نوروز؛ جشن باستانی دهها قوم در روسیه

به گزارش ایرنا، مسلمانان کشور روسیه با جمعیت نزدیک به ۲۵ میلیون نفر از دیرباز هر سال نوروز را با فرا رسیدن فصل بهار جشن می گیرند و این عید باستانی جایگاه ویژه ای بین اقوام بومی روسیه از جمله  تاتارها، چچن ها، اینگوش ها، کاباردین ها، بالکارها، کاراچای ها، چرکس ها، لزگ ها، آوارها، اوستیایی ها، باشقیرها و اقوام مهاجری مانند ایرانی ها، قزاق ها، قرقیزها، آذری ها،افغان ها، تاجیک ها، ازبک ها و ترک های ترکیه  دارد.

این جشن باستانی اکثرا در مناطق مسلمان نشین روسیه شامل جمهوریهای قفقاز شمالی و سواحل دریای خزر، منطقه ولگا و مرکزی جشن گرفته می شود با این وجود نوروز در سراسر روسیه پهناور از ولادی واستوک و ماگادان در خاور دور گرفته تا منطقه برون گان کالینین گراد در غرب و از ایرکوتسک در سیبری تا مورمانسک و نوریلسک در شمال روسیه و در مسکو و سن پترزبورگ و شبه جزیره کریمه و منطقه آلتای جشن گرفته می شود.

باتوجه به پراکندگی جمعیت مسلمانان در نقاط مختلف روسیه و حضور میلیونها مهاجر مسلمان از کشورهایی همچون تاجیکستان، قزاقستان قرقیزستان در این کشور می توان نتیجه گرفت، نوروز در صدها شهر روسیه جشن گرفته می شود.

امسال نوروز در روسیه همانند سایر جشن های این کشور تحت تاثیر شرایط کرونایی قرار داشت و در مقایسه با سال های پیش از شیوع ویروس کرونا که با برگزاری نمایشگاه صنایع دستی و برنامه های موسیقی زنده همراه بود، برنامه های کمتری برگزار شد.

شورای اقوام و ملیت های مسکو به مناسبت نوروز روز گذشته برنامه موسیقی به صورت وبیناری برگزار کرد که در آن نمایندگان بیش از ۱۰ قوم ساکن روسیه، با الات و ادوات موسیقی خود هنرنمایی کردند و این برنامه در یوتیوب بطور آنلاین منتشر شد. 

سفارت جمهوری اسلامی ایران در روسیه نیز امسال در مرکز اسلامی مسکو، با جشنی باشکوه و برنامه‌های متنوع فرهنگی و هنری از ایرانیان مقیم مسکو میزبانی کرد.

کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه در این مراسم با تبریک فرارسیدن سال جدید به ایرانیان و فارسی زبانان روسیه خاطرنشان کرد:در سالی که رهبر معظم انقلاب اسلامی آن را سال تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی‌ها نامگذاری فرموده اند، تلاش خود را دوچندان می کنیم تا با رفع برخی موانع زیرساختی در مسیر توسعه مناسبات اقتصادی بین ایران و روسیه، شاهد جهشی چشمگیر در روابط ایران و روسیه، بویژه در عرصه تجارت و اقتصاد باشیم.

سفیر ایران همچنین از تداوم ارسال محموله‌های واکسن روسی به ایران خبر داد و افزود: همزمان با ارسال واکسن به ایران، موضوع راه اندازی خط تولید مشترک واکسن اسپوتنیک وی در کشور نیز با جدیت در حال پیگیری است و در ماه‌های آینده خط تولید مشترک واکسن راه اندازی می شود.

 نوروز در روسیه ریشه های عمیق دارد

بر اساس منابع روسی، نوروز در روسیه طیف بسیار وسیعی از آداب و سنن اقوام مختلف این کشور را در برمی گیرد و هر قومی با توجه به آداب خود آن را جشن می گیرد. 

