کمبود فضای سبز معضل روستاهای گنبدکاووس

مسوولان گنبدکاووس در سال های گذشته همواره از شروع نهضت توسعه فضای سبز در مناطق روستایی خبر داده و اقداماتی مانند غرس نهال در برخی مناطق روستایی و حاشیه جاده‌ها و توزیع رایگان ده ها هزار اصله نهال در قالب توسعه زراعت را انجام دادند اما هنوز سیمای مناطق روستایی گنبدکاووس دارای سرسبزی حداقلی است.

فرماندار ویژه گنبدکاووس بهمن سال ۹۵ در نشست هماهنگی توسعه فضای سبز این شهرستان با اشاره به وضعیت اقلیم خشک و نیمه خشک گنبد بر ضرورت ایجاد و گسترش فضای سبز در مناطق شهری و روستایی تاکید کرد و توجه به این مساله را یکی از مهمترین و ضروری‌ترین نیازهای زیست محیطی منطقه اعلام کرد.

عبدالقدیر کریمی گفته بود که توسعه فضای سبز و حفظ و نگهداری آن در گنبدکاووس نیاز به فرهنگ سازی دارد و برای تحقق آن باید از همه ظرفیت‌های فرهنگی و آموزشی مانند آموزش و پرورش، تبلیغات اسلامی، روحانیون، رسانه‌ها و تشکل‌های مردم نهاد برای تشویق گروه‌های مختلف مردم به درختکاری و توسعه فضای سبز استفاده کرد.

در اسفند سال ۹۷ هم در اقدامی نمادین عملیات غرس ۶۰۰ اصله نهال از گونه سنجد تلخ و گز در بخشی از حاشیه ۱۵۰ کیلومتری راه‌های اصلی بخش مرزی داشلی‌برون گنبدکاووس در روستای خیرخوجه علیا آغاز و قرار شد ۲ هزار اصله نهال دیگر نیز در حاشیه جاده‌های روستایی، پارک‌ها و یا در محوطه فضای سبز حدود ۳۰ روستای این بخش کاشته شود اما با وجود وعده مسوولان و توزیع و کاشت نهال از سال‌های گذشته تاکنون تغییر محسوسی در فضای سبز روستاهای گنبدکاووس بویژه مناطق شمالی آن ایجاد نشده است.

فرماندار گنبدکاووس ۱۲ اسفند امسال در جلسه ستاد توسعه فضای سبز گنبدکاووس بار دیگر توسعه فضای سبز در این شهرستان مرزی با اقلیم خشک و بیابانی را نیاز حیاتی دانست و گفت که کاشت درخت در مناطق شهری و روستایی به‌ویژه نواحی شمالی آن باید مورد اهتمام دستگاه‌های متولی با محوریت دهیاران و شوراها قرار گیرد.

عبدالقدیر کریمی همچنین گفت که سرانه فضای سبز هر روستایی این شهرستان آن قدر کم است که تاکنون برای محاسبه آن اقدام نشده است.

با این حال در واکاوی دلایل کمبود فضای سبز و درخت در روستاهای گنبدکاووس بویژه مناطق شمالی آن در گفت و گو با کارشناسان، مردم و مسوولان این شهرستان چند علت نمایان شد که مهمترین آن شرایط اقلیمی خشک و نیمه بیابانی منطقه، کمبود آب و رها بودن حیوانات اهلی است.

میانگین ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلی‌متری بارش سالانه نزولات آسمانی، خشکسالی‌ پی در پی‌ و دمای بالای هوا در بیشتر ایام سال سبب شده تا شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک بر مناطق شمالی گنبدکاووس حاکم شود و بخش قابل توجهی از اراضی زراعی این خطه کم بازده باشد.

اگرچه رودخانه مرزی اترک، سه تالاب بین المللی، سد دانشمند و تعدادی آب بندان‌های محلی در بخش داشلی برون می‌تواند منبعی برای کاشت درخت و توسعه فضای سبز در برخی روستاهای این منطقه باشد اما به گفته رییس مرکز جهادکشاورزی اترک گنبدکاووس، کمبود آب به‌ویژه در فصل تابستان و شوری خاک از دلایل اصلی کم رغبتی مردم به کاشت درخت است.

محمد آلق معتقد است که اهالی برخی روستاهای بخش داشلی‌برون از جمله روستاهای دهستان کرند و حاشیه رودخانه اترک، شهر اینچه برون و اطراف آن به سبب دسترسی بیشتر به منابع آبی می‌توانند نسب به درختکاری و توسعه فضای سبز اقدام کنند.

در کنار شرایط اقلیمی و کمبود منابع آبی، عامل دیگری که سبب رغبت کم اهالی روستاهای گنبدکاووس در مناطق شمالی این شهرستان می‌شود، رها بودن حیوانات اهلی در روستاها است که اقدام به خوردن نهال‌ها و شاخ و برگ درختان جوان می‌کنند.

