی بود، رویکرد تمدنی داشت و از نگاه جامع به اسلام غفلت نداشت، آثار ایشان نشان می‌دهد که آن جامعیت، فراگیری، فراساحتی اندیشه و معارف اسلامی و نگاه کلان و تمدنی به اسلام از ویژگی‌های فکری و معرفتی ایشان بود. نکته چهارم در مرحوم خسروشاهی این بود که ایشان اهل قلم بود و به ویژه به زبان فارسی می‌نوشت. باز اینها در عصر ما اینقدر فضیلت بزرگ به شمار نمی‌رود، گرچه امروز هم فضیلت است، اینکه کسی از بیان خوب برخوردار باشد، از قلم متقن و بیان علمی برخوردار باشد، اینکه بتواند به چند زبان بنویسد، اینها همه امتیازات است، لااقل در حوزه کسی بتواند به عربی خوب بنویسد و بخواند و سخن بگوید همه امتیازات است، امروزه هم امتیاز به شمار می‌رود، اما اگر برگردیم به ماقبل انقلاب و دوره پیش از انقلاب و به ویژه آن دوره‌های قبل از ۵۰، باز در دهه ۵۰ این حرکت‌ها بود در حوزه، قبل از آنکه برویم، دهه ۴۰ این ویژگی‌ها خیلی آن وقت خودش را برجسته نشان می‌دهد، که یک کسی علاوه بر آن سه ویژگی قبلی، دارای این ویژگی باشد که از قلم و بیان و بنان خوب برخوردار باشد و به خصوص به فارسی خوب بنویسد، این را کم… آن زمان مرحوم شهید مطهری و مکتب اسلام و آیت الله العظمی مکارم، آیت الله العظمی سبحانی، بعضی از فضلا، بزرگان اهل این معانی بودند، خیلی رواج گسترده ای در حوزه نداشته، بنابراین این ویژگی هم به ویژه در آن عصر در ایشان دیده می شده که جای تقدیر دارد و جای بهره گیری از همین ویژگی‌ها در روزگار ما برای جامعه حوزوی.

رئیس حوزه علمیه بیان کرد: پنجم اینکه ایشان یک رویکرد تاریخی و تحلیل تاریخی خوبی داشت و بخشی از آثار ایشان و بسیاری از گفته‌ها و سخنان ایشان بر می‌گردد به اینکه ایشان به مسائل تاریخی خیلی توجه داشت و به گوشه‌های مختلفی از تاریخ اهتمام داشت و دقت داشت و دقت نظرهای خوبی هم داشت. این رویکرد تاریخی هم در فضای حوزه ما یک مقدار ضعیف بوده، هنوز هم یک مقدار ضعیف است، مثلاً ما تاریخ علم، تاریخ همین علوم اسلامی مان، اینها کمتر مورد توجه است، حتی در مباحث فقهی خیلی اهمیت دارد که این تاریخ را آدم بداند، مرحوم آقای بروجردی روی این خیلی تاکید داشتند که تاریخ مسئله، سابقه مسئله در عامه، در خاصه، در صدر اول، اینها خیلی روی اجتهاد تأثیر می‌گذارد، مرحوم شهید مطهری در همین اصول فلسفه و روش رئالیسم اگر دقت کنید یکی از امتیازات ایشان این است که یک بحث فلسفی را از عمق تاریخش می‌گیرد می‌آید جلو و در این تاریخ نشان می‌دهد تطوّرات بحث چگونه بوده و در جایی ایشان اشاره می‌کنند که اگر کسی این تاریخ نظریات فلسفه را از یونان بگیرد بیاید تا امروز آن وقت می فهمد که در دوره اسلامی، در فلسفه اسلامی، در حکمت مشاء، اشراق، متعالیه، چه برگ‌هایی به این مباحث افزوده شد. این رویکرد تاریخی هم در علوم، هم نگاه کلان تاریخی به حوزه، به جامعه، به بشریت، تاریخ، تطورات، این هم بحث مهمی است که در ایشان این رویکرد در آن روزگار بوده. نکته ششم اینکه مرحوم خسروشاهی اهل تحول و با گرایش قوی و مثبت به تطور نهضت اسلامی بودند و با امام در رابطه قوی بودند و این نگاه ایشان به نهضت و تغییراتی که باید در نظام‌های امروز داده شود، نگاه جدی بود که بعد این نهضت بزرگ به انقلاب شکوهمند اسلامی رسید و ایشان در جریانی که دلداده ی این تطور بزرگ نهضت اسلامی و انقلاب اسلامی است تعریف می‌شوند و باز آثار و نقطه نظرات ایشان نشان دهنده این مسئله است. مرحوم خسروشاهی نوگرا و نواندیش بود اما نوگرایی و نواندیشی ضابطه مند و در چارچوب، و همین رویکرد ایشان در آثارشان و در ویژگی‌های قبلی خود را نشان می‌دهد با پایبندی به اصول و قواعد نوگرایی و نواندیشی داشت. برخی از ویژگی‌های ایشان این بود که من اینجا عرض کردم و فوت و ارتحال ایشان هم در موج‌های اول کرونا بود که رعب و وحشت زیادی هم ایجاد می‌کرد و با غربت و نوعی مظلومیت ایشان از دار دنیا رفتند و قطعاً همین غربت و مظلومیت بر اجر و ارج و جایگاه ایشان در پیشگاه خدا خواهد افزود. در سالگرد این شخصیت فرهیخته و بزرگوار به خانواده محترمشان و به همه دوستان و علاقمندان و شاگردان و ارادتمندان ایشان تسلیت و تعزیت مجدد عرض می‌کنم و از قلمی هم که برای احیای آثار ایشان برداشته شده و تهیه این نرم افزار هم سپاسگزار هستم. به خانواده محترمشان هم عرض کردم که جای این هست که باز درباره ایشان طرح‌های تحقیقاتی اجرا شود و یک بازشناسی و تحلیل بیشتری هم پرداخته شود که انشاالله محققان و نویسندگان این کار را انجام خواهند داد. انشالله این مؤسسه بتواند گام‌های بزرگ‌تر و به روز تر و سهل تر و روان تر بردارد و به جامعه علمی و محققان حوزه و دانشگاه و ایران و جهان خدمات بیشتری ارائه بدهد.

همچنین در پایان این مراسم و با حضور آیت الله اعرافی، حجت الاسلام بهرامی، جت الاسلام والمسلمین نعمانی و سید محمود خسروشاهی فرزند استاد و مدیر مرکز بررسی‌های اسلامی از سومین نسخه از نرم افزار مجموعه آثار حجت الاسلام و المسلمین استاد سید هادی خسروشاهی، رونمایی گردید. این نرم افزار حاوی بیش از ۱۳۰ عنوان از کتب استاد است که با قابلیت‌های کتابخانه دیجیتالی به جامعه علمی و عموم فرهیختگان عرضه شده است.