دیپلماسی؛ تنها راهبرد در حل منازعه سیاسی ایران و طرف‌های برجامی

پرونده هسته‌ای ایران در وضعیت پیچیده‌ای قرار دارد. جامعه بین‌المللی با ضرب‌الاجلی سه ماهه برای دستیابی به توافق با تهران روبه‌رو است که براساس آن اگر تا خرداد سال آینده گام مثبتی در راستای حل و فصل این پرونده برداشته نشود و تحریم‌ها کنار نرود، ایران درصدد کنار گذاشتن توافق اخیر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برخواهد آمد. در این خصوص به منظور بازتاب دیدگاه‌ها و نظرات منعکس شده در رسانه‌های گروهی در این مجمل، مطالب مربوط به برجام به صورت گزیده‌وار انتخاب و گردآوری شده است.

رسانه‌های اصلاح‌طلب

بازگشت به برجام

روزنامه آرمان ملی در یادداشتی به قلم حشمت‌الله فلاحت‌پیشه تحلیلگر مسایل سیاسی می آورد: آنچه مشخص است، برجام احیا خواهد شد منتها اینکه هر کدام از طرف‌ها سعی می‌کنند که با بهترین شرایط برجام را احیا کنند. طرف ایرانی طبیعتا سعی می‌کند به جای اینکه به یکسری امتیازات کوچک دلخوش شود، عملا گام‌های عملی و جدی در برداشته شدن تحریم‌ها شکل بگیرد و در قبال آن گام‌ها بتواند بازگشت از گام‌های برداشته شده را در دستور کار قرار دهد. بعد از اینکه چالش دو طرف به اوج رسید یعنی حتی کشورهای اروپایی هم نگران شدند و اتحادیه اروپا به این نتیجه رسیدند که اگر در این موضوع مداخله مثبت یا میانجی‌گرایانه نداشته باشند، امکان اینکه برجام دچار سکته‌ای شود که دیگر حتی به شرایط بدتر از زمان ترامپ هم برسد، وجود دارد لذا بعد از آن دیپلماسی دوباره به جریان افتاد و طرفین سعی کردند مواضع خودشان را متعادل کنند. از طرفی به نظرم بخشی از مواضع تند طرفین ایرانی و آمریکایی با هدف جلوگیری از انتقادهای داخلی صورت می‌گیرد وگرنه جریان دیپلماسی پیش‌تر از بن‌بست ادعایی است که در موضوع برجام نمایش داده می‌شود. فلذا با محاسبه سنت حاکم در مناسبات ایران و آمریکا به نظر می‌رسد که شرایط برجام به حادی دوران ترامپ نیست. در عین حال به نظر می‌رسد برخی مواضع مبنی براینکه سطح غنی‌سازی بالاتر رود، موضع اصلی نظام نیست، هرچند یکی از مباحثی که در کشور وجود دارد این است که در صورتی که عملا دیگر امیدی به احیای برجام نباشد، کشور برنامه‌های هسته‌ای خود را در موضوعات مختلف گسترش دهد و در این‌باره به‌طور طبیعی نوعی اجماع وجود دارد.

پایگاه خبری فرارو در گفت و گو با مهدی مطهرنیا کارشناس مسائل بین الملل نوشت: در مورد منازعه سیاسی ایران و آمریکا در حال حاضر از یک طرف کشورمان به دنبال مذاکره احیای برجام است، اما این مسئله را به صورت مشروط مطرح کرده که آمریکا تمامی تحریم‌هایی که بعد از سال ۲۰۱۵ وضع شده را لغو کند، تا ایران به تعهدات خود عمل کند، از سوی دیگر نیز آمریکا می‌خواهند به برجام برگردد، اما این موضوع را مشروط به تحقق شروطی کرده است. بنابراین در این زمینه دو طرف به صورت مشروط تمایل خود را به انجام مذاکره اعلام می‌کنند که این امر موضوع را پیچیده کرده است، در چنین وضعیتی مذاکره به یک عنوان ابزار خالی از ماهیت خود شده و به عنوان یک هدف از سوی دو طرف تلقی می‌شود، در این راستا دولت بایدن می‌خواهد مذاکره کند، اما می‌خواهد شروط چندگانه خود را محقق سازد، در این رابطه نامه ۱۴۰ سناتور دموکرات و جمهوری خواه مبنی بر گنجاندن مسائل موشکی و منطقه‌ای در مذاکرات پیش‌رو خود نشان می‌دهد که موضع آمریکا در قبال برجام یک مسئله فرا حزبی به شمار می‌رود.

