حیات دولتِ کتاب در آخرین سال قرن

اواخر سال ۹۸ جهان با بحرانی سراسری به نام ویروس ناشناخته کرونا مواجه شد، بحرانی که به معنای واقعی کلمه  نظام و آهنگ زندگی و تمامی امور بشری را بر هم زد. کرونا از چین شروع شد اما به چین ختم نشد و جهان را فراگرفت و این حجم این وسعت و سرعت فراگیری، همه جانبه نیز بود به این معنا که تبعات و زیان های آن هرگز به یک یا چند بعد و زاویه محدود نشد بلکه تمامی ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره را که منطقا همچون زنجیره ای به هم پیوسته اند در سراسر جهان به تبع همه گیری، تحت تاثیر قرار داد.

این بحران ناگهانی البته اگرچه در ابتدا شوک تمام برنامه ریزان در تمام نقاط جهان را برانگیخت اما به اقتضای شرایط و بواسطه لزوم تطبیق برای پیشگیری از اختلال بیشتر در برنامه ریزی های دولت و ملت ها، برنامه ریزی ها به سمت و سوی مطابقت با شرایط کرونایی نیل یافت. مهمترین اقدام مشترک در مورد برنامه ریزی های فرهنگی و ادامه حیات هنر و فرهنگ در بین ملت ها کوچ به سمت فضای مجازی بود تا جاییکه در طول یکسال گذشته تقریبا نقل مکان موزه ها، نمایشگاه ها، گالری ها، تئاتر و حتی سینما به فضای مجازی به امری تقریبا جاافتاده مبدل شد.

با توجه به نقش و اهمیت کتاب در توسعه ملت ها، برنامه های این حوزه نیز از سوی متولیان عرصه فرهنگ در کشور مختل نشد و تمامی نهادهای فعال در این عرصه از خصوصی و دولتی با برنامه های متنوع حتی در حد رونمایی های مجازی اجازه ندادند ریه حیات کتاب از نفس بیفتد.

در سال کرونایی ۹۹ همچنان شاهد برگزاری نمایشگاه و سایر برنامه‌های ترویجی مانند پایتخت کتاب، روستای کتاب، تقدیر از مروجان کتابخوانی، راه‌اندازی باشگاه‌های کتابخوانی سالمندان و زندان‌ها و...پویش های کتابخوانی و تالیف و ترجمه و انتشار تا برگزاری جوایز کوچک و بزرگ همچون سی و هشتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و بیست و هشتمین دوره جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران که در دوم اسفندماه برگزار شد، بودیم.

چهارمین دو سالانه نشان شیرازه نیز معطل کرونا نماند و از دهه اول دی ماه سال جاری شروع به فعالیت کرد و تا ۲۱ بهمن ماه از مجموع ۶۵۳ اثر رسیده به دبیرخانه، پس از بررسی هیات انتخاب ۲۹۵ اثر به مرحله نیمه‌نهایی داوری راه یافت. در مرحله نهایی داوری نیز ۶۴ اثر نامزد دریافت جایزه در گروه‎ های مختلف شدند که پس از آن براساس رأی هیئت داوران برترین ها در بخش پیکره و اجزای کتاب طی آیینی حقیقی و مجازی در ۱۶ اسفندماه تجلیل شدند.

نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران ادامه حیات رویدادی ۳۳ ساله 

در دوران جدید یکی از مهمترین و برجسته ترین رویدادهای فرهنگی تمامی کشورها برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب است، رویدادی که به واسطه ذات اجتماعی خود در جرگه تمامی وقایع فرهنگی بود که مورد بیشترین هجمه کرونا قرار گرفت. اهمیت برگزاری نمایشگاه کتاب به عنوان بستر تبادل فرهنگی فعالان نشر خارجی و داخلی و دستاوردهای یکساله حوزه کتاب بویژه ادامه حیات صنعت نشر متولیان را در بیشتر کشورها از جمله ایران به فکر چاره اندیشی انداخت که قدم نخست و شاید تنها چاره همان رویداد مجازی بود.