جشن نوروز میراث فرهنگی مسلمانان روسیه محسوب می شود و با قرن ها سابقه برگزاری، در جامعه این کشور ریشه های بسیار عمیق دوانده است. 

کاوش های باستانشناسی نشان می دهد که اجداد و نیاکان تاتارها و بولگارها و خزرها ساکن در منطقه ولگای روسیه ( منطقه ای در مرکز روسیه که رودخانه بزرگ ولگا از آن عبور می کند) عید نوروز را جشن می گرفتند.
.
در استان آستراخان  روسیه هم تاتارها، قزاق‌ها، نوقایی‌ها، آذربایجانی‌ها، داغستانی‌ها و سایر اقوام این جشن را گرامی می‌دارند.

در جمهوری داغستان در منطقه قفقاز شمالی روسیه و واقع در ساحل شمال غربی دریای خزر که دین اسلام در قرن نخست هجری شمسی و توسط اعراب وارد آن شد و تاثیرات فرهنگ دیرینه ایرانی نیز در مناطق مختلف آن بویژه دربند بوضوح به چشم می خورد، نوروز ریشه بسیار عمیق دارد. 

مطابق برخی اسناد، ساکنان جنوب منطقه داغستان حتی پیش از ورود اسلام به این سرزمین باتوجه به ارتباط آن با ایران در دوره پادشاهی ساسانیان، با نوروز آشنایی داشته و آن را جشن می گرفتند.

در باره رسوم نوروزی قفقازی ها می توان به میهمانی ها و پذیرایی از میهمانان اشاره کرد. در این روز بزرگترها معمولا با خوشرویی از جوان ترهایی که طبق سنت جامه نو می پوشند، پذیرایی می کنند، جشن و سرور در منطقه برپا می شود و مردم با شادی در لباس های محلی زمستان را بدرقه می کنند.

مردم جمهوری کاباردینو بالکاریا در طول تاریخ، روابط گسترده ای با ایرانیان داشته اند و برای اینکه تجار و بازرگانان ایرانی برای داد و ستد با روسیه از این منطقه عبور می کردند، اشتراکات فرهنگی زیادی با ایرانیان دارند.
آنها آئین نوروز را به عنوان جشن آغاز بهار برپا می کنند. از جمله رسوم مردم این منطقه آتش بازی به منظور رهایی از بیماری و غصه، برگزاری رقص های محلی، پخت و پز نان توسط مادربزرگها، خانه تکانی و پخت غذا و شیرینی برای روز عید است.

در جمهوری باشقیرستان واقع در منطقه ولگای روسیه بین اقوام این جمهوری که عمده آنها باشقیرها و تاتارها هستند، نوروز که به زبان محلی «نوریز» خوانده می شود، جشن آغاز فصل بهار است.
در این روز، مردم در میدان های اصلی شهر جمع شده، شیرینی پخش کرده و به جشن و شادی می پردازند.

اما مردم جمهوری تاتارستان که در طول قرنها همواره از شرکای تجاری ایرانیان بوده اند و بواسطه مراودات دائمی با ایرانیان و ترک ها، تبادلات وسیع فرهنگی نیز با این اقوام داشته اند، از جمله قومیت های روسیه هستند که آئین نوروز یا به زبان محلی«ناوریز» را برپا می دارند.

نوروز بین تاتارها جشن سال نو بر مبنای تقویم خورشیدی یا شادمانی برای آغاز فصل بهار است. نماد این جشن سبز شدن جوانه گندم می باشد. به این منظور ۱۵ روز پیش از نوروز دانه های گندم کاشته می شود و زمانی که این جوانه سبز سر از خاک در بیاورد، نشانه آغاز سال نو خورشیدی یا جشن بهاراست و سپس از همین جوانه های گندم غذای مخصوص نوروزانه که «سومالیاک» نام دارد، روز عید پخته می شود.