دشمنان برجام

روزنامه آرمان ملی در گفت و گو با قاسم محبعلی مدیر کل پیشین خاورمیانه وزارت کل امور خارجه می نویسد: برجام از ابتدا دشمنان زیادی در داخل ایالات‌متحده و در منطقه خاورمیانه داشت که مهم‌ترین آنها رژیم‌صهیونیستی و عربستان‌سعودی بوده‌اند. حتی برخی نیروهای غیردولتی منطقه و برخی قدرت‌ها که در ظاهر دوست هستند نیز مخالف برجام بوده‌اند. این گروه‌ها و کشورها دوست ندارند که مناسبات خارجی ایران به حالت عادی بازگشته تا ایران بتواند نفت و گاز خود را به فروش برساند و تجارت خود را با جهان توسعه دهد. فرصتی که ایران باید از آن استفاده می‌کرد، به دست آن کشورها افتاده و آنها نیز به‌خوبی این فاصله را پر کرده‌اند. کشورهای عربی و رژیم‌صهیونیستی و در داخل آمریکا نیز جمهوریخواهان در همین عرصه فعال شده تا اجازه ندهند بایدن به برجام بازگردد. آنها قصد دارند برجام را برای همیشه از بین ببرند. امروز ما باید تکلیف خودمان را مشخص کنیم. باید مشخص شود می‌خواهیم اقدامی شبیه به آنها انجام دهیم و تشنج را افزایش دهیم یا اینکه دیپلماسی و گفت‌وگو را روی میز قرار دهیم. افزایش تشنج مشخصا به ازبین‌رفتن همیشگی برجام ختم خواهد شد و این فرصت ایده‌آل را از کشور می‌گیرد. باید این فرصت را برای بایدن به وجود آوریم؛ زیرا منافع کشورمان ایجاب می‌کند که یک توافق حاصل شود. باید اقدامات دشمنان را به شکست بکشانیم. اگر دیپلماسی را امروز متوقف کنیم باید هزینه‌های سنگین آن را نیز بپردازیم.

فرانسه و برجام

نامه نیوز در گزارشی آورد: مروری بر مواضع اخیر کاخ الیزه در خصوص برجام، نشان دهنده نقشه هدفمند آنها در قبال این توافق (توافق هسته ای) می باشد. دولت فرانسه اعلام کرده است که از خودداری ایران برای شرکت در گفتگوهای غیررسمی با کشورهای اروپایی و آمریکا در راستای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ متاسف شده است. فرانسه تایید کرده است که همچنان به اقدام در راستای یافتن راه‌حلی برای این بن‌بست ادامه می‌دهد. امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه طی هفته های اخیر و خصوصا در حوزه "دیپلماسی آشکار" و "دیپلماسی پنهان" سعی دارد پیامها و سیگنالهایی را در خصوص احیای توافق هسته ای به ایران و نظام بین الملل ارسال کند. دولت فرانسه در این معادله، کماکان سعی دارد نقش یک "واسطه گر" یا " کاتالیزور" را ایفا کند. همین مسئله سبب شده است تا فرانسوی ها و دو کشور اروپایی دیگر، اساسا نقش خود را به عنوان "طرف متعهد" در برجام فراموش کنند!

