زمزمه‌های کهنه فمینیسم

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، شقایق پاکی پودنک و محدثه نیکبخت؛ چند سالی است که زمزمه‌های فمنیسم، برابری زن و مرد و حقوق زنان در ایران به گوش می‌خورد. به ذهنم خطور کرد که بهترین منبع برای بررسی این موضوع، قرآن است. دراین جا ابتدا به تعریف فمینیسم و سپس به آیاتی که در قرآن آمده است، می‌پردازیم.

فمینیست‌ها بر این باورند که تاکنون جهان را «مردان» تعریف کرده‌اند و «زنان»، در این تعریف مردانه نادیده انگاشته شده‌اند، از این رو، هسته‌های اصلی تمامی نظریه‌های فمینیستی، برابری زن و مرد در همه‌ی زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. سال‌ها طول کشید تا نظریه‌های فمینیستی وارد عرصه‌ی جامعه‌شناسی شود و امروزه این نظریه‌ها در حوزه‌های علوم‌اجتماعی، مطالعات فرهنگی و جامعه‌شناسی حضوری برجسته و پررنگ دارد.
‌
می‌توان گفت فمینیست‌ها از اولین کسانی بودند که باور داشتند، موضوع جنسیت و دیـن باید مورد توجه خاص قرار گیرد و توجه به نماد‌های دینی بدون توجه به تجربه‌ی فرهنگی، مفهومی برای جنسیت زنان و مردان وجود ندارد. فمینیـست‌هـا باور داشته‌اند که دین‌ها، گروه‌های  قدرتمندی هستند که نقـش‌هـای جنـسیتی را در جامعـه شکل می‌دهند. آن‌ها نه تنها معتقدند که زنان و مردان باید در فعالیت‌های مذهبی به یک اندازه شرکت داشته باشند، بلکه باید نقش جنسیتی زن و مرد در دید مردم و جامعه یکسان باشد. علاوه بر این، ادیان بر چگـونگی تعریـف ایجـاد روابـط میـان دو جنس یک جامعه تاثیر‌گذار هستند. اکنون به بررسی موضوع فمینیسم از دیدگاه فرهنگ اسلامی می‌پردازیم.

چهره‌ی زن در فرهنگ اسلام

برای درک بیشتر و شناخت واقعی دین اسلام درباره‌ی زن و جایگاه آن در جامعه‌ی اسلامی، که می‌تواند مشخصه خوبی برای تبیین نظریه‌های فرهنگی دینی در تناظر با نظریه‌های فمینیستی قرار گیرد، برخی از مستندات را مورد بررسی قرار می‌دهم. این حقیقت غیرقابل انکار است، در روزگاری که درتمام فرهنگ‌ها، اقوام و ملل جهان «زن» به عنوان موجودی ضعیف، طفیلی و انسان درجه‌ی دوم مطرح بود، با آمدن دین اسلام، روح شادی و امید را درکالبد زنان دمیده و راه ترقی و تکامل را بر روی آنان گشود. وقتی قرآن را باز کردم دیدم در قرآن زن را به عنوان انسانی همانند مرد و یک انسان کامل و شایسته‌ی خلیفه الله بودن معرفی کرده است. در قرآن کریم سوره بقره آیه ۲۹ آمده است، از هر آنچه که بر موقعیت مخصوص و جایگاه خلیفه الله دلالت دارد با عنوان "انسان" (اعم از زن و مرد) یاد شده است.

در سوره‌ی اسرا آیه ۷۰ آمده است که: «ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را بر صحرا و دریا مسلط ساختیم و از غذای پاکیز برای آن‌ها فراهم کردیم و آن‌ها را بر بسیاری از مخلوقات خود فضیلت و برتری بخشیدیم». در سوره‌ی مومن آیه ۴۰ آمده است «هر کس که عمل شایسته انجام دهد، چه مرد و چه زن و دارای ایمان به خداوند باشد، او را از زندگی پاکیزه برخوردار می‌کنیم و مزد و پاداش او را بهتر از آنچه که عمل کرده است ادا می‌کنیم».

