تصویب نظام‌نامه آموزش الکترونیک

علی خاکی صدیق در گفتگو با خبرنگار مهر از تصویب نظامنامه آموزش الکترونیکی ۱۴۰۳-۱۴۰۰ در شورای گسترش و برنامه‌ریزی آموزش عالی خبر داد و گفت: این نظامنامه به دانشگاه‌ها ابلاغ خواهد شد.

متن کامل نظامنامه آموزش الکترونیکی ۱۴۰۳-۱۴۰۰ به شرح زیر است:

یادگیری الکترونیکی (e-Learning) روش نوین یاددهی-یادگیری است که بر بسترهای دیجیتال ارائه می‌شود. مهم‌ترین ویژگی نظام‌های یادگیری الکترونیکی «انعطاف‌پذیری» و «تمرکز بر یادگیرنده به جای تمرکز بر درس» در فرایند یاددهی-یادگیری است.

در این نظام‌نامه عبارت آموزش الکترونیکی معادل «یاددهی-یادگیری الکترونیکی» به‌کار می‌رود. سیاست کلان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گسترش این شیوه آموزشی و بهره‌گیری از ظرفیت اینترنت و فناوری‌های نوین ارتباطی برای ارتقای هرچه بیشتر کیفیت آموزش در کنار آموزش‌های حضوری است.

پیشینه حدود دو دهه آموزش الکترونیکی در کشور، تقاضای پرشمار دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی کشور برای استفاده از زیرساخت‌های فراهم‌آمده برای توسعه این آموزش‌ها در کنار آموزش‌های حضوری، و مطالعه روند جهانی در آموزش، توجه به آموزش الکترونیکی را ضروری می‌کند.

از این رو، با اتکا به تجارب انباشته در پی شیوع بیماری کووید -۱۹ در ایران و دیگر کشورهای جهان و افق گشوده‌شده در کاربست آموزش‌های الکترونیکی در نظام آموزش عالی، در مسیر تسهیل و بازنگری در مقررات آموزشی برای توسعه آموزش‌های الکترونیکی، نظام‌نامه آموزش الکترونیکی اصول کلی حاکم در این حوزه را بیان می‌دارد.

بر این اساس، آموزش الکترونیکی معطوف به ارائه باکیفیت و اثربخش دوره‌های آموزش عالی در عین توجه به تمامی مؤلفه‌های مربوط به طراحی و اجرای این شیوه آموزشی است؛ با این توجه و تأکید که بهره‌گیری صحیح و بهنجار از آموزش الکترونیکی موجب کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و پاسخگویی به نیازهای اساسی جامعه امروز و فردا، توسعه دامنه متقاضیان ورود به آموزش عالی و به تبع آن، زمینه‌ساز کارآفرینی و نوسازی ابزارها و روش‌های آموزش است.

با توجه به این ویژگی‌ها، نظامنامه آموزش الکترونیکی با هدف تبیین کلیات، به شرحی که خواهد آمد، تدوین شده است. در موارد سکوت نظام‌نامه، حسب ضرورت، سایر مقرّرات معمول دوره‌های آموزش حضوری در مورد دوره‌های آموزش الکترونیکی نیز ساری و جاری است.

ماد ه ١. هدف

هدف از تدوین این نظام‌نامه، تعیین الزام‌های آموزشی، نظارتی و ویژگی‌های اجرای شیوه آموزش الکترونیکی با توجه به نقش و شرایط اجزایی همچون یاد دهنده، محتوا، فعالیت، مقرّرات، ارزشیابی، فضای کالبدی و دیگر زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی و فرایندهای یاددهی و آموزش است.