امریکا و برجام

روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم علی بیگدلی استاد دانشگاه می نویسد: محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران روز جمعه‌ نامه‌ای به جوزپ بورل، هماهنگ‌کننده ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا نوشت و در این نامه که لحنی تند داشت و بازتاب‌دهنده نظرات ایران پیرامون اظهارات و سیاست‌های دولت جدید ایالات متحده در موضوع برجام بود، تاکید کرد اظهارات و سیاست‌های مقامات امریکایی جلوی هرگونه پیشرفت در پرونده هسته‌ای را می‌گیرد. باید توجه داشت اختلافات اخیر میان ایران و ایالات متحده به دلیل عدم تمایل طرفین به بازگشت به این توافق بین‌المللی به وجود نیامده است. در واقع هر دو طرف تمایل عمیقی دارند که برجام هر چه سریع‌تر اجرایی شده و سطح تنش‌ها کاهش یابد اما از آن رو که درک و فهم طرفین پیرامون موضوع برجام متفاوت است، با شرایط کنونی روبه‌رو شده‌ایم. امریکا برنامه جامع اقدام مشترک را که در سال ۲۰۱۵ میان ایران و کشورهای ۱+۵ به امضا رسید برای امروز ناکافی می‌داند و معتقد است برجام باید پلی برای رسیدن به توافق‌های بعدی در موضوعات دیگر باشد. آنها تصور می‌کنند با اتخاذ راهبردی مبتنی بر فشار و دیپلماسی همزمان می‌توانند به امتیازات بیشتری دست پیدا کنند و از این رو ضمن حفظ تحریم‌ها و تلاش برای همسو کردن متحدان اروپایی از ایران می‌خواهند تا گام اول را برای بازگشت به توافق هسته‌ای بردارد. همچنین دولت امریکا به‌ شدت از سوی لابی‌های اسراییل و برخی کشورهای عربی تحت فشار است که از بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران خودداری کرده و از ابتدا به دنبال یک توافق جامع باشد.

خبرگزاری ایلنا در گفت و گو با رایان واربی استاد علوم سیاسی دانشگاه آیووای آمریکا نوشت: رئیس‌جمهور جدید آمریکا پیش از هر اقدامی به مدیریت شیوع بیماری کووید توجه دارد. بازگشت به روابط عادی با چین نیز احتمالاً مهمترین اولویت وی در سیاست خارجی است. این مساله خیلی تعجب آور نیست زیرا اینها ۲ موردی است که در حال حاضر آمریکایی‌ها بیشتر به آن اهمیت می‌دهند و هر دو تأثیرات زیادی بر اقتصاد آمریکا دارند. روابط ایالات متحده با ایران برای اکثر آمریکایی‌ها در اولویت نیست و تأثیر زیادی بر اقتصاد آمریکا ندارد. من گمان می‌کنم که بایدن صمیمانه می‌خواهد به توافق هسته‌ای با ایران برگردد اما فکر هم نمی‌کنم که او در این چند ماه اول و احتمالاً نه در سال اول، کار زیادی در این زمینه انجام دهد. رئیس‌جمهور جدید آمریکا ممکن است پیشنهاد مذاکره خود به ایران را با برخی از نشانه‌های حسن نیت (یعنی کاهش نسبی تحریم‌ها) ارائه کند. من فکر می‌کنم بعید است که او به راحتی تحریم‌های ترامپ را پایان دهد. اکثر آمریکایی‌ها از تأثیر همه‌گیری در افراد خارج از ایالات متحده بی‌اطلاع هستند و بنابراین، آنها خیلی به آنها اهمیت نمی‌دهند. اگر بی‌عدالتی درمورد ایران رسانه‌ای شود ممکن است بایدن فشار بیشتری احساس می‌کند اما به زودی رخ نمی‌دهد.

