کرونا، سفر و آینده جهان

اقتصاد جهانی کم و بیش متوقف شده و حق ساده بغل کردن، بوسیدن و دیدار عزیزان را برایمان پر ریسک کرده است.  چرا چنین شده است؟ کجای کار را اشتباه رفته‌ایم؟ در پاسخ به این سوال بهتر است بگوییم کجای کار را اشتباه نرفته‌ایم! مگر جایی از دنیا مانده است که از گزند ما انسان‌ها در امان بوده باشد. کدام جانور و گیاه است که مستقیم و غیر مستقیم حیاتش را تهدید نکرده‌ایم.

گزاره‌های علمی می‌گویند که ویروس کرونا ساخته انسان نیست. بشر ویروس‌ها را به درستی نمی‌شناسد. تخمین زده می‌شود که از نیم میلیون ویروس، ما فقط پنج درصد آنها را شناخته‌ایم. ویروس‌ها سریع تکامل پیدا می‌کنند و گونه زایی آن‌ها از هر موجود دیگری سریعتر است. تحقیقات نشان می‌دهد که ویروس کرونا از طریقی از خفاش - احتمالا با واسطه حیوان دیگری - به بدن انسان وارد شده است. مهمترین درس این رخداد تهاجم ویروس به زیست بوم بدن انسان است. این ویروس در زیست بوم حیوان منشا ممکن است مشکلی نداشته باشد ولی چون بدن انسان برای مقابله با آن تکامل پیدا نکرده است، به شدت در مقابل آن آسیب پذیر است.

کرونا به ما آموخت که دستکاری در طبیعت یقه ما را دیر یا زود می‌گیرد. ما در این دو قرن اخیر بد جوری به زیستگاه جانوران وارد شده‌ایم و نه تنها زندگی آنها را سخت دچار مشکل کرده‌ایم، بلکه اصرار می‌کنیم که حق داریم بر همه آنها سیطره داشته باشیم، آنها را بخوریم و یا به اسارت خود در بیاوریم. استفاده از روش‌های غیر اخلاقی تراریختگی، اصلاح نژاد افراطی به گونه‌ای که جثه و رفتار حیواناتی مانند سگ را برای تفریح خودمان عوض کنیم، از جمله تجاوز به حقوق حیوانات و مصداق آشکار حیوان آزاری است.

اگر روزی تبدیل جنگل‌ها را به ویلا و زمین کشاورزی توجیه می‌کردیم حالا گروهی افراطی با دادن غذا به سگ و گربه فرهنگی را رواج می‌دهند که نتیجه آن جز تکثیر بی رویه این دو حیوان وابسته به انسان چیز دیگری نیست. گو اینکه می‌خواهیم در جهان فقط حیواناتی باشند که ما دوست داریم و حقی برای سایر موجودات قائل نیستیم. کسی نمی‌داند وقتی از سر و کول ما گربه‌ها بالا روند (اتفاقی که در نیمه شمالی تهران کم و بیش در حال رخ دادن است)، اگر یک بیماری دیگر که گربه و یا انسان واسط آن باشند رخد دهد، آن روز جان میلیون‌ها گربه به خطر می‌افتد.   

از سوی دیگر طبیعت گردی افراطی و ناآگاهانه در بین مردم ما رواج پیدا کرده است. سفر با خودروی شخصی در ایران ارزانتر از هر جای دیگر جهان است. حتی در این روزها که کرونا جولان می‌دهد و جان می‌گیرد، میلیون‌ها ایرانی به سفر می‌روند. پولدارها سوار بر ماشین‌های چند میلیاردی و موتور سیکلت‌های آفرود در بکرترین، حساس‌ترین و آسیب‌پذیرترین زیست بوم‌ها از نوک قله‌ها تا عمق بیابان‌ها جولان می‌دهند. حتی در سفرهای عادی - که اغلب با توقف در بین راه و سر زدن به طبیعت عجین شده است - طبیعت را زخمی می‌کنند. ایجاد آتش، ریختن زباله، کندن شاخ و برگ درختان و تخریب زیستگاه گیاهان و جانوران درست در آغاز بهار، خسارات‌های جبران ناپذیری به این سرزمین وارد می‌کند.

مردمانی که در اواسط اسفند، برای درختکاری سر از پا نمی‌شناسند، وقتی به سفر می‌روند فراموش می‌کنند که حفظ این درختان و گُل‌های خودرو واجبتر و مهمتر از کاشت درختی است که معلوم نیست زنده بماند و یا آبی برای بزرگ شدنش باشد. یکی از بدترین و خطرناکترین رفتار، کندن گُل و گیاهان خودرو و بخصوص گیاهان پیازی است که به عنوان سیر صحرایی و یا والک و گیاهان دارویی جمع می‌شوند. برداشت بی رویه این گیاهان، که گاهی به صورت سازمان یافته و برای اهداف اقتصادی صورت می‌گیرد، در این سال‌ها آسیب زیادی به جمعیت آنها زده و گونه های زیادی را منقرض و یا تهدید کرده است. لذا باید دقت کرد که اولا این گیاهان را تحت هیچ شرایطی نخرید و ثانیا دستگاه‌های مسئول نظارت جدی بر حفظ این ذخایر اعمال کنند.

نتیجه کلام: کاش گشت‌های ارشاد طبیعت گردی و آموزش احترام به طبیعت به راه می افتاد تا مردم ما مسئولانه قدم گذاشتن در طبیعت را بیاموزند. حیف است سرزمینی که بزرگترین و باستانی‌ترین جشن و آغاز سال نویش با شروع بهار درآمیخته است، نادانسته به میراث طبیعی سرزمین خود آسیب برساند. با توسعه زندگی ماشینی و عدم آشنایی با قوانین طبیعت، لازم است برای آنهایی که به حقوق طبیعت بی توجه‌اند، همراه با آموزش با اعمال قانون و اخذ جریمه‌ یاد داد که هر کس اجازه ندارد هر جایی آتش برپا کند، درختان و گیاهان خودرو را بکند، هر جایی ورود کند و یا با رساندن غذا به دو حیوان دستکاری شده توسط بشر، حق زیستن سایر حیوانات را بگیرد.

این آخری اگر چه در لبافه زیبای حیوان دوستی و ژست‌های روشنفکرانه بالا شهری رواج یافته است ولی نتیجه آن آسیب جدی به جمعیت‌ جانورانی در معرض انقراض است که متاسفانه این روزها به دلیل دخالت‌های دیگر بشر، نه غذایی برای خوردن دارند و نه جایی برای زیستن. باید دانست که قوانین طبیعت، چرخه‌های زیستی، هرم غذایی و جمعیتی بسیار پیچیده تر از آنی است که ما تصور می‌کنیم. کرونا نتیجه همین ساده انگاری‌های بشر بوده است و اولین و آخرینش هم نخواهد بود.

* استاد زیست شناسی دانشگاه تهران