ماده ٢. ویژگی‌های روش آموزشی مبتنی‌بر آموزش الکترونیکی

این روش آموزشی چارچوبی مدوّن برای تأمین محیط آموزش با ویژگی‌هایی به شرح زیر بر بستر اینترنت است:

وجود سکّوی دستیابی به مجموعه منابع و فعالیت‌های برنامه‌ریزی و مدیریت رخدادهای آموزشی؛

امکان ثبت و ضبط رفتارها و فعالیت‌ها و زمان آموزش و تعیین نحوه کنترل دانسته‌ها از سوی یادگیرنده و یاددهنده؛

امکان دسترسی مستقیم به مستندات دیجیتال و ذخایر اطلاعاتی مورد نیاز؛

تهیه محتوای الکترونیکی مبتنی‌بر سرفصل‌های برنامه درسی مصوب از سوی یاددهنده؛

امکان تعاملات برخط پویای یاددهنده و یادگیرنده به گونه‌ای همزمان (Synchronous) و ناهمزمان (Asynchronous)؛

امکان انجام تعاملات و به‌کارگیری ابزارهای برخط در راستای پژوهش و نوآوری.

ماده ٣. فرایند یاددهی و یادگیری

فرایند یاددهی-یادگیری الکترونیکی مشتمل بر مؤلفه‌های زیر است:

٣ - ١. محتوا

ارائه محتوای تدوین‌شده با هدف آموزش الکترونیکی برای هریک از دروس برنامه درسی (مبتنی‌بر ضوابط و مقررات مصوب شورا) که مشتمل بر محتوای اصلی و منابع تکمیلی است و در اختیار یادگیرنده قرار می‌گیرد.

٣ - ٢. فعالیت‌های فردی و گروهی

تشکیل کلاس‌های برخط همزمان و ناهمزمان که امکان تعامل یاد دهنده و یادگیرنده را در زمینه تبیین سرفصل‌های درسی، گفت‌وگو و تحلیل مباحث درسی، رفع اشکالات احتمالی و ارزیابی شفاهی فراهم می‌کند. در همین ارتباط، استفاده از نرم‌افزارهای کلاس و کتاب‌های الکترونیکی از جمله ابزارهای کمکی برای یادگیرنده به‌شمار می‌رود، با این تأکید که فعالیت‌های فردی و گروهی یادگیرندگان بخش مهمی از فرایند یاددهی-یادگیری را تشکیل می‌دهند.

٣ - ٣. سنجش و ارزشیابی

می‌توان سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی یادگیرنده از سوی یاد دهنده را بر اساس ارزیابی‌های تکوینی (مستمر مقطعی) و پایانی انجام داد.

٣ - ٤. ارزشیابی آموزش الکترونیکی

ارزشیابی سالانه دوره‌ها و مؤسسه‌ها مبتنی‌بر الزام‌های آموزشی مندرج در نظام‌نامه است و به کمک مرجع تعیین‌شده از سوی معاونت آموزشی وزارت صورت می‌گیرد.

ماده ٤. مؤسسه‌های مجری دوره‌های الکترونیکی

لازم است که تمامی مؤسسه‌ها (اعم از دولتی و غیردولتی)، در صورت:

برخورداری از امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری موضوع ماده ٥ این نظام‌نامه.

شرکت در طرح سنجش، ارزشیابی و اعتباربخشی مؤسسه‌ها از نظر آموزش الکترونیکی و اخذ نتیجه قابل‌قبول در آن.

پس از تصویب شورا نسبت به اجرای آموزش الکترونیکی مطابق با شرایط زیر اقدام کنند:

۴ - ۱. اجرای دوره‌های ترکیبی (آموزش‌های حضوری و الکترونیکی) برای همه مؤسسه‌ها و در تمامی رشته‌ها با تأیید شورای دانشگاه مجاز است. سهم و نسبت مجاز این آموزش‌ها به این شرح است:

اجرای آموزش الکترونیکی تا ۵۰ درصد از کل دروس در همه رشته‌های دارای مجوز مؤسسه‌های دولتی دسته اول، با تشخیص و تصویب شورای مؤسسه بلامانع است.

مؤسسه‌های دولتی دسته دوم و مؤسسه‌های غیردولتی-غیرانتفاعی سطح یک می‌توانند نسبت به اجرای آموزش الکترونیکی تا ۳۰ درصد، در رشته‌های دارای مجوز خود اقدام کنند.

سایر مؤسسه‌ها برای اجرای آموزش الکترونیکی تا ۲۰ درصد در رشته‌های دارای مجوز، به تشخیص شورای مؤسسه، مجازند.