در سال‌های قبل برخی اهالی و دهیاران با کشیدن حصار آهنی و توری‌های فلزی با ارتفاع حداکثر ۲ متر دور نهال‌ها، مانع خورده شدن درختان جوان از سوی دام ها شدند اما این راهکار برای همه گونه‌های جانوری بویژه شترها موثر نبود و این حیوان با گردن دراز خود راحت‌تر از دیگران به برگ‌های سبز درخت دسترسی پیدا می کرد و اجازه رشد به آنها را نمی‌داد.

علاوه بر این، گرانی و افزایش کالاها در چند سال اخیر سبب شده تا برخی بزهکاران اقدام به سرقت حصار آهنی و تورهای فلزی دور درختان ‌کنند و کورسوی امید رشد درختان در روستاها را از بین ببرند.

با این حال کارشناسان معتقدند که کاشت درخت و مراقبت از آن کار سختی نیست و تنها با فرهنگ سازی و آموزش می‌توان به درختکاری، ایجاد فضای سبز و توسعه آن در روستاهای این منطقه مبادرت کرد و اگر در این میان مسوولان منابع طبیعی و آبخیزداری، شهرداران، دهیاران و شوراهای روستایی و مهمتر از همه تشکل‌های مردم نهاد پای کار بیایند، درختکاری و مراقبت از آن راحت‌تر انجام خواهد شد.

درهمین پیوند رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گنبدکاووس به ایرنا گفت که در هفته منابع طبیعی (۱۵ تا ۲۱ اسفند) امسال افزون بر ۷۵ هزار اصله نهال برای زراعت چوب و ایجاد فضای سبز در محوطه ادارات، مدارس و مساجد مناطق شهری و روستایی این شهرستان توزیع شد.

فرشید رحمانی افزود: از این میزان نهال توزیع شده حدود ۲۰ هزار اصله آن در روستاها بوده که برای ایجاد هشت بوستان روستایی اختصاص یافته است ضمن اینکه به طور میانگین افزون بر ۷۰ درصد نهال‌هایی که هر سال در این شهرستان به مناسبت هفته منابع طبیعی غرس می‌شود، به مرحله سبزینگی می‌رسند.

وی به واگذاری ۴۲.۵ هکتار عرصه منابع ملی در حومه روستای چپرقویمه گنبدکاووس به شهرداری این شهر برای احداث بوستان جنگلی اشاره کرد و گفت: از چهار سال پیش تاکنون حدود ۱۴ هکتار از این عرصه، درختکاری شده که با اقدامات مراقبتی صورت گرفته بالای ۹۰ درصد آنها سبز شدند.

رحمانی ادامه داد: ایجاد پوشش گیاهی (درخت) در مناطق شمالی گنبدکاووس که شرایط اقلیمی خاص و کمبود منابع آبی دارد، غیرممکن نیست و نیاز به مراقبت و تامین آب دارد و منابع طبیعی در این بخش به جز تحویل نهال رایگان از سرفصل اعتباری ویژه‌ای برخوردار نیست.

رییس اداره منابع طبیعی گنبدکاووس همچنین گفت که بیشتر فعالیت‌های این اداره در مناطق شمالی شهرستان، حفاظت و صیانت از چند صد هزار هکتار مرتع و جلوگیری از بیابانی شدن آن است که هم اکنون افزون بر ۲۰ هزار هکتار از مراتع مناطق شمالی گنبدکاووس به دلایل مختلف از جمله شخم و شیار اراضی مرتعی، چرای غیرمجاز دام، قطع درختچه‌های گز و خشکسالی مکرر در معرض بیابانی شدن قرار دارند.

وی افزود: هرساله بخش قابل توجهی از اعتبارات منابع طبیعی گنبدکاووس صرف تولید و کاشت حداقل یک میلیون بوته مرتعی از گونه‌های اترپیلکس، کانی سنس، لنتی فورمیس، هالیموس، لئوکوکلادا، آگروپایرون، النگاتوم و قره‌داغ می‌شود تا از پدیده ریزگردها و گرد و غبار جلوگیری شود.

رحمانی، اجرای عملیات ذخیره نزولات به مساحت ۱۰۰ هکتار، اجرای کپه کاری به مساحت ۱۵۰ هکتار و احداث هلالی آبگیر در هزار و ۵۰۰ هکتار را از دیگر اقدمات امسال اداره منابع طبیعی گنبدکاووس با مشارکت جوامع محلی برای حفظ و صیانت از عرصه‌های منابع ملی این شهرستان ذکر کرد.

شهرستان گنبدکاووس با ۳۷۰ هزار نفر جمعیت، ۱۶۲ روستای دارای کد شناسایی و حدود ۴۰ نقطه جمعیتی دارد.