اینجا اینستاگرام، بازار پر رونق بلاگری و تبلیغات حجاب! / تبلیغات بی چهارچوب مزون‌ها، به بهانه نمایش لباس اسلامی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- طهورا میرزایی زاده؛ اینستاگرام را که باز می‌کنید، اگر طرفدار استایل‌های حجاب باشید، حتما مخاطب تعداد زیادی از بلاگر‌های حجاب و مزون‌های لباس پوشیده هستید و تعداد بیشتری از آن‌ها در اکسپلور شما نیز رفت و آمد دارند. جوّی جدید و فضایی خالی برای فعالیت که ممکن است هر کسی را برای امتحان کردن به سمت خود بکشد. هشت ماه پیش با شروع پرونده مد و لباس، دخترانی را دیدم که به جرگه حجاب استایل پیوسته بودند. در این مدت نیز این راه برای خودش ریزش‌ها و رویش‌هایی را داشته‌است!

مثلا دختری که در دل تهران سالن آرایشی دارد و برای مدتی روسری سرش می‌گذارد و با مخاطبانی که دارد اقدام به طراحی لباس می‌کند، در واقع اما بیشتر سبک شخصی خود را تبلیغ می‌کند تا استایلی که به حجاب نزدیک باشد. یا دختری دیگر در شهر‌های جنوبی ایران که مدتی حجاب را انتخاب می‌کند و در پیجش از روند تحولش می‌گوید، از عرف پوششی حرف می‌زند و توربان بستن خود را به عنوان سبکی از حجاب معرفی می‌کند؛ و هر دو آن‌ها کامنت‌های محبت آمیز هم دریافت می‌کنند که عزیزم چقدر با حجاب زیبا‌تر شده‌ای..، اما یک باره بعد از چند ماه بازمی‌گردند به همان زندگی اصلی خود و نمایش را کنار می‌گذارند!

و حالا به مخاطبانشان می‌گویند آن یک استایل امتحانی بود و ما حجاب را کنار نگذاشتیم بلکه روسری‌مان را کنار گذاشتیم؛ و به همین راحتی حق بازی با ذهن مخاطب را به خود می‌دهند و او را در اعتقادش دچار تناقض می‌کنند. فارغ از این دسته که مدت کمی در چرخه می‌مانند، دیگر بلاگر‌های حجاب نیز به نوعی با ذهن مخاطبان خود بازی می‌کنند و آسیب‌هایی را در پی دارند که جزء جدایی‌ناپذیر این اینفلوئنسر‌های غیر تخصصی مذهبی است؛ و آن‌ها بیش از آنکه یک مبلغ حجاب و الگوی مناسبی برای آن باشند، بیشتر یک ابزار تبلیغاتی برای مزون‌ها و برپا نگه دارنده چرخه سود- مصرف هستند.

از الف تا یاء آسیب‌های حجاب استایل

مدلینگ حجاب، مقوله‌ای که زیر مجموعه‌اش هم مدل‌های تبلیغی مزون‌های لباس پوشیده و هم بلاگر‌های حجاب قرار می‌گیرند؛ و تا کنون سعی کرده‌ایم که به صورت کامل تمام جوانب و آسیب‌های مدلینگ حجاب را چه در سطح ساده و گسترده‌اش و چه در حالت پیچیده‌تر آن یعنی بلاگر‌ها بررسی کنیم.

با اجرای مدلینگ حجاب نوع جدیدی از تبرج و خودنمایی به بهانه گسترش حجاب پی گرفته شده‌است. همانطور که فرشته روح‌افزا عضو سابق شورای عالی فرهنگی اجتماعی زن و خانواده می‌گوید: «حجاب استایل‌ها نگاه تجاری به دین دارند. حد و حدود پوشش را رعایت می‌کنند، ولی محتوای آن را نه. و به دنبال خریداری نگاه دیگران‌اند.» چیزی که ما در اینجا شاهد آن هستیم این است که مدلینگ هم جنبه اقتصادی صنعت مد و پوشاک را رونق می‌بخشد و هم با توجه به حس تقلیدی مدلینگ، با نمایش لباس اسلامی در این قالب، می‌توان امید داشت نگاه‌ها به سمت آن برگردد!