روشن‌تر از همه، آیه‌ی ۳۵ سوره‌ی احزاب می‌فرماید: «مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان فرمانبردار خدا و زنان فرمانبردار خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان خویشتن‌دار و زنان خویشتن‌دار، مردان خاشع در برابر خداوند و زنان خاشع در برابر خداوند، مردانی که از مال خود انفاق می‌کنند و زنانی که از مال خود انفاق می‌کنند، مردان روزه دار و زنان روزه دار، مردانی که دامان خود را حفظ می‌کنند و زنانی که دامان خود را حفظ می‌کنند، مردانی که زیاد به یاد خدا باشند و زنانی که زیاد به یاد خدا باشند، خداوند بر آن‌ها بخشایش و پاداش بزرگی فراهم کرده است».

نکته‌ی مهمی که علامه طباطبایی در جلد دوم تفسیر المیزان در ارتباط با این آیات به آن اشاره می‌کنند این است که «این قبیل آیات در زمانی نازل می‌شد که عقیده‌ی مردم براساس فرهنگ رایج آن روز این بود که اگر زنان مرتکب گناه شوند، عقوبت گناهان شان به گردن خودشان است و باید مجازات شوند، ولی اگر اعمال خوب انجام دهند، ثواب و پاداش آن مال مردان است و زنان از ثواب خود بهره‌ای ندارند و این تفاوت‌ها به لحاظ اعتقاد آن‌ها بر این بود که زن بر حسب پستی و حقارتی که دارد، شایسته‌ی ثواب و پاداش خداوند نیست».

پروردگار ما در سوره‌ی تحریم آیات ۹ تا ۱۲ نیز، همانگونه که نمونه‌هایی از مردان صالح، مانند پیامبران و اولیاء الهی را به منظور الگوسازی برای ما آورده است، نمونه‌هایی از زنان، همچون همسر فرعون را نیز ذکر کرده است و نمونه‌هایی از گناهکاران مانند فرعون، قارون و سامری را برای برحذر داشتن از پیروی آنان معرفی کرده، زنانی، چون زن حضرت نوح و حضرت لوط را اهل جهنم معرفی می‌کند.

از طرفی دیگر، خداوند همه موجودات را جفت آفریده که از آن به عنوان «معجزه» و از دلایل توحید تأکید شده است: «هر نوع موجودی از موجودات را ما جفت آفریدیم تا شما متذکر به قدرت خداوند باشید». (الذاریات، ۴۹) و یا در سوره‌ی روم آیه‌ی ۲۱ می‌فرمایند: «از جمله نشانه‌های حکمت و قدرت خداوند این است که برای شما از جنس خودتان جفتی آفرید تا با آن آرامش پیدا کنید و انس بگیرید و در میان شما محبت و عطوفت و مهربانی به وجود آورد و در این موضوع برای متفکران عالم، علایم قدرت و حکمت الهی پدیدار است».

حال پس از بررسی آیات قرآن کریم و مراجعه به تفسیر آیات به این نتیجه می‌توان رسید که حقوق زن و مرد در اسلام رعایت شده است و اسلام به زنان بسیار بها داده است و مسائلی که در ارتباط با نقص حقوق زنان در ایران و در کل جهان به چشم می‌خورد ثمره‌ی دوری مردم و جوامع از اسلام است؛ و اگر ما در پی رفع این مسائل و عبور کردن از این بحران هستیم باید به اسلام ناب محمدی (ص)، برگردیم و بدون در نظر گرفتن منافع شخصی تمام قوانین اسلام را رعایت کنیم.

شقایق پاکی پودنک - کارشناسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دولتی اقلید فارس

محدثه نیکبخت -  کارشناسی ارشد رشته روان شناسی دانشگاه اردکان یزد

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.