تبصره: افزایش و فراگیری آموزش‌های الکترونیکی تا ۱۰۰ درصد برای دانشجویانی که در دوره آموزش حضوری پذیرفته شده‌اند، تنها در دروس مستثنی‌شده در آئین‌نامه‌های آموزشی مربوط یا بروز شرایط اضطراری به تشخیص وزارت مجاز است.

۴ - ۲. کارگروه چارچوب نظارت را تدوین می‌کند و اجرای نظارت از سوی مرکز نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت وزارت یا مرکز اعتبارسنجی دیگری که معاون آموزشی وزارت تعیین می‌کند انجام می‌گیرد و گزارش می‌شود. ضمن آنکه نظارت مستمر آنها بر فرایند آموزش‌های الکترونیکی الزامی خواهد بود. گزارش‌های نظارتی ارائه‌شده از سوی مراجع پیش‌گفته، در کمیسیون‌های شورای گسترش و برنامه‌ریزی آموزش عالی (کمیسیون آموزش عالی و کمیسیون برنامه‌ریزی آموزش عالی) مورد بررسی قرار می‌گیرند و نتیجه برای تصمیم‌گیری نهایی به معاون آموزشی وزارت ارائه خواهد شد.

۴ - ۳. اجرای آموزش‌های تمام‌الکترونیکی بر اساس مقاطع تحصیلی با رعایت ماده ۵ این نظام‌نامه به شرح زیر است:

این آموزش‌ها در مقاطع تحصیلی کاردانی و دکتری برای هیچ‌یک از زیرنظام‌های آموزشی و در هیچ‌یک از مؤسسه‌ها مجاز نیست.

این آموزش‌ها در مقطع کارشناسی صرفاً برای دانشگاه‌های دولتی دسته اول با ارائه طرح توجیهی و تصویب شورا مجاز است.

این آموزش‌ها در مقطع کارشناسی ارشد برای مؤسسه‌های دولتی دسته اول و دوم و مؤسسه‌های غیردولتی سطح یک مجاز است.

آموزش‌های تمام‌الکترونیکی برای یادگیرندگان خارجی در مؤسسه‌هایی که برای پذیرش یادگیرنده خارجی دارای ضوابط و شرایط لازم هستند و دست‌کم از تجربه سه سال آموزش الکترونیکی برخوردارند با اخذ نظر موافق مرکز همکاری‌های بین‌المللی وزارت و تصویب شورا در همه مقاطع تحصیلی مجاز است. یادگیرندگان خارجی باید بخشی از مدت تحصیل خود را در داخل کشور بگذرانند که زمان این مدت با پیشنهاد مؤسسه و تصویب معاونت آموزشی وزارت تعیین می‌شود.

۴ - ۴. افزون بر رعایت مفاد بند ۴-۳، می‌توان آموزش‌های تمام‌الکترونیکی را منحصراً برای دوره‌های تحصیلی دارای مجوز اجرای رشته به شکل حضوری از سوی مؤسسه، و نیز برای تمامی گروه‌های آموزشی و رشته‌های تحصیلی اجرا کرد.

۴ - ۵. طرح‌های بهره‌برداری از آموزش‌های الکترونیکی در دانشگاه آزاد اسلامی، مؤسسه‌های حوزوی و مؤسسه‌های نظامی و انتظامی به بررسی در کارگروه و تصویب طرح جامع پیشنهادی آن مؤسسه‌ها در شورای گسترش و برنامه‌ریزی آموزش عالی موکول می‌شوند.

۴ - ۶. زیرنظام‌های آموزشی مهارتی (فنی و حرفه‌ای و علمی-کاربردی) صرفاً مجاز به استفاده از شیوه آموزش ترکیبی هستند و در دوره زمانی مدنظر این نظام‌نامه آموزش تمام‌الکترونیکی نخواهند داشت.

۴ - ۷. آموزش در دانشگاه پیام نور به شکل غیرحضوری و تمام‌الکترونیکی است.

تبصره ١: شرایط و ضوابط تأسیس مؤسسه، ظرفیت پذیرش، شیوه آموزش، شرایط ورود به دوره، ادامه تحصیل و سایر مقررات عمومی غیرمندرج در این نظام‌نامه تابع مقررات آموزش عالی به شرح آئین‌نامه‌ها، شیوه‌نامه‌ها و ضوابط مربوط است.

