نوروز، عید مشترک و جلوه همدلی ملت‌های ایران و عراق

به گزارش خبرنگار ایرنا از بغداد، در عراق ۲۱ مارس هر سال مصادف با عید نوروز است که همزمان به نام روز «مادر» نیز نامگذاری شده و در این روز فرزندان به مادران خود هدیه تقدیم کرده و همین کار را نیز مردان در حق همسران شان انجام می دهند.

جابجایی گردشگاه های نوروزی در عراق

منطقه «مدائن» در ۳۰ کیلومتری جنوب بغداد که همواره به داشتن نخلستان ها و باغ های انبوه و عبور رودخانه دجله از کنار آن شهرت داشته به دلیل برخوردار بودن از آب و هوای مطبوع و وجود دو اثر تاریخی و دینی طاق کسرا و زیارتگاه سلمان فارسی (ع) در گذشته نه چندان دور یکی از قطب های گردشگری پایتخت محسوب می شد.

این منطقه گردشگری در ۱۷ سال گذشته در نتیجه حضور نیروهای اشغالگر آمریکایی و تبعات امنیتی که این حضور بر پایتخت و حومه آن داشته و منجر به شکل گیری گروه های مختلف تروریستی و اختلاف مذهبی شد، جایگاه خود را از دست داد و اماکن دیگری جایگزین آن شدند.

اقلیم کردستان عراق به علاوه اماکن طبیعی و زیارتگاه های تاریخی و دینی استان های همجوار پایتخت، در سال های اخیر به عنوان جایگزین مدائن به قطب های گردشگری در ایام نوروز تبدیل شده اند.

تالاب های جنوب عراق در استان های میسان و ذی قار تا قبل از همه گیری کرونا در ۲۰۲۰ شاهد پذیرش بیش از ۱۰ هزار مسافر در روز نوروز بود و بخش مرزی «زرباطیه» از توابع استان واسط در شرق عراق در جوار مرزهای جمهوری اسلامی ایران نیز یکی از گردشگاه های دیگری است که در سال های اخیر شهرت وسیعی در عراق یافته است.

علاوه بر همه اینها، زیارت عتبات مقدسه در کربلا و خصوصا نجف اشرف و سرکشی به قبور بستگان در قبرستان معروف «وادی السلام» در شهر نجف اشرف یکی از مهمترین سنت های دیرینه در عراق در ایام نوروز به شمار می رود.

همه گیری کرونا که از ۲۴ فوریه ۲۰۲۰ (پنجم اسفند ۹۸) در این کشور شروع شده بر آیین های نوروز در سراسر عراق اثر گذاشته هرچند بسیاری کوشیده اند با رعایت پروتکل های بهداشتی و محدودیت های کرونایی، این آیین را برپا کنند.

دولت محلی کردستان عراق امسال نیز به مناسبت نوروز به مدت پنج روز از ۲۱ تا ۲۵ مارس تعطیلات در این منطقه از شمال کشور اعلام کرده است.

استاندار سلیمانیه (شمال عراق) نیز از شهروندان خواسته است به تدابیر پیشگیرانه از شیوع کرونا پایبندی نشان دهند تا مقامات محلی مجبور به اعمال مقررات منع تردد در ایام نوروز در کردستان عراق نشوند.

دولت مرکزی عراق نیز هرساله به مناسبت ۲۱ مارس که امسال مصادف با یکشنبه (اول فروردین) است، یک روز را در سراسر کشور تعطیل رسمی اعلام می کند.

در منطقه گردشگاهی زرباطیه واقع در ۱۷۰ کیلومتری شرق بغداد مدیریت دفاع شهری از گردشگران نوروزی خواسته است از نزدیک شدن به میادین مین مرزی که میراث جنگ تحمیلی هشت ساله صدام رئیس معدوم رژیم بعثی است، خودداری کنند.

این مدیریت افزوده است که در مناطق خطرآفرین، پلاکاردهای هشداردهنده گذاشته شده و از گردشگران می خواهد از نزدیک شدن به این اماکن دوری کنند.

نوروز در عراق؛ فرهنگ آمیخته در دین 

یکی از سنت های دیرینه که هنوز در برخی خانواده های عراقی خصوصا در بغداد زنده مانده، پهن کردن سفره نوروزی است که همانند ایران مجموعه ای از تنقلات و شیرینی ها بر سر این سفره چیده می شود.

روشن کردن شمع و بخور و دعا خواندن بر سر سفره نوروز برای داشتن سالی پر برکت و آرام از دیگر سنت هایی است که در این روز برگزار می شود. 

عید نوروز در عراق همانند ایران نیز با تاریخ، فرهنگ و باورهای دینی گره خورده و تبدیل به بخشی از هویت فرهنگی این کشور شده است.

در کردستان عراق، کردها بیش از دیگر اقوام عراقی، به اعیاد نوروز اهتمام می دهند و معتقدند که این روز مصادف با پیروزی قهرمان اسطوره ای آنها «کاوه آهنگر» بر ضحاک ستمگر است برای همین بر روی ارتفاعات کوه ها و پشت بام خانه هایشان، آتش می افروزند.