تجربه ای که برخی کشورها آن را به صورت موفق پشت سرگذاشتند تا نوبت به ایران رسید. آزمون و خطایی که اگر در نخستین تجربه آن را بی نقص انتظار داشته باشیم از انصاف به دور است . وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی  به دنبال راهی برای حمایت از ناشران و بازار کتاب کشور بود. چون این شکل برگزاری نمایشگاه مجازی در این وسعت، با حضور این تعداد ناشر و با لحاظ دارا بودن بخش فروش و بخش بین‌الملل، رایت سنتر و نشست‌های فرهنگی در دنیا بی‌نظیر بوده تا آنکه تصمیم گرفت با استفاده از تجربیات حضور در نمایشگاه‌های مجازی برگزار شده توسط دیگر کشورها نظیر نمایشگاه بزرگ کتاب فرانکفورت، این رویداد فرهنگی را در ایران به شکل مجازی برگزار کند.

ایوب دهقانکار مدیر عامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران با حکم معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان ریاست برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب معرفی شد. در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، بیش از یکهزار ناشر حضور داشتند و بالغ بر ۱۰۰ هزار عنوان کتاب برای عرضه در سایت نمایشگاه ارائه شد.

همچنین ۱۸۰ ناشر خارجی با ۲۰ هزار عنوان کتاب و ۱۴۲ نهاد فرهنگی و آژانس ادبی در بخش رایت‌سنتر نیز در این نمایشگاه حضور یافتند. هزینه ارسال کتاب‌ها نیز از سوی شرکت پست جمهوری اسلامی برای همه مخاطبان رایگان اعلام شد.

به این ترتیب نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از اول بهمن آغاز به کار کرد که با توجه به استقبال خوب و چشمگیر ناشران و مخاطبان با دو نوبت تمدید از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا دهم بهمن ماه جاری میزبان بازدید کنندگان و علاقه مندان این رویداد بزرگ فرهنگی کشور در فضای مجازی شد. تجربه ای که با تمام مزیت ها و نقص هایش حداقل از فلج شدن فعالیت های حوزه کتاب تاحدودی پیشگیری کرد.

این نمایشگاه بیش از ۶۲ میلیارد تومان درآمد برای ناشران سراسر کشور به همراه داشت.

برگزاری چهار طرح فصلی فروش کتاب با رکوردشکنی فروش ۵ سال اخیر

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سال ۱۳۹۴ برای هدفمندکردن یارانه نشر طرح های فصلی فروش کتاب را آغاز کرد؛ در این طرح ها کتابفروشی ها می توانند روی فروش کتاب به خریداران تخفیف بدهند و مبلغ تخفیف داده شده را از وزارت خانه دریافت کنند. در این طرح ها که با نام طرح های فروش فصلی مشهور شده اند، کتابفروشی هایی که شرایط لازم را داشته باشند، پس از ثبت نام، می توانند کتاب های خود را که با شرایط تعیین شده مطابقت داشته باشند به خریداران بفروشند.
طرح بهارانه کتاب ۹۹ با شعار بهار کتاب همزمان با بهار دل ها از ۲۰ اردیبهشت همزمان با ولادت امام حسن مجتبی(ع) آغاز و  تا ۳۰ اردیبهشت ماه در سراسر کشور اجرا شد.

۶۸۵ کتاب‌فروشی از ۳۱ استان کشور کار خود را در طرح بهارانه کتاب ۹۹، با فروش بیش از ۳۰۴ هزار نسخه کتاب، به مبلغ حدود ۱۲ میلیارد تومان خاتمه دادند.
فروش طرح تابستانه که از شنبه ۱۸ مرداد آغاز شد تا چهارشنبه ۲۲ مرداد جمعا به ۱۵۰ هزار و ۹۷۷ جلد کتاب با ارزش ۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان رسید.