تبصره ۲: مؤسسه موظف است به‌منظور ارتقای توانمندی و کارآمدی یاددهندگان، آموزش‌های لازم را در زمینه دانش سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مورد نیاز در آموزش‌های الکترونیکی ارائه دهد.

ماده ۵. امکانات لازم برای برگزاری دوره آموزش الکترونیکی

حداقل امکانات لازم برای اجرای دوره‌های آموزش الکترونیکی، با تعیین و تأیید کارگروه، به شرح زیر است:

اجزای سخت‌افزاری شامل سرورها و مراکز داده و خدمات مبتنی‌بر وب، محتوای الکترونیکی و زیرساخت‌های فرایندی و انسانی،

سامانه‌های نرم‌افزاری شامل سامانه آموزش الکترونیکی و مدیریت محتوا، کلاس مجازی، سامانه مدیریت جامع آموزش و کتابخانه دیجیتال.

ماده ٦. تکالیف آموزشی یاددهنده و یادگیرنده

٦ - ١. یاددهنده موظف است قبل از آغاز نیم‌سال تحصیلی دست‌کم نسبت به تهیه پنجاه درصد از محتوای الکترونیکی درس یا دروسی که تدریس آنها را بر عهده دارد، و بر اساس برنامه درسی مصوب و سرفصل‌های مربوط، اقدام کند.

٦ - ٢. برگزاری کلاس الکترونیکی برخط همزمان، برابر با برنامه زمانی از پیش تعیین‌شده مصوب مؤسسه، برای یاددهنده در طول نیم‌سال الزامی است.

٦ - ٣. به منظور سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانشجو، یاددهنده موظف است نسبت به اجرای ارزشیابی‌های مستمر در طول نیم‌سال و برگزاری آزمون پایان دوره اقدام کند و نتایج ارزیابی‌ها را به آموزش مؤسسه ارائه دهد.

٦ - ٤. حضور و مشارکت یادگیرنده در کلاس‌های برخط، انجام تکالیف تعیین‌شده، استفاده از منابع کمکی و شرکت در آزمون‌های مستمر، که بر اساس برنامه انجام می‌گیرند، الزامی است.

ماده ٧. شیوه پذیرش یادگیرنده

پذیرش یادگیرنده برای دوره‌های آموزش الکترونیکی از طریق تمامی شیوه‌های مورد قبول وزارت میسّر است.

ماده ٨. سایر مقررات آموزشی

٨ - ١. برای یادگیرنده مشمول خدمت وظیفه عمومی، صدور معافیت تحصیلی مشابه با دانشجویان مشمول دوره‌های حضوری صورت می‌گیرد.

٨ - ۲. انتقال یادگیرنده دوره حضوری به دوره الکترونیکی حسب تقاضا بلامانع ولی انتقال از دوره الکترونیکی به دوره حضوری ممنوع است.

٨ - ۳. مدارک دانش‌آموختگی دوره‌های آموزش الکترونیکی به لحاظ اعتبار با مدارک دانش‌آموختگی دوره‌های حضوری برابرند. نوع شیوه آموزشی در مدرک دانش‌آموختگان قید می‌شود.

٨ - ۴. ادامه تحصیل دانش‌آموختگان دوره الکترونیکی در مقاطع بالاتر دوره حضوری، مشروط به احراز شرایط پذیرش در دوره مربوط، بلامانع است.

٨ - ۵. برگزاری دوره کارشناسی ارشد الکترونیکی به دو شیوه آموزش‌محور و آموزشی-پژوهشی امکان‌پذیر است.

٨ - ۶. معادل‌سازی واحدهای درسی الکترونیکی در دوره حضوری با نظر گروه آموزشی پذیرنده انجام‌پذیر است.

این نظام‌نامه پس از تصویب برای مدت سه سال به شکل آزمایشی به اجرا گذاشته خواهد شد و پس از آن، با توجه به نتایج حاصل از عملکرد، مورد بازنگری و اصلاح قرار خواهد گرفت.