روزنامه همدلی در گزارشی می آورد: آمریکا منتظر پاسخ ایران است چرا که به گفته مشاور امنیت ملی این کشور، واشنگتن در خصوص توافق هسته‌ای، مذاکرات غیر مستقیمی با تهران داشته است. این در حالی است که پاسکاری‌های برجامی بین ایران و آمریکا پس از پیروزی بایدن، نتیجه‌ای جز صدور بیانیه‌های متناوب در بر نداشته و هر یک از طرفین، برداشتن قدم اول را از سوی دیگری طلب‌ می‌کنند. در این زمینه با این که حجم رایزنی‌ها، سخنرانی‌ها و واسطه‌گری‌ها به اوج خود رسیده است، اما حرکت قابل توجهی در جهت بازگشت دوباره آمریکا به برجام، یا شکل‌گیری میز مذاکره‌ای جدید، دیده‌ نمی‌شود. آمریکا همچنان به دنبال مذاکرات غیر مستقیم با تهران از کانال اروپاست و ایران نیز ارسال نامه‌های انتقادآمیز خود به کشورهای اروپایی را در دستور کار خود قرار داده است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید روز گذشته اعلام کرد که ایالات متحده در حال مذاکرات غیرمستقیم با ایران از طریق اتحادیه اروپا بوده و منتظر پاسخ‌های تهران است. مشاور امنیت ملی کاخ که در یک جلسه توجیهی صحبت می‌کرد، در این زمینه اضافه کرد که واشنگتن در حال انجام مذاکرات غیرمستقیم دیپلماتیک با ایران از طریق اتحادیه اروپا است و منتظر پاسخ تهران در خصوص توافق هسته‌ای است.

روزنامه آرمان ملی در یادداشتی به قلم جعفر گلابی روزنامه نگار نوشت: با وجود تغییر دولت در آمریکا و شعارهای انتخاباتی بایدن برای بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران، این کشور تاکنون کمترین گام عملی در کم کردن تحریم‌ها برنداشته و حتی مشوق‌هایی را که از گوشه و کنار خبرش می‌رسید منکر شده است. کاخ سفید هرگونه تخفیف در تحریم‌ها را به اقدامات عملی ایران منوط می‌کند و خواستار انجام مذاکره برای حصول توافق بر سر چگونگی بازگشت به برجام است؛ به عبارت دیگر هیچ نشانه‌ای دیده نمی‌شود که واشنگتن اراده‌ای برای احیای برجام داشته باشد.

پایگاه خبری روز نو در گزارشی آورد: اکثریت شکننده دموکرات‌ها در سنا با وجود سناتورهای دموکرات اما محافظه‌کار، کسانی مانند منندز و منچین ایجادشده است و به نظر می‌رسد همین سناتورها در سخت کردن مسیر بازگشت جو بایدن به برجام نقش داشته‌اند. چندی پیش نامه‌ای از سناتورها منندز و گراهام یک محافظه‌کار و یک نئوکان منتشر شد که خبر از تغییر نظر ممندز، سناتور ارشد دموکرات و رئیس کمیته روابط خارجی سنا، که پیش‌تر با برجام موافق بود، می‌دهد. در نامه منندز و گراهام آمده است: اگرچه ممکن است در مورد برجام کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ دیدگاه‌های مختلفی داشته باشیم، اما باید با واقعیت روبرو شویم که ایران فعالیت هسته‌ای خود را از راه‌های نگران‌کننده تسریع کرده است. منندز و گراهام هر دو پیش‌ازاین مخالفت خود با برجام را ابراز کرده و خواستار برخورد سخت‌گیرانه‌ای با ایران شده بودند ...این دو در مورد کارزار فشار حداکثری ترامپ هم اختلاف کمی داشتند. منندز علناً با تصمیم ترامپ برای خروج از برجام مخالفت کرد، درحالی‌که گراهام به یک طرفدار پرشور کمپین فشار تبدیل و حتی خواستار حمله نظامی علیه تأسیسات نفتی ایران شد. 