پژوهش هایی در خصوص سابقه دیرینه اعیاد نوروز در عراق وجود دارد که برخی صاحب نظران مدعی اند، ریشه های آن را در قدیمی ترین تمدن های بین النهرین از جمله سومری ها و بابلی ها یافته اند.

استاد زبان فارسی دانشگاه بغداد پیش از این به خبرنگار ایرنا گفته بود که درباره ریشه جشن های نوروزی که آیا از ایران قدیم یا از تمدن های بین النهرین سرچشمه گرفته؟ بحث هایی وجود دارد اما آنچه مسلم است این جشن ها در تمدن های قدیم بین النهرین نیز وجود داشته است.

دکتر «انور عباس» اضافه کرد که درباره اصالت جشن های نوروزی در تمدن های بین النهرین، اسناد تاریخی و باستان شناسی وجود دارند و علاوه بر آن در فولکلور و فرهنگ دینی نیز ورود کرده است.

وی اضافه کرد که روایتی از امیرمومنان علی (ع) در افواه عامه عراق وجود دارد که ایشان در فضل نوروز گفته اند که «نوروزنا کل یوم» (هر روز ما نوروز است).

این روایتی است که علامه «حر العاملی » در کتاب  «وسائل الشیعه» آن را ذکر کرده و کردهای عراق به آن افتخار می کنند زیرا آنها بودند که شیرینی را در روز نوروز به امیرمومنان علی (ع) تقدیم کردند و ایشان این سخن زیبا را درباره نوروز بیان فرمودند.

همچنین از دیگر باورهای عراقی ها در ارتباط با نوروز این است که در فرهنگ عامه گفته می شود که دختران باید از باران روزهای آخر زمستان که نزدیک به اعیاد نوروز است حذر کنند زیرا برای آنها بیماری و بدیمنی به دنبال دارد.

زائران ایرانی و نوروز عراقی

بعد از سقوط رژیم صدام و ورود پرجمعیت زائران ایرانی به عراق خصوصا در ایام نوروز، بهانه ای برای زائران ایرانی فراهم کرد تا در سنتی پسندیده در بین الحرمین، جشن های نوروزی را با پهن کردن سفره های هفت سین در کنار بارگاه سید الشهدا اباعبدالله الحسین (ع) و برادر باوفایش ابوالفضل عباس (ع) برپا کنند و همین امر به نوروز عراقی ها نیز عمق و غنای دیگری بخشیده است.

بسیاری از زائران عراقی که در ایام نوروز به زیارت حرمین شریفین در کربلا مشرف می شدند، مشاهده سفره های هفت سین زائران ایرانی در بین الحرمین و نقل و شیرینی که بین زوار توزیع می شد، آنها را تشویق کرد تا به احیای پاره ای از آیین های فراموش شده این جشن فرخنده اقدام کنند.

اشتراک جشن های فرهنگی نوروز بین دو ملت ایران و عراق که در کنار بارگاه های مطهر ائمه اطهار (ع) دوباره احیا شده ، باعث نزدیکی و تقویت و تحکیم بیش از پیش روابط دو ملت شده است.

گرچه همه گیری کرونا در سال گذشته و امسال در برپایی جشن های نوروز و افراشتن سفره های هفت سین در بین الحرمین اخلال ایجاد کرده اما اعتقاد وجود دارد که جشن های نوروزی دوباره مورد توجه وسیع مردم عراق قرار گرفته است.

گرچه مدائن هنوز نتوانسته است جایگاه خود را به عنوان قطب گردشگری در ایام نوروز در بغداد به دست بیاورد اما برخی از شهروندان پایتخت عراق که قادر به مسافرت به تالاب های جنوب یا بازدید از تفریحگاه های شرقی عراق، یا مشرف شدن به زیارت عتبات مقدسه و یا مشارکت در جشن های نوروزی کردستان عراق نیستند، سعی می کنند با حضور در پارک های سطح شهر مانند «الزوراء» یا «ابی نواس» در ساحل دجله، حال و هوای نوروزی را در پایتخت منعکس کنند.  

همانند هر سال امسال نیز بازار معروف «شورجه » در مرکز بغداد در روزهای نزدیک به نوروز آکنده از جمعیتی شد که برخی سرگرم خرید ماهی قرمز یا خشکبار و شیرینی و یا لباس های نو برای سال جدید بودند.

روز ۲۱ مارس مصادف با نوروز علاوه بر روز مادر در سازمان ملل نیز مقارن با چند مناسبت مهم بین بین المللی از جمله روزجهانی مبارزه با تبعیض نژادی، روز جهانی شعر، روز جهانی «سندرم داون» و روز جهانی باغداری و جنگل کاری هم می باشد.

عراقی ها به همین مناسبت به ۲۱ مارس به عنوان سرآغاز بهار، روز درختکاری نیز اطلاق می کنند و در گذشته مصادف با این ایام، جشن های ویژه بهاری برگزار می شد.  

اهتمام دو ملت ایران و عراق به جشن های نوروز و پیشینه این آیین در تاریخ، فرهنگ و باورهای دینی دو کشور، به اعتقاد صاحب نظران می تواند یکی از جنبه های مهم تقویت هرچه بیشتر مناسبت بین دو ملت باشد.