امانت موقت منابع دیجیتال ضروری است/آرشیوسازی وب سایت‌های مهم کشور

به گزارش خبرگزاری مهر، به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران بر ضرورت فراهم سازی امکان امانت موقت منابع دیجیتال تاکید کرد و گفت: با شیوع ویروس کرونا، تعطیلی تالارهای کتابخانه ملی ایران و محدودیت در دسترسی به منابع، سیاست‌ها، حجم فعالیت‌ها و روش‌های پیشبرد فرآیندها در بخش فراهم‌آوری و پردازش منابع به سمت دیجیتال سازی تغییر کرد و این سازمان در تلاش است فرصتی ایجاد کند تا کاربران بدون دانلود کتاب بتوانند برای مدت مشخص به صفحات دیجیتال شده دسترسی داشته باشند.

علیرضا انتهایی با بیان این مطلب درباره پروژه آرشیو وب عنوان کرد: براساس قانون واسپاری، آثار منتشر شده در کشور، مربوط به ایران یا تولید شده توسط ایرانیان که وب‎سایت‎‌ها نیز از جمله آنها هستند، باید برای بهره برداری اصحاب علم و دانش و آیندگان در ذخایر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نگهداری شوند.

وی ادامه داد: در برنامه‌های آتی این سازمان قرار است وب سایت‌های مهم کشور نیز به کمک پروژه آرشیو وب، گردآوری و حفاظت شوند. آرشیو وب در بسیاری از کشورها دربرگیرنده وب سایت‌های دولتی، خبری، رویدادهای مهم و سایر مواردی است که بر اساس سیاست‌گذاری آرشیو وب گردآوری می‌شوند و از جمله برنامه‌های اساسی این سازمان در پروژه حافظه ملی دیجیتال (حمد) ایران است.

مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ادامه داد: از آنجایی که وب پایداری قابل اطمینانی ندارد، تحقق این امر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چراکه با آرشیو وب حافظه دیجیتال شده کشورها آرشیو و برای آیندگان نگهداری می‌شود.

وی در ادامه به مفهوم «جمع سپاری» در حوزه فراهم‌آوری منابع دیجیتال اشاره کرد و گفت: برخی از کشورها اسناد و مدارک تاریخی یا ملی خود را از طریق مردم گردآوری می‌کنند به عنوان مثال آکسفورد ۶۵۰۰ تصویر دیجیتال شده ازاسناد مربوط به جنگ جهانی اول را در سال ۲۰۰۸ از طریق مشرکت مردم گردآوری کرد و اگر در ایران نیز به این مهم توجه شود بی تردید می‌تواند در گردآوری بسیاری از اسناد و مدارک تاریخی و ملی مفید واقع شود. بنابراین از دیگر برنامه‌های اداره کل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال جمع آوری اسناد و منابع به شیوه جمع‌سپاری است.

وی مبادله و اشتراک منابع و اسناد با سایر مؤسسات و افراد حقیقی و حقوقی را از دیگر فعالیت‌های این اداره کل عنوان کرد و گفت: هم اکنون کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، کتابخانه آستان قدس رضوی و سایر کتابخانه‌های موسسه‌ها در حال دیجیتال‌سازی بخشی از منابع خود هستند، در این بین برخی از اشخاص حقیقی نیز به واسطه علاقه‌مندی به این حوزه، منابعی را گردآوری کرده اند، در چنین شرایطی می‌توان منابع را از طریق اهدا و مبادله به صورت دیجیتال در اختیار گرفت، این کار با هزینه‌های کمتری همراه است، ضمن اینکه کمک شایانی را در غنی‌سازی منابع سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خواهد داشت.

دریافت ۱۴ ترابایت نشریه دیجیتال از طریق مبادله و اشتراک منابع و اسناد

مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران یادآورشد: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران از سال گذشته تاکنون از طریق مبادله و اشتراک منابع و اسناد با سایر مؤسسات و افراد حقیقی و حقوقی توانست نشریات دیجیتال را با حجم ۱۴ ترابایت دریافت کند که در سامانه نشریات ایران (سنا) بارگذاری شده و به تدریج در حال تکمیل شدن است. این سامانه بسیاری از استانداردهای روز منابع دیجیتال را پشتیبانی می‌کند.

انتهایی افزود: بخشی از نشریات از فردی مجموعه‌دار و علاقه‌مند به این حوزه، آقای امین آبادی و بخشی نیز از مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی دریافت شد. البته ممکن است منابع دریافتی با یکدیگر هم‌پوشانی داشته باشند که یکی از معضلات مهم موضوع فراهم آوری منابع دیجیتال به شمار می‌رود. کنترل منابع تکراری و یافتن آنها زمان بر است که اگر سامان‌دهی نشود بی تردید معضلات بسیاری را به همراه خواهد داشت.

۳۰۰ هزار اثر از عکاسان حرفه‌ای ایران گردآوری شده است

وی ادامه داد: گردآوری بخشی از منابع مورد نیاز مستلزم خریداری است، در همین ارتباط حدود ۳۰۰ هزار عکس تحت عنوان مجموعه تصویری ایران، خریداری و به آرشیو سازمان منتقل شده است. این عکس‌ها ثمره تلاش عکاسان حرفه‌ای ایران است که بعضاً برای عکس‌برداری از قله دماوند تیم چندنفره کوهنوردی را به همراه داشتند؛ حدود ۶۰ درصد این عکس‌ها آماده بارگذاری در سامانه دیجیتال سازمان هستند.

مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران درباره این مجموعه عکس افزود: عکس‌های گردآوری شده در طول ۳۰ سال گذشته به تفکیک استانی آرشیو شده است و عکس‌های مربوط به هریک از استان‌های کشور به صورت مجزا طبقه بندی موضوعی شده‌اند که شامل طبیعت، بناها، آداب و رسوم و مانند آن می‌شود.