پاییزه کتاب ۹۹، با فروش حدود ۲۰ میلیارد تومانی، فروش کلی طرح‌های فصلی را طی ۱۵ دوره و از سال ۹۴ تاکنون به بیش از ۵۰ میلیارد تومان رساند.
پاییزه کتاب با همکاری ۸۶۱ کتابفروشی در سراسر کشور، برگزار شد که این نکته هم از افزایش کتابفروشان حاضر در طرح خبر داد، در طرح تابستانه ۷۷۳ کتابفروشی و در طرح بهارانه ۶۸۵ کتابفروش حضور داشتند که همین نکته از افزایش ۱۴ درصدی نسبت به تابستانه و ۳۰ درصدی نسبت به بهارانه کتاب خبرداد. 

زمستانه کتاب ۹۹ با مشارکت و استقبال ۹۳۷ کتابفروشی فعال از ۳۱ استان کشور برگزار شد. طی این طرح ۴۴۰ هزار و ۲۷۶ نسخه کتاب به مبلغ ۲۱۴ میلیارد ریال به فروش رفت که تا فروش در این دوره نسبت به طرح های گذشته رکوردشکنی کند.
 

هفتمین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب ایران

هفتمین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب ایران از ابتدای شهریورماه با اعلام فراخوان آن از سوی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی و ستاد هماهنگی شهرها و روستاهای دوستدار کتاب معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌تمامی نهادها و سازمان‌های همکار از جمله نهادها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی همچون نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، معاونت توسعه مناطق محروم رئیس‌جمهوری، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، ستاد عالی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور، خانه کتاب و ادبیات ایران، کمیسیون ملی یونسکو، اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، شبکه روستاهای دوستدار کتاب، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان و بخش خصوصی و فعالان فرهنگی و تشکل‌های مردم‌نهاد شروع به کار کرد.

با توجه به گسترش بیماری کویید ۱۹ در کشور امسال این جشنواره با رویکرد فضای مجازی برگزار شد و با اعلام فراخوان ارسال آثار روستاهای متقاضی شرکت در این جشنواره، یکهزار و ۹۰۰ روستا و منطقه عشایری از سراسر کشور آثار و مستندات خود را به دبیرخانه مرکزی ستاد هماهنگی شهرها و روستاهای دوستدار کتاب معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال کردند.

در این دوره نسبت به دوره‌های گذشته کیفیت و کمیت آثار ارسالی علیرغم گسترش بیماری کووید ۱۹ در کشور از رشد قابل‌توجهی برخوردار بود و هیئت‌داوران این جشنواره در مرحله اول ۱۱۳ روستا و منطقه عشایری را برای داوری در مرحله دوم انتخاب کردند. داوران مرحله دوم این جشنواره از میان ۱۱۳ اثر راه‌یافته به این مرحله ۵۶ روستا و منطقه عشایری از ۲۰ استان را بر اساس شاخصه هایی همچون نیازهای محلی، آیین‌های بومی و ارزش‌های دینی و ملی  و همچنین جلب مشارکت مردمی و پشتیبانی دستگاه‌های اجرایی برای تامین هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری، طراحی یا اجرای برنامه برای زنان، کودکان و نوجوانان، برخورداری برنامه و شیوه اجرای آن از خلاقیت و نوآوری، قابلیت الگوبرداری و استمرار و مداومت برنامه‌ها، اهتمام ویژه به توسعه و تجهیز فضاها و بناهای حوزه کتاب روستاها در برنامه‌های طراحی شده، قابلیت و ضمانت اجرا داشتن برنامه‌های ترویج کتابخوانی به‌عنوان برگزیدگان مرحله دوم این جشنواره انتخاب و به دبیرخانه جشنواره برای داوری نهایی معرفی کردند.

