اندیشه مهدویت برای نظام اجتماعی/ مهدویت چگونه می‌تواند باعث قدرت اجتماعی شود؟

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- منصوره پورکریمی؛ اندیشه مهدویت به جهت ظرفیت و کارکردهایش از اهمیت و جایگاه برجسته‌ای برخوردار است و در ساحت‌های فردی و اجتماعی، آثار و پیامد‌هایی دارد. این اندیشه برای نظام اجتماعی عصر غیبت دارای کارکرد‌هایی است که به کارگیری آن‌ها می‌تواند در برقراری انسجام حکومتی و تحکیم نظام اجتماعی عصر غیبت آثار مثبتی داشته باشد.

باور به مهدویت میتواند با ایجاد هنجار‌های اجتماعی و استمرار آن، مردم را حول محور خود جمع کند و به آن‌ها هویت واحدی ببخشد. در نتیجه موجب حل معضلات اجتماعی، انسجام و همبستگی اجتماعی گردد و به دنبال آن قدرت اجتماعی را تحقق بخشد. اندیشه مهدویت با ایجاد روحیه امید در مردم میتواند حرکت به سمت آرمان‌های یک کشور را تقویت کند.

عوامل مختلفی میتواند در بقا و تداوم یک نظام حکومتی نقش داشته باشد. مهم‌ترین آن‌ها نظم اجتماعی، انسجام و همبستگی، تحکیم روابط اجتماعی و امنیت اجتماعی می‌باشد. این موارد با یکدیگر ارتباط طولی داشته و پس از یکدیگر محقق می‌شوند. بررسی مقاله‌ای به نام «نقش اندیشه مهدویت در کاهش معضلات اجتماعی» کمک می‌کند تا دریابیم که چگونه التزام به اندیشه مهدویت نظام اجتماعی را بهبود می‌بخشد.

«انتظار فرج» یکی از آموزه‌های دینی به شمار می‌آید که نقش مهمی در کنترل هنجار‌های اجتماعی و اصلاً جامعه دارد. در واقع، نوعی آمادگی برای پاک شدن، پاک زیستن، پویش همیشگی همراه با خودسازی، ساختن دیگران و زمینه سازی برای ایجاد حکومت صالح مهدوی است. درست است که در جامعه معضلاتی از جمله انحرافات جنسی، سرقت و دزدی، عدم وحدت، ناامیدی، مهاجرت و فقر وجود دارد، اما راه‌حل‌هایی برای کاهش و از بین بردن این موارد نیز هست.

به طور کلی انتظار فرج، با نظارت اجتماعی، سبب همبستگی اجتماعی و تشکیل جماعه اخلاقی می‌گردد. «منتظران» برای تحکیم اهداف متعالی فرهنگ مهدوی، از هیچ کوششی دریغ نمیکنند و با احساس مسئولیت و تعهد در برابر سرنوشت جامعه، با روحیه¬ای سرشار از عزت دینی، به وظیفه عمومی خود برای امر به معروف و نهی از منکر، عمل میکنند.

آنان با معرفی الگو‌های رفتاری مناسب با هنجار‌های دینی و حس کردن خود در پرتو نظارت حضرت ولی عصر (عج) ساختار بازدارندگی انتظار را به روشنی در جامعه نهادینه می‌کنند و «اصلاح طلبی» را در حوزه اجتماعی سر لوحه فعالیتشان قرار میدهند. این اصل امید بخش، حرکتی است از سرچشمه توجه به امام و راهبری زنده و آسمانی، اما در پس پرده غیبت.

با تمسک به این اصل روشن، مومنان و مسلمانان، هرگز، در دنیای مدرن و صنعتی، تنها و سرگشته نمی‌مانند و در هر فتنه و مصیبتی آن‌گونه که در بیان زیبای روایات آمده است به این اندیشه الهی «انتظارفرج» پناه می‌برند و برای حل مشکلات فردی و اجتماعی خود از آن یار غایب، چاره جویی می‌کنند.

اینک در دنیایی که در آن، حکام و سیاستمداران، در پی اجرای دستور‌ها و فرمان‌های الهی نیستند، بلکه می‌خواهند هرچه بیشتر به متاع مادی خویش دست یابند، اندیشه‌ای که می‌تواند به معنای واقعی کلمه «منجی» و نجات بخش بشریت از آلام و افسردگی باشد، همانا اندیشه مترقی «مهدویت» است. اعتقاد به انتظار و مهدویت نقش مهمی در کاهش ناهنجاری‌های اجتماعی دارد که این ابعاد اجتماعی را می‌توان به سه گروه «دینی-اجتماعی»، «تربیتی-اجتماعی» و «سیاسی- اجتماعی» تقسیم کرد.