اما مسئله‌ای که از آن غافل مانده‌ایم قرار دادن یک الگوی اشتباه پیش روی جوانان و نوجوانان در امر حجاب و رفتار‌های اجتماعی همراه با آن است. بسیاری از کلیپ‌های تبلیغاتی مزون‌ها که جای نمایش زنده لباس را برای آنان پر می‌کند همراه با رفتار‌های اجتماعی به دور از حیاست. در اینباره اعظم آهنگر سله‌بنی محقق و مدیر گروه مطالعات شهری و منطقه‌ای مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، می‌گوید: «ما به دلایل اقتصادی می‌خواهیم مانند اروپایی‌ها صنعت مدلینگ را در کشور داشته باشیم. از دختران جذاب و زیبا هم استفاده کنیم تا مصرف‌کننده از لحاظ اقتصادی جذب خرید لباس بشود؛ و از طرف دیگر کسی که الگو برداری می‌کند، چون تمام مظاهرش را از طرف مقابل چک می‌کند، آرایش او را هم تقلید می‌کند.»

بیشتر بخوانید؛ حجاب استایل‌ها، باربی‌های اسلامی

آسیب مدلینگ حجاب به همین جا خاتمه نمی‌یابد و یک وجه این ماجرا «خانواده» را مورد هجمه قرار داده است. مسئله‌ای که چه کانون خانواده را و چه مراحل قبل از تشکیل خانواده را تحت تاثیر خود قرار داده است. ظاهر و فیزیک ایده آل و آراسته و تمام شرایط مساعد یک زندگی، شده است تمام خواسته خانم‌ها و آقایان از زندگی واقعی خود! بسیاری از زنان به دلیل اینکه همیشه در این سطح از زیبایی و رفاه در زندگی خود نیستند، دچار کمبود اعتماد به نفس و کمبود در زندگی شده و توقعاتشان از سطح زندگی خود بالاتر می‌رود.

همچنین با گفتگو با روانشناس خانواده و مشاور ازدواج یکی از دانشگاه‌های مطرح کشور این نتیجه حاصل شد که حجاب استایل‌ها و زوج‌های ویترینی با نمایش زندگی خود باعث توقع‌سازی و تغییر ذائقه آقایان بخصوص در قشر مذهبی برای ازدواج شده اند. این مشاور ازدواج می‌گوید: «تعدادی از آقایان عکسی از مدل‌های حجاب برای ما ارسال می‌کنند و می‌گویند ما تمایل داریم همسرانمان شبیه به این‌ها باشند. این مسئله هم درباره چهره و هم درباره قد مورد تاکید است.»

این مشاور ازدواج درباره یکی از مراجعانش می‌گوید: «آقایی مراجعه کردند که برای همسر آینده‌شان ویژگی‌های خاصی از جمله قد بلند و بور و سفید بودن را مد نظر داشتند و به دلایلی چنین موردی را پیدا نکردند و با یک خانم معمولی ازدواج کردند که بعد از ازدواج، تمام سعی‌شان بر این بود که تمام نقایص چهره همسر خود را به نحوی برطرف کند و به این صورت همسرشان فشار روانی بسیاری را متحمل می‌شدند.»

بیشتر بخوانید؛ حجاب، بازیچه دستان حجاب استایل‌ها

به گفته اعظم آهنگر جامعه مد و لباس، سبک ذهنی را برای آقایان درست می‌کند که خودش برای فروش، تبلیغ کرده و شخصیت‌سازی می‌کند؛ و ما چه بخواهیم و چه نخواهیم تغییر ذائقه برای آقایان اتفاق می‌افتد و آن‌ها سعی می‌کنند همسری انتخاب کنند که به آن مدل شباهت بیشتری دارد؛ و وقتی نگاه کالایی به زنان وجود داشته باشد، نتیجه این می‌شود که خانم‌ها هم متناسب با آن چیزی که آقایان می‌خواهند خودشان را عرضه می‌کنند.

همچنین با وجود جو نمایشی اینستاگرام و فضای خالی برای پیوستن به مدلینگ و بلاگری حجاب، زنان و دختران زیادی به این جرگه می‌پیوندند. این تحسین شدن به دلیل ظاهر و تبدیل شدن آن‌ها به الگوی زن موفق، یک بازنمایی سطح پایین از زنان را رقم می‌زند که بیش از هر چیزی درگیر ظواهر و وسیله‌ای برای تزئین کالا‌های تبلیغی و مشغول خرید و مصرف هستند. ترویج سبک زندگی لاکچری و مدرن مذهبی را می‌کنند که در مغایرت با ارزش‌های سبک زندگی اسلامی است. حضور این افراد در صدا و سیما با عناوین مختلف در برنامه‌های خانوده نشان می‌دهد که در رده‌های بالاتر نیز تعریف مشخصی از زن موفق امروزی وجود ندارد که دست به معرفی بیشتر این افراد می‌زنند.