در مرحله نهایی این جشنواره که ۲۰ اسفندماه برگزارشد، برگزیدگان به شرح زیر اعلام شدند:

۱-روستای خورخوره از شهرستان مهاباد در آذربایجان غربی/۲-روستای برزنون از شهرستان نیشابور در خراسان رضوی/۳-روستای دشت از شهرستان گرمه درخراسان شمالی/۴-روستای درسجین از شهرستان ابهر در زنجان/۵-روستای وشنام دری از شهرستان چابهار در سیستان و بلوچستان/۶- روستای اکبرآباد از شهرستان پاسارگاد در فارس/۷- روستای محمدآباد ساقی از شهرستان انار در کرمان/۸- روستای بالاجاده خوب از شهرستان کردکوی در گلستان/۹- روستای بیشهبنه از شهرستان بهشهر در مازندران/۱۰- روستای ترکان – هرابرجان از شهرستان خاتم در یزد/۱۱- روستای ارکان از شهرستان بجنورد در خراسان شمالی

همچنین روستای شایسته تقدیر هفتمین دوره جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب به این شرح معرفی شدند.

۱- روستای قفر از شهرستان فریدون در اصفهان/۲- روستای بالو از شهرستان ارومیه در آذربایجان غربی/۳- روستای گورک سادات از شهرستان تنگستان در بوشهر/۴- روستای نوغاب (خور) از شهرستان خوسف در خراسان جنوبی/۵- روستای بشرآباداز شهرستان نیشابور در خراسان رضوی/۶- روستای میان جلگه، احمدآباد از شهرستان نیشابور در خراسان رضوی/۷- روستای شهرک ولیعصر از شهرستان مرودشت در فارس/۸- روستای بریز از شهرستان لارستان در فارس/۹- روستای کهنه‌سرا از شهرستان نوشهر در مازنداران/۱۰- روستای اسرم از شهرستان میانرود در مازندران/۱۱- روستای اومال از شهرستان نکا در مازندران/۱۲- روستای کهتویه از شهرستان بستک در هرمزگان/۱۳- روستای ویان از شهرستان کبودرآهنگ در همدان/۱۴- روستای مدوار از شهرستان مهریز در یزد/۱۵- روستای بهادران ازشهرستان مهریز در یزد.

جام باشگاه های کتاب خوانی کودک و نوجوان

برنامه‌ ای ملی و بسیار کم هزینه برای ترویج کتاب‌خوانی در ایران است که نخستین اجرای آزمایشی خود را در پاییز و زمستان سال ۱۳۹۵ با موفقیت پشت سر گذاشت و به خاطر همین موفقیت در دوره های بعدی امکان برگزاری این برنامه به وجود آمد.

تا کنون پس از برگزاری چهار دوره این برنامه ۲۱ هزار ۹۴۸ باشگاه کتاب‌خوانی با ۳۳۵ هزار عضو تشکیل شده است و پنجمین دوره آن در سال ١٣٩٩ برگزار شد.

پنجمین دوره جام باشگاه‌های کتابخوانی کودک و نوجوان با توجه به شیوع ویروس کووید ۱۹، کارگاه‌های آموزشی آن به صورت مجازی برگزار شد و باشگاههای کتابخوانی پس از برگزاری این کارگاه ها فعالیت های خود را از سر گرفتند.

هدف اصلی این طرح هم گیر کردن کتابخوانی و جلب مشارکت مردمی در کتابخوانی است. در طراحی این فعالیت به تجربه های موفق و ناموفق دستگاه‌های مختلف دولتی و عمومی که گاهی هزینه‌های سنگینی نیز داشته توجه و تلاش شده است تا کاستی‌ها برطرف و محاسن آن تقویت شود.

جام باشگاه های کتابخوانی چند مرحله دارد. در مرحله نخست مربیان و معلمان و مروجان کتابخوانی برای تشکیل باشگاه های کتاب خوانی با حضور در کارگاه هایی آموزش می بینند. سپس با کمک آنها گروه‌های دست کم ۱۲ نفره کودک و نوجوان یک باشگاه کتابخوانی تشکیل می‌دهند. این باشگاه‌ها در کتابخانه ها، مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مدارس، مساجد، مراکز بهزیستی، مجتمع های مسکونی، کانون های فرهنگی و هنری، سراهای محله، فرهنگسراها و دیگر مراکز تجمع کودکان و نوجوانان در شهرها و روستاها زیر نظر یک هماهنگ کننده بزرگسال به نام تسهیل‌گر تشکیل می‌شود.