وی یادآور شد: این عکس‌ها توسط همکاران اداره کل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران پالایش و کنترل شده و نمایه‌سازی و فهرست شده‌اند؛ بر اساس برنامه‌های پیش‌بینی شده قرار است در سال آینده عکس‌های گردآوری شده در سامانه بارگذاری و منتشر شوند.

انتهایی در ادامه دانلود از اینترنت را از دیگر روش‌های فراهم آوری منابع عنوان کرد و گفت: برخی از سامانه‌ها کتاب‌های خود را به صورت آنلاین در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند و برخی از کتابخانه‌های دنیا نیز برخی از منابع خود را به صورت رایگان به اشتراک می‌گذارند. اما از آنجایی که فضای وب ناپایدار است و تضمینی بر ماندگاری وجود ندارد؛ سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با رصد وبگاه سازمان‌ها، نهادها و سایر مراکز، منابع دیجیتال رایگان را از مبادی مختلف داخلی و خارجی دانلود و به صورت پایدار حفظ و آرشیو می‌کند و در اختیار متقاضیان قرار می‌دهد و این امر مهم از سال ۱۳۹۸ آغاز شده است.

مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با تاکید بر این مطلب که آرشیو وب نیازمند فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم است؛ افزود: این طرح ابتدا باید در قالب یک طرح پژوهشی مورد بررسی قرار گیرد و سیاست گذاری‌های لازم در این زمینه انجام شود. در این راستا باید سایت‌های دولتی، سایت‌های خبرگزاری‌ها، وبلاگ‌های مهم، توییت اشخاص مهم، پست‌های افراد مسئول مانند مقامات دولتی و مانند آن رصد و آرشیو شود که مستلزم سیاست‌گذاری‌های خاص خود است.

وی یادآور شد: نخستین فراهم آوری قابل توجهی که از سوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران انجام شد در سال ۱۳۹۵-۱۳۹۶ صورت گرفت که مربوط به فراهم آوری تعداد ۳۰۰ هزار مجموعه تصویری ایران بود، در ادامه این مسیر در سال ۱۳۹۷ تعداد ۵۰۰ هزار مقاله علمی – پژوهشی به همراه ۳۰۰ هزار کتاب الکترونیکی لاتین خریداری شد.

انتهایی بر ضرورت فراهم سازی امکان امانت موقت منابع دیجیتال تاکید کرد و گفت: با شیوع ویروس کرونا، تعطیلی تالارهای کتابخانه ملی ایران و محدودیت در دسترسی به منابع، سیاست‌ها، حجم فعالیت‌ها و روش‌های پیشبرد فرآیندها در بخش فراهم‌آوری و پردازش منابع به سمت دیجیتال سازی تغییر کرد و این سازمان در تلاش است فرصتی ایجاد کند تا کاربران بدون دانلود کتاب بتوانند برای مدت مشخص به صفحات دیجیتال شده دسترسی داشته باشند.

حدود ۱۱۰ هزار کاربر در کتابخانه دیجیتال عضو هستند

وی تصریح کرد: در ایام شیوع ویروس کرونا، بخش پایان نامه‌های دیجیتال سازی شده مورد توجه و تقاضای کاربران قرار گرفت بر همین اساس در مدت زمان کوتاه ثبت نام با هویت سنجی از طریق وب سرویس که سازمان ثبت احوال در اختیار قرار داد انجام گرفت. بر همین اساس امکان ثبت نام افراد بدون محدودیت در کتابخانه دیجیتال امکان پذیر و عضویت مجازی عملیاتی شد. در این بین همه افرادی که عضو کتابخانه ملی ایران بودند به صورت خودکار عضو کتابخانه دیجیتال نیز شدند و به طور کلی می‌توان تاکنون حدود ۱۱۰ هزار کاربر در سامانه دیجیتال عضو هستند.

بیش از ۳۱۳ هزار پایان نامه در سامانه دیجیتال وجود دارد

مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران یادآور شد: اعضای کتابخانه دیجیتال به منظور حفاظت از حق نسخه برداری و سایر ملاحظات امکان دانلود منابع دیجیتال‌سازی شده را ندارند و تنها می‌توانند تورق و مشاهده را انجام دهند. بر همین اساس ۳۱۳ هزار و ۷۴۳ عنوان پایان نامه دسترس پذیر شده است.

بارگذاری بیش از ۴۵۹ هزار پرونده آرشیوی

وی با اشاره به بارگذاری پرونده‌های آرشیوی گفت: حدود ۴۵۹ هزار ۴۴۷ پرونده آرشیوی نیز در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است.

انتهایی اظهار داشت: با توجه به شرایط کرونایی و لزوم فراهم سازی شرایط مناسب برای اعضا و کاربران به منظور دسترسی به منابع، امکان مشاهده همه صفحات پایان نامه‌ها در فضای دیجیتال کتابخانه ملی ایران فراهم شد این در حالی است که پیش از این کاربران فقط امکان مشاهده ۲۰ صفحه ابتدایی پایان نامه‌ها را داشتند. این مهم همچنان تا زمان پایان شرایط کرونایی برقرار است.

وی در پایان گفت: استانداردهایی که سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و منابع دیجیتال سازی آن را در موتور جستجوگر گوگل رؤیت پذیر می‌کند، مورد توجه قرار گرفته است امید است این استانداردها در همه سامانه‌های کتابخانه ملی ایران تقویت شود تا منابع این سازمان به راحتی با جستجوی ساده در اینترنت بدون نیاز به مراجعه به سامانه‌ها یافت شود.