به عنوان نکته پایانی این بخش، هر یک از حجاب استایل‌ها با انتخاب پوشش‌های متفاوت، از چادر گرفته تا بلوز دامن‌ها، در موقعیت‌های مکانی مختلف و داشتن حجاب به سبک خودشان همراه با ناخن‌های کاشته شده، رعایت نکردن همیشگی حدود شرعی پوشش و رفتار‌هایی که به صورت واضح در مغایرت با حیا قرار دارد، به راحتی با ذهن مخاطب خود بازی می‌کنند و جایی باید خطر را حس کرد که این‌ها تنها الگوی امروزیی حجاب برای نوجوانان و جوانان هستند و با تعریفی که از حجاب ارائه می‌دهند نباید توقع داشت که از حجاب چیزی جز یک استایل برای آینده بماند. در کل می‌توان بیان کرد که این نمایش‌ها و رفتار‌ها منجر به تغییر ذائقه در امر حجاب، پوشش و سبک زندگی می‌شود.

آنچه در تبلیغات مزون‌ها می‌گذرد!

در راستای اینکه مدلینگ بازوی اجرایی صنعت مد و لباس است، کارگروه ساماندهی مد و لباس کشور برای رسیدگی به وضعیت این صنعت و نظام‌مند کردن مدلینگ با استفتائی از دفتر مقام معظم رهبری، مبنی بر فعالیت تبلیغی خانم‌ها و آقایان در راستای پوشش مورد قبول اسلامی، و با توجه به پژوهش سازمان پژوهش‌های مجلس در خصوص بررسی چالش‌های ساماندهی مد و لباس کشور و تاکید بر توجه به جنبه اقتصادی صنعت مد، مدلینگ را از ۹۳ به صورت رسمی آغاز کرد. اما طولی نکشید که در سال ۹۵ با اعلام مواردی به عنوان تبرج، دوباره ممنوع اعلام شد و خط قرمز کارگروه قرار گرفت.

با این حال مدلینگ راه خود را می‌رود و مدلینگ حجاب نیز مقوله‌ایست که کمتر حساسیت‌ها را برمی‌انگیزد؛ و همه چیز در آن برای انطباق با شرایط اسلامی در رعایت پوشش سر خلاصه شده است؛ و مزون‌های تولید کننده لباس پوشیده و حجاب استایل آن طور که به نظر می‌رسد، در همه موارد در چهارچوب اسلامی به تبلیغات نمی‌پزدازند.

مواردی که باید در تبلیغات برپایه مدلینگ رعایت شود، در درجه اول برمی‌گردد به اینکه در تبلیغات نباید از زنان استفاده ابزاری شود، مسئله‌ای که در بعضی مزون‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرد. در واقع مدل وظیفه ایجاد جذابیت دارد و تاکید بیش از آنکه بر روی نمایش لباس باشد، بر روی اندام و چهره مدل است. در این خصوص سمیه عرب خراسانی، پژوهشگر حوزه زن و خانواده می‌گوید: «در دنیای سرمایه‌داری که همه چیز برای فروش و کسب سود مورد استفاده قرار می‌گیرد زنان با حجاب یا زنانی که خود را با حجاب نمایش می‌دهند، بدون اینکه به فلسفه حجاب معتقد باشند نیز در حال فروش سرمایه جنسی خود هستند.»

بیشتر بخوانید؛ حجاب لاکچری با طعم اینستاگرام

نبود تبرج و خودنمایی در پوشش و آرایش مدل‌ها و رعایت نکات شرعی حجاب از دیگر موارد ضروری در این حوزه می‌باشد و همچنین نحوه ژست‌ها و حرکات در عکس‌ها و کلیپ‌ها که با توجه مقاله‌ای با عنوان «بررسی مفهوم و کارکرد مدلینگ با تاکید برآیات نهی کننده تبرج» از آنجا که طرز راه رفتن و نشست و برخاست زن عامل جذب و جلب توجه می‌شود، مبانی خاصی در مورد حضور زن در تبلیغات بازرگانی وجود دارد؛ که یکی از آن‌ها ایجاد پیوند میان زن و جاذبه‌های جنسی او است؛ و در تبلیغ لباس اسلامی به این نکته باید توجه کامل کرد چرا که مرز باریکی بین این نوع رفتار‌ها با شکل صحیح تبلیغات، وجود دارد.

با این وجود بسیاری از مزون‌ها به توجیح اینکه به نوعی باید در چرخه اقتصاد و رقابت با دیگر مزون‌ها بمانند و لباس اسلامی را نمایش دهند، گاهی به راحتی اصولی را زیر پا می‌گذارند و با توجه به برداشت شخصی خود اقدام به تبلیغات می‌کنند؛ و تاکنون نیز پژوهشی تاثیرگذار برای بومی کردن این روش تبلیغاتی و ایجاد چهارچوبی اجرایی که منجر به نظارت بر عملکرد مزون‌ها نیز بشود، صورت نگرفته است.