پیام جهانی دیدار پاپ با آیت‌الله سیستانی چیست؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو_فاطمه سیاحی_سرانجام پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک‌های جهان تصمیمش مبنی بر سفر به عراق را عملی کرد. سفر سه روزه‌ی از پنجم تا هشتم مارس، از چند جهت سفری تاریخی و موثر خواهد بود. برنامهٔ حضور در نجف اشرف و دیدار با آیت‌الله سیستانی که به مهم‌ترین برنامه‌ی این سفر تبدیل شده، اهمیتی دو چندان را برای عراق و خصوصاً بیت شیعی به وجود آورده است. با وجود آنکه فضای امنیتی کنونی در عراق محل بحث‌های زیادی شده بود، اما باز هم موجب تغییر در برنامه‌ی سفر پاپ فرانسیس نشد. حتی در برههٔ کنونی که به فاصله‌ی چند روز عراق شاهد حوادث و رویداد‌هایی نظیر حمله به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد، حملهٔ راکتی به فرودگاه اربیل و محاصره‌ی برخی از فرودگاه‌های جنوب این کشور بود.

پاپ فرانسیس طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده از فرودگاه رم راهی عراق شد و حتی قبل از سفر پیامی تصویری خطاب به عراقی‌ها داشت. شخصیت‌های سیاسی و دینی عراق هم هر کدام به طور جدی در حمایت از این سفر و اتخاذ تدابیرِ لازم موضع‌گیری کردند. برهم صالح این سفر را نشانی از اوج میانه‌روی در دین از سوی مرجعیت نجف خواند و نقش آنغ‌ها را در دفاع از اقلیت‌ها ستود. امام‌جمعه نجف‌اشرف صدرالدین قبانجی هم استقبالش را از این سفر اعلام کرد و از آن به عنوان فرصتی خوب برای آگاهی دیگران از اسلامِ واقعی و تشیع تعبیر کرد. جمع‌بندی مواضع سایر مقامات و شخصیت‌های برجسته در عراق گویای این مطلب است که آن‌ها فضای کنونی کشورشان را نیازمند چنین تبادلات و رویداد‌های فرهنگیِ تاثیرگذار می‌بینند و نسبت به نتایج امیدوارند.

سفر رهبر کاتولیک‌های جهان برای اولین بار به عراقی که سال‌ها صحنه خشونت، تجاوز، تروریسم و ناامنی بوده، پیام اولش نوع‌دوستی و تمایل برای همکاری‌های فرادولتی با محوریتِ ادیان است. پاپ فرانسیس مدت‌هاست که نسبت به شرایط عراق و به خصوص وضعیت مسیحیان این کشور ابراز نگرانی می‌کند و از تمایلش برای اشاعه‌ی ارزش‌های مبتنی بر صلح از طریق دین می‌گوید. اسلام ناب محمدی از همان ابتدای شکل‌گیری، دینی صلح‌جو و مهروز بود؛ به طوری‌که مدینة النبی ملجأ و پناهگاه بسیاری از ادیان و اقلیت‌ها شد. دین مبین اسلام نشان داد که حالا هم می‌تواند با سایر ادیان در صلح و دوستی باشد. اتفاقاً این که پاپ فرانسیس ظرفیت گفتگو را در بیت شیعی و شخص آیت‌الله سیستانی یافته برای شیعیان کل جهان مایه‌ی مباهات است. چرا که دقیقاً اینجاست که مذهب تشیع ظرفیت‌های خود را در زیستِ هماهنگ با زمان و آمادگی‌اش برای تطبیق دین با نیاز‌های روز جامعه اثبات می‌کند.

دیدار پاپ فرانسیس با آیت‌الله سیستانی در نجف اشرف نشان‌دهندهٔ جایگاهِ تاثیرگذار تشیع در عراق و نقش مقبول و سازندهٔ آیت‌الله سیستانی در رهبری دینی شیعیان است؛ که می‌تواند برای شخصیت‌های مهمی از سایر نقاط جهان و ارزشمند شمرده شود. نکته‌ی دیگر اینکه شهر‌های مذهبی مسلمانان و بالاخص شیعیان حتی در عصر حاضر هم ظرفیت صلح‌سازی و گفتگو، در جهت نیل به اهداف انسانی دارند؛ در واقع نقشی از مذهب که توسط آن‌ها نه تنها کم‌رنگ نشد، بلکه روز به روز بر حقانیت و اهمیتش افزوده شد. در این رویداد آیت‌الله سیستانی چهره‌ای میانه‌رو و خیرخواه از جوامع اسلامی معرفی می‌شود که دیدار او برای رهبر کاتولیک‌های جهان، بیش از هر رهبر دینی دیگر در عراق مهم بود.

در این بین مواضع و دیدگاه‌های جریانات مختلف نشان داد که هر کدام از این‌ها نسبت به برون‌داد‌های ایجابیِ بیت شیعی چه واکنشی دارند. ائتلاف الفتح و جریان صدر نمونه‌های خوبی برای تبیین این دوگانه هستند. دفتر سیاسی الفتح سفر رهبر کاتولیک‌های جهان را گامی در جهت وحدت مردم عراق و تقویت ارزش‌های دینی عنوان و آیت‌الله سیستانی را شخصیتی تاثیرگذار و بی‌مثال خواند که می‌توان چشم‌انداز انسانی از زندگی اسلامی را در منش و شخصیت ایشان مشاهده کرد. در مقابل جریان صدر، اما با فرافکنی‌های نه چندان جدید تمام ناامنی‌های جدیدِ ایجادشده را با هدف تعلیق این سفر و سپس زمینه‌سازی برای بستن پرونده انتخابات زودهنگام در عراق عنوان کرد. اما پاپ فرانسیس بدون آن که حوادث جاری عراق را بر سفر خود موثر و با اهدافش مرتبط بداند، به عراق آمد؛ تمام تمهیدات هم برای انجام هرچه بهتر برنامه‌های این سفر اندیشیده و انجام شد. حتی نیرو‌های متعلق به شاخهٔ مقاومت اسلامی به احترام دیدار آیت‌الله سیستانی با پاپ فرانسیس اعلام کردند که تمام فعالیت‌های نظامی خود را متوقف خواهند کرد؛ بلکه این هم دلیلی باشد بر نقش دین در کنترل رویداد‌ها و تایید این نکته که سیاسی‌کاری، حول یک مسئله‌ی فرهنگی [که خود مقوّم هویت مذهب شیعی‌ست قویاً رد می‌شود.

نکته‌ی عمیق‌تر این بود که ایده‌ی «گفتگوی ادیان» که دهه‌هاست در اندیشکده‌ها و محافل نظری جهان اسلام تئوریزه می‌شود، امروز با دستِ دوستیِ دو رهبر در جهانِ عینی به حقیقت پیوسته؛ و یک رهبر شیعی مذهب به مهم‌ترین کارگزارِ آن تبدیل شده است. پیمان برادری انسانی بین پاپ فرانسیس و آیت‌الله سیستانی مُهر تاییدی بر پویایی تفکر و عمل شیعی‌ست، که در تمام دوران‌ها پیشگام صلح و تسامح بوده و روح برادری را زنده نگه داشته است. بُرد وسیع و نقشِ موثر امروز مرجعیت نجف نشان داد که بیت شیعی عراق تا چه حد در فهم اولویت‌های انسانی و ارزش‌های جهانی موفق بوده و می‌تواند در شرایط نابسامان سیاسی و اجتماعی، دیپلماسی دینی را همچون یک ابزار مهم و سازنده به پیش ببرد.