باشگاه های کتابخوانی کودک و نوجوان در سایت شبکه ترویج کتابخوانی در دبیرخانه جشنواره ثبت‌نام و امکان بهره مندی از یارانه ۵٠ درصدی  معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای خرید کتاب را از طریق کتابفروشی های شهر شان پیدا می کنند.

بر اساس فهرست، کتاب‌های مناسب (کتاب‌های برگزیده فرصت ها و نهادهای مختلف) در اختیار کتابفروشی‌ها قرار گرفته شده است و اعضای باشگاه‌های کتاب‌خوانی می توانند کتاب‌ها را انتخاب و خریداری کنند. هر عضو دست‌کم یک کتاب خریداری و به باشگاه ارائه می‌کند. اعضای باشگاه کتابخانه های کوچک را تاسیس یا تقویت می‌کنند و کتاب‌های خریداری شده را با هم مبادله می‌کنند و با هم می خواند. درباره ی کتاب های خوانده شده گفتگو و آنها را داوری می‌کنند و در پایان کتاب برتر را از نگاه خود در باشگاه انتخاب می‌کنند و سپس در نامه‌هایی به نویسندگان کتابهای برتر، نظر خود را درباره کتاب های برگزیده می‌نویسند و کتاب‌هایی را که پسندیده اند در فیلم‌های کوتاه موبایلی به دیگران معرفی می‌کنند.

سپس در مرحله شهرستان کتاب‌های برگزیده باشگاه‌ها با حضور نمایندگان آنها داوری دوباره شده و کتاب‌ یا کتاب‌های برگزیده از نظر کودکان و نوجوانان شهر انتخاب می شوند. همچنین با داوری فیلم‌ها و برنامه‌های بچه‌ها از سوی داوران در هر شهر، بهترین فیلم ها معرفی و بهترین نامه ها به نویسندگان انتخاب و در مراسم پایانی شهرستان از آنان قدردانی و جایزه بچه های شهر به نویسنده برگزیده اهدا می‌شود.

باشگاه های کتابخوانی ۹۹ با کتاب های معرفی شده برای گروه های ویژه پیش از دبستان،‌ ویژه سه ساله اول دبستان، ویژه سه ساله دوم دبستان، ویژه متوسطه  به حیات خود ادامه دادند.

تقدیر از مروجان کتابخوانی در ایستگاه هفتم 

هفتمین جشنواره تقدیر از مروجان کتاب‌خوانی توسط شبکه مروجان کتاب خوانی کشور و با همکاری و مشارکت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همکاری نهاد ها و سازمان های دولتی و غیر دولتی  در شهریورماه ۱۳۹۹ با اعلام فراخوان آن شروع به کار کرد. امسال با توجه به شیوع بیماری کویید ۱۹ سعی شد تمامی مراحل برگزاری این برنامه به صورت مجازی برگزار شود. از ۹۰۶ اثر رسیده به دبیرخانه این جشنواره ۷۶ اثر در بخش‌های مختلف پس از دو مرحله داوری به مرحله نهایی راه یافتند و در مرحله نهایی با نظر هیئت‌داوران این جشنواره افراد و آثار برتر انتخاب شدند.

پویش کتابخوانی ملی

در کنار برنامه‌های تدارک دیده شده حقیقی و مجازی هفته کتاب امسال از جمله پویش ها و نشست های نهادهای مختلف متولی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران پویش «کتابخوانی ملی» را با حضور و مشارکت چهره های فرهیخته، اهالی فرهنگ و هنر به منظور ارائه پیشنهادهایی برای کتابخوانی آغاز کرد. در پویش «کتابخوانی ملی» که هنوز نیز ادامه دارد فرهیختگان به مردم توصیه می کنند چه کتابی را و به چه دلیلی بخوانند.

از ابتدای این پویش تاکنون فرهیختگان زیادی پیشنهادهای خود را برای مطالعه مردم ارائه داده اند.