آتش افروزی در چهارشنبه سوری جشن بود نه محنت

به گزارش خبرنگار مهر، کارشناسان ارشد پژوهش در پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی در مقاله‌ای با عنوان نوروز و زیست بوم در روایت مردمی به بررسی جایگاه عنصر آتش در جشن نوروز و ارتباط آن با جشن‌های چهارشنبه سوری در شهرستانها پرداخته اند. در این مقاله آمده است:

شب آخرین چهارشنبه سال، مراسمی ویژه به نام چهارشنبه سوری در تمام نقاط ایران برپا می‌شد. در این روز ایرانیان باستان به خاموش کردن و شعله ور کردن دوباره آتش‌ها می‌پرداختند. اهمیت اتش در ایران باستان در مراسم و اعتقادات و باورهای به جا مانده نسبت به آن نمایان است و ویژگی‌هایی را برای برپایی آن برمی شمرند. شعله‌های آتش پاک و درخشان است و برپایی آن، وجود آدمی را به پاکی دعوت می‌کند. شعله‌های آتش همیشه رو به بالا میل می‌کند و ارتقای معنویت و ترقی و تعالی را نوید می‌دهد. آتش، نمادی از پرواز به سوی عالم بالاست و پاک کننده اجسام ناپاک است. آتش منبع نور است و نور پاکی را می‌آفریند و با ظلمت می ستیزد. با هر چه برخورد کند، آن را نیز چون خود درخشان می‌کند و و اساس حیات و فعال و بی قرار است.

محمود روح الامینی در کتاب جشن‌ها و آئین‌های کهن در ایران امروز می‌نویسد: آنچه چهارشنبه سوری را به رسم‌ها و آیین‌هایی که ایران پیوند می‌دهد می‌تواند برگزاری رسم و جشنی به نام «سور» در روزهای پنجه باشد که از آن تا سده چهارم، دوره سامانیان آگاهی در دست است.

جادوی تقلیدی برای سر غیرت آوردن خورشید

در اینجا این پرسش مطرح است که جشن چهارشنبه سوری ایرانیان چگونه می‌توانست پاک کننده و برطرف کننده بدبختی و نحوست چهارشنبه باشد. آتش در نظر ایرانیان مظهر روشنی، پاکی، طراوت، سازندگی، زندگی، سلامت و تندرستی است. بیماری‌ها و زشتی‌ها، بدی‌ها و همه آفات و بلایا در عرصه تاریخی و ظلمت ماوا دارند. به اعتقاد ایرانیان هر گاه آتش افروخته می‌شود، بیماری، فقر، بدبختی ناکامی و همه بدی‌ها و زشتی‌ها محو و ناپدید می‌شوند. پس افروختن آتش نشانه‌ای از راه یافتن روشنی و معرفت در دل و روح انسان است. آئین‌های آتش افروزی در این شب، نوعی جادوی تقلیدی است تا خورشید بر سر غیرت آورده شود و بهتر گرمابخشی کند. در این شب، مردم زردی و بیماری را از خود دور کرده و طلب سرخی و زندگی را از آتش می‌کنند.

افروختن آتش در ایران امروز به روزهای مختلفی برمی گردد به طور مثال در بسیاری از نقاط استان کرمان مانند سیرجان، آتش افروزی در جشن سده بسیار پر رونق تر از چهارشنبه سوری است. مردم برخی از نقاط کرمانشاه مانند ایلات گوران و سنجابی، در شب پیش از نوروز بر بام خانه آتش می‌افروزند تا فروهر بر فراز آسمان‌ها جشن آنها را بهتر نظاره گر باشد.

چهارشنبه سوری براساس اعتقادات و باورهای خاص در گذشته با شکوه تر برپا می شده است. اهالی ره منطقه با تجمع در محلات و میادین بزرگ شهر و روستا با روشن کردن چندین تل آتش، از روی آتش می‌پریدند و هنگام پریدن می‌گفتند زردی ما از تو سرخی تو از من. غم برو شادی بیاد محنت برو روزی بیاد.

آتش را نشانه گرمی و حرارت دانسته و بر این باورند که با روشن کردن آتش سردی زمین از بین می‌رود و با گرم شدن زمین، فصل بهار آغاز خواهد شد. علاوه بر این آتش را نابودکننده تاریکی و غم دانسته و با برپا کردن آتش و پریدن از روی آن، غم و ناراحتی فراموش شده، خوشحالی و شادی جانشین آن می‌شود. در هر محل با پهن کردن سفره و قراردادن میوه، شیرینی و آش رشته و آجیل این زمان از سوی اهالی جشن گرفته می‌شد. امروزه برگزاری جنین مراسمی کم رنگ تر شده است. تنها برخی از جوانان در محلات خود تجمع کرده و با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، مراسم را زنده نگه می‌داند.

شکستن کوزه کهنه، برای از بین بردن کینه

در روستای ابیانه، در شب چهارشنبه سوری اهالی به پشت بام‌ها رفته و بته هایی را که از قبل آماده شده بود، آتش زده و آن را از پشت بام پایین می‌انداختند. سپس کوزه‌هایی را پر از آب کرده و بر روی آتش پرتاب می‌کردند. به این نیت که با شکسته شدن کوزه کهنه، بغض و کینه افراد نسبت به هم شکسته شود و چیزهایی نو وارد آن خانه شود. گاهی یک سکه یک ریالی را به نیت رفع درد و بلا، داخل کوزه گذاشته و از پشت بام پرت می‌کردند.

در زاهدشهر، ششده، زنگنه و تنگ کرم، این مراسم از سوی اهالی در محله‌ها برپا می‌شود.در زاهدشهر، غروب چهارشنبه، کوزه‌ای را از آب کرده و از پشت محله‌ها برپا می‌شود. در زاهد شهر، غروب چهارشنبه، کوزه‌ای را آب کرده و از پشت بام به زمین می‌اندازند تا با ریختن آب و گرم شدن، زمین فصل بهار زودتر فرارسد. اهالی ششده به این مناسب چهارتل آتش افروخته و از روی آن می‌پرند.

مراسم شب چهارشنبه سوری در شهرستان شاهرود نیز با شور و شکوهی فراوان و با آداب خاصی برگزار می‌شود. در آخرین چهارشنبه سال، جوانان و پسر بچه‌ها به وسط کوچه افروخته و همه از روی آن می‌پرند.

پس از آتش افروزی و پریدن از روی آن، زنان یک کوزه یا شیشه خالی یا پر از آب را به نشانه رفع نحوست و غم و بلا در سال که گذشت بر زمین زده، می‌شکنند. عرب زبانان مقیم شاهرود در این شب، به نیت رفع نحسی، شیشه‌ای بر سر در خانه شأن می‌شکنند. در کلاته خیج، یک هیمه بزرگ آتش درست کرده و از روی آن می‌پرند. در این شب چراغ فانوس یا گردسوزی را در گوشه حیاط خانه تا صبح روشن می‌گذارند. در محمد آباد پل ابریشم زنان درون کوزه آب، برنج می‌ریزند و آن را روی خاکستر انداخته و می‌شکنند.