تاتارها همچنین به خانه تکانی اهمیت فراوان قائل هستند و بر این باورند که پیش از فرا رسیدن نوروز باید خانه تکانی کرد و نیز همه قرض ها را تسویه کرد. 

بسیاری از سنت های جشن نوروز بین تاتارها با عدد هفت مرتبط است. سفره عید هفت عنصر دارد، غذاهای روی میز هفت خوردنی است و همچنین از جمله سنت های مرتبط در این جمهوری برگزاری جشن و پایکوبی، گردش عمومی، خواندن آوازهای محلی و پریدن از روی آتش است.

در دوره روسیه تزاری که مناطق مسلمان نشین شامل مناطق قفقاز و آسیای مرکزی ضمیمه این کشور شد، ارتباط فرهنگی ایران با ساکنان این مناطق و در مجموع با مسلمانان روسیه قطع شد اما با این وجود اکثریت مردم همچنان نوروز را هر چند محدود جشن می گرفتند.

 برگزاری نوروز در دوره شوروی منع شد

در دوره حکومت اتحاد جماهیر شوروی که با سرنگونی حکومت روسیه تزاری در ماه اکتبر سال ۱۹۱۷ آغاز و تا ماه دسامبر سال ۱۹۹۱ پایان یافت، برگزاری جشن نوروز همانند برخی جشن های ملی در این کشور منع شده بود. 

دولت شوروی برگزاری جشن نوروز را در راستای مبارزه با حرکت های اسلامی و پان ترکیستی ممنوع اعلام کرده بود و هر کس این عید را جشن می گرفت، مجازات می شد که تنبیه بدنی از آن جمله بود. 

با این ممنوعیت و سختگیری های دولت شوروی جشن نوروز کم کم رو به فراموشی گذاشت و فقط عده معدودی بطور پنهانی آن را جشن می گرفتند.

حمایت روسیه از جشن باستانی نوروز

پس از فروپاشی شوروی و افزایش مسلمانان روسیه، جشن نوروز هر ساله به طور منظم در این کشور برگزار می شود و یکی از برجسته ترین جشن های مردم روسیه به حساب می آید.

دولت روسیه از برگزاری نوروز حمایت می کند و این امر مهم در دو دهه اخیر با نگاه مثبت ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه که تنوع فرهنگی اقوام روسیه را ثروت اصلی آن می داند، ادامه داشته و برنامه های نوروزی در مناطق مختلف این کشور در آزادی کامل برگزار می شود.
«اسماعیل شعبانف» عضو شورای امور اقوام و ملیت های روسیه تحت نظارت رئیس جمهوری روسیه معتقد است که حمایت دولت روسیه از برگزاری جشن باستانی باعث رونق این جشن همانند جشن های ملی دیگر شده است.

وی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: جشن نوروز را در روسیه نه فقط مسلمانان باجمعیت بیش از ۲۰ میلیون نفر جشن می گیرند بلکه باتوجه به شباهت های این جشن با جشن ماسلنیتسای روسی، شمار زیادی از روسها نیز از آن استقبال می کنند.

​​​​​جشن ماسلنیتسا که همزمان با نوروز در روسیه برگزار می شود، نوید آمدن بهار و رفتن سرما است. در این جشن مردم لباس نو می پوشند و طی مراسمی مجسمه ای شبیه مترسک که لباس سرما به تن دارد را آتش می زنند. این مراسم به علت رفتن زمستان سرد و فرا رسیدن بهاری سرسبز است.

 شعبانف همچنین گفت که نوروز جشنی شادی بخش است و نمایانگر بیداری طبیعت است و بسیاری در روسیه سعی می کنند در جشن های نوروزی شرکت کرده و برگزاری این جشن ها، فرصت مهمی برای شناسایی فرهنگ شرقی به روسها است که امری سودمند است و در تقویت سازش عمومی و همکاری بین اقوام نقش مهم دارد.