ژاپن؛ میانجی برجام

روزنامه آفتاب یزد در گزارشی نوشت: «نخست وزیر ژاپن، اولین میهمان خارجی بایدن در کاخ سفید»، این تیتر خبری است که می‌گوید: «جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا قصد دارد از یوشیهیده سوگا نخست وزیر ژاپن در ماه آوریل (فروردین ۱۴۰۰) در کاخ سفید میزبانی کند.» این خبر را رسانه‌های ایران به نقل از پایگاه اکسیوس اعلام کرده‌اند اگرچه در متن خبر «به احتمال زیاد» نیز خودنمایی می‌کند. برخی گمانه زنی‌ها که از منابع آگاه به روزنامه آفتاب یزد رسیده حکایت از آن دارد که نخست وزیر ژاپن در مسیر عزیمت به کاخ سفید، توقفی چندساعته در تهران خواهد داشت توقفی که «دیپلماسی غیرمستقیم» ایران و آمریکا را بیش از پیش عیان می‌کند. سفر احتمالی یوشیهیده سوگا به تهران از آن جایی در مسیر گمانه‌زنی قرار می‌گیرد که آمریکایی‌ها بارها از دیپلماسی غیرمستقیم در مواجهه با ایران سخن گفته اند، توقف چندساعته و احتمالی یوشیهیده سوگا در تهران در راه رسیدن به کاخ سفید به طور طبیعی می‌تواند حامل این پیام باشد که باز هم ژاپنی‌ها در نقش میانجی و حامل پیامی مهم ظاهر شوند این گمانه زنی‌ها از سوی برخی منابع آگاه تایید شده و حکایت از آن دارد که طرفین - ایران و آمریکا - ضمن پافشاری بر مواضع خود، راه‌های گفتگو و تفاهم غیرمستقیم را نیز سد نکرده اند.

رسانه‌های اصولگرا

مقامات ایرانی و برجام

روزنامه فرهیختگان در گزارشی می نویسد: اگرچه بایدن و تیم سیاست خارجی او، در کنار احیای برجام، مطالبات دیگری را نیز برای محکم‌ترکردن توافق هسته‌ای درنظر گرفته بودند، اما در طرف ایرانی تصور می‌شد همه این تاکیدات آمریکایی‌ها جنبه داخلی برای ساکت‌کردن منتقدان دارد. دموکرات‌ها هم دولت و هم مجالس قانونگذاری را در دست گرفته بودند و برایشان بازگشت به برجام آنقدرها پیچیده نبود. 

روزنامه وطن امروز در گزارشی نوشت: اخیرا آقای محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در توئیتی نوشته است: «یک راه برای حرکت به جلو، با ترتیبی منطقی، وجود دارد: تعهد- اقدام- جلسه، ایالات متحده به عنوان طرف تخطی‌کننده، باید اقدامات تصحیحی اتخاذ کند: به برجام متعهد شود؛ به صورت موثر تعهداتش را اجرا کند؛ ایران بلافاصله با برگرداندن اقدامات خود، پاسخ متقابل می‌دهد». در این توئیت که منبعث از نقشه راه آقای ظریف و دولت درباره برجام است، یک «مؤلفه تعیین‌کننده» مفقود شده است! 

راهبرد ایران در قبال برجام

پایگاه خبری راه دانا در گفت و گو با ابراهیم عزیزی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه راهبرد جمهوری اسلامی ایران در قبال برجام مشخص شده و غیر قابل تغییر است، آورد: آمریکا چه در دوارن ریاست جمهوری خواهان و چه در دوران ریاست دموکرات ها به مثابه دو لبه یک قیچی هستند و در مقابله با اندیشه آزادی خواهی به خصوص انقلاب اسلامی تفاوتی با هم ندارند. اجازه نمی دهیم کسی به حقوق ملت ایران تعرض داشته باشد همانطور که به حقوق همه ملت ها احترام می گذاریم. آمریکا و اروپا باید همه اقدامات جنایتکارنه علیه ملت ایران را به پایان رسانده و جبران کنند، باید تحریم ها همانطور که رهبری فرمودند به طور کامل لغو شود این خواسته ملت ایران است و براساس همین راهکار با کشورهای ۱+۵ مذاکره می کنیم. هیچ بسته پیشنهادی از سوی ایران وجود ندارد، تنها راهکار باقی مانده در برجام لغو تحریم هاست، مقامات اروپایی و آمریکایی برای فرار رو به جلو صحبت از بسته پیشنهادی جدید به میان می آورند.

تیم بایدن و برجام

روزنامه جوان در گزارشی نوشت: در شرایطی که ظاهراً بحث‌ها بین تهران و واشنگتن درباره نحوه بازگشت به تعهدات برجامی بالا گرفته، انتقادها در واشنگتن از موضع دولت بایدن رو به افزایش است. ایلهان عمر، عضو مجلس نمایندگان امریکا، روز پنج شنبه در جریان جلسه کمیته روابط خارجی با آنتونی بلیکن، از وزیرخارجه کشورش پرسید: «مگر ما (امریکا) اول از این توافق (برجام) خارج نشده‌ایم، چرا نباید ما اول به آن بازگردیم... و چه طور می‌شود از ایران انتظار داشت که قبل از بازگشت ما به این توافق، مفاد آن را رعایت کند؟» بلینکن در پاسخ به این نماینده کنگره گفت: «اول اینکه ما بارها گفته‌ایم که مشتاق دیپلماسی در این زمینه هستیم و همان طور که پرزیدنت بایدن گفته اگر آن‌ها بازگردند ما هم باز می‌گردیم.»‌بلینکن در عین حال، گفت که، اما بازگشت ما (به برجام) مانند فشار دادن یک دکمه نیست و فرآیند آسانی نیست. از زمان خروج ما سه سال گذشته و در این مدت اتفاقات متعددی روی داده، از جمله ایران، متأسفانه، از تعهدات خود بسیار فاصله گرفته. است.» او می‌گوید: «با این حال، ما آماده‌ایم و دیدید که به محض دعوت شرکای اروپایی‌مان برای جلسه مشترک با ایران، گفتیم موافقیم، اما این ایران بود که گفت نه. بنابراین، توپ در زمین ایران است که بگوید چه می‌خواهد بکند.» با وجود این موضع‌گیری بلینکن، برخی منابع از تشدید اختلاف‌ها در داخل دولت بایدن صحبت می‌کنند. یک دیدگاه، مربوط به رابرت مالی، مسئول میز ایران در وزارت خارجه امریکا است که معتقد است بازگشت واشنگتن به توافقی که خود از آن خارج شده، مقدمه قدرتمندی برای اعتمادسازی و شروع مذاکرات جدی در مورد دیگر پرونده‌های مورد اختلاف است. 

خبرگزاری دانشجو در یادداشتی به قلم فاطمه سعات کارشناس علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی نوشت: به طورکلی دولت جدید آمریکا، سه اقدام را در قبال برجام در پیش گرفت: ابتدا مقامات آمریکایی به این موضوع اشاره می­‌کردند که در برجام طرف ایرانی باید پیش قدم شود و به تعهدات خود بازگردد. این اظهارات با انتقاد مقامات ایرانی به خصوص رهبر ایران مواجه شد، زیرا مقامات ایرانی معتقد بودند که ابتدا آمریکا برجام را ترک کرده است. اقدام بعدی که دولت بایدن مدنظر داشت، مذاکره همراه با پیش شرط با ایران و کشورهای ۵+۱ بود، به عبارتی فراتر رفتن از توافق­نامه برجام. این راهبرد نیز مورد قبول طرف ایرانی قرار نگرفت، زیرا مقامات ایرانی باور داشتند که حسن نیت آمریکا با خروجش از برجام مورد تردید قرار گرفته است، همچنین این خروج خساراتی را به ایران تحمیل کرده است و ایران به هیچ وجه آماده مذاکره همراه با پیش شرط و امتیاز دادن نیست. در نهایت می­توان به اقدام اخیر دولت بایدن اشاره کرد که واشنگتن آمادگی خود برای مذاکره با ایران را در چهارچوب غیررسمی ۵+۱ اعلام کرده است. این اقدام تاحدی معقول­تر از سایر اقدامات است. مقامات ایرانی بارها اشاره کرده ­اند که مذاکرات انجام شده است و حال زمان عمل است با این وجود به صراحت این پیشنهاد رد نشده است و عراقچی، معاون وزیر خارجه، در برنامه "نگاه یک" اظهار داشت که این پیشنهاد در حال بررسی است.

جمع‌بندی

در شرایطی که ظاهراً بحث‌ها بین تهران و واشنگتن درباره نحوه بازگشت به تعهدات برجامی بالا گرفته رسانه ها این موضوع را در دستور کار خود قرار داده اند. به این نحو که رسانه های اصلاح طلب از احیای مجدد برجام و لزوم تلاش ها برای این احیا سخن گفته اند اما از طرفی دیگر رسانه های اصولگرا سعی دارند تا از ناموفق بودن برجام و تلاش های بی هدف دولت در این خصوص سخن بگویند.