تأثیر (دینی- اجتماعی) شامل دو دسته ارزش‌های اخلاقی و امنیت اجتماعی می‌شود. بخش اول از ویژگی‌های فردی خود شخص نشأت میگیرد. درست است که شرایط محیطی نیز در آن‌ها دخیل می‌باشد؛ اما، چون هر انسانی اراده و اختیار داشته پس منبع اصلی تمامی مشکلات خود فرد می‌باشد. انتظار موجب می‌شود تا منتظران از امام زمان تأثیر بپذیرند و تلاش کنند زندگی خود را به گونه‌ای سامان دهند که برطبق خواست و رضایت آن حضرت حرکت کنند.

هنگامی که هر فردی به خودسازی بپردازد، در نهایت جامعه‌ای مستحکم و منسجم خواهیم داشت. همچنین زمانی که فردی به انتظار امام عصر باشد همواره او را ناظر و حاضر بر اعمال خود می‌بیند علاوه بر این که به خودسازی فردی میپردازد بلکه به جوامع نیز توجه کرده و عقاید خود را به جامعه نیز منتقل می‌کند در نتیجه با توجه به اینکه علاوه بر خداوند، فرد دیگری را ناظر بر اعمال خود می‌بیند باعث بهبودی یک جامعه اثربخش خواهد بود.

در بخش دوم یعنی امنیت اجتماعی باید گفت که امنیت یکی از نیاز‌های اولیه جوامع بشری است؛ زیرا در سایه امنیت انسان می‌تواند در زمینه‌های مختلف رشد کند و به پیشرفت دست یابد؛ اما متاسفانه امروزه بعضی از افراد با ایجاد فضایی ناآرام در جامعه ناهنجاری‌هایی را به وجود آورده‌اند. امنیت اجتماعی نگران تهدید‌هایی است که هویت جامعه را مورد تعرض قرار می‌دهند؛ چون اگر جامعه هویت خود را از دست بدهد، دیگر دوامی نخواهد داشت.

ایجاد امنیت در همه ابعاد آن در دوران پیش از ظهور، دشوار و بلکه غیر ممکن است. امنیت کامل در همه عرصه‌ها با ابعاد ایده آل و آرمانی آن، تنها در پرتو امنیت فراگیر مهدوی، در عصر ظهور محقق خواهد شد و میتواند الگوی مناسبی برای امنیت جامعه عصر غیبت به حساب آید. مهمترین راهکار‌های اندیشه مهدویت برای کاهش معضلات و ایجاد امنیت در عصر غیبت عبارتند از:
• ایجاد ارتباط و پیوند عاطفی در مردم
• ایجاد اتحاد بین اقوام و خرده فرهنگ‌ها

تأثیر (تربیتی– اجتماعی) شامل موارد نظم اجتماعی، انسجام و همبستگی اجتماعی، تحکیم روابط اجتماعی می‌باشد.

نظم اجتماعی اولین موردی است که در گروه (تربیتی- اجتماعی) به آن می‌پردازیم. از نظر «آگوست کنت» جامعه برای نظم، نیاز به ارزش‌های مشترکی دارد که این امر اغلب از طریق دین ایجاد می‌گردد. دین باعث ایجاد ارزش‌های مشترک می‌شود و همبستگی اجتماعی را تسهیل می‌کند؛ بنابراین می‌توان گفت ارزش‌های اجتماعی مقاصد مطلوبی هستند که همه افراد برای رسیدن به همین ارزش‌ها تلاش می‌کنند. همچنین این ارزش‌ها یکی از بهترین راه‌ها برای برقراری نظم اجتماعی می‌باشند. آرمان‌ها و اهداف اجتماعی بر اساس ارزش‌های اجتماعی پدیدار می‌شوند پس به همین دلیل بهتر است ارزش‌های اجتماعی از دین و اصل مهدویت گرفته شود.

در تشریح بعد انسجام و همبستگی اجتماعی امروزه به دلیل مشکلاتی که در جامعه وجود دارد انسان‌ها از یکدیگر فاصله گرفته و به طور فردی به حل مشکلات خود می‌پردازند و همین عامل عدم همبستگی را به وجود آورده است و یک جامعه برای ادامه بقای خود نیازمند انسجام و همبستگی اجتماعی می‌باشد. هرچه اعتقادات مردم از استحکام بیشتری برخوردار باشد و به همان میزان نیز تکیه بر ارزش‌ها بیشتر خواهد بود. اصل مهدویت میتواند این اعتقادات را تحکیم بخشد و بر ارزش‌ها بیفزاید. اندیشه مهدویت در سطوح مختلف و از چند جهت می‌تواند در ایجاد هویت جمعی و به تبع آن در تحقق انسجام اجتماعی نقش و دارای کارکرد باشد.

برای تحکیم روابط اجتماعی، ابتدا باید بین افراد هویت مشترک صورت گرفته و اندیشه انتظار وسیله‌ای برای هویت بخشی و بهسازی هویت مشترک افراد می‌باشد که همین هویت مشترک منجر به تحکیم روابط اجتماعی خواهد شد؛ و در آخر اثرات (سیاسی- اجتماعی) نیز شامل دو بعد ارزش‌های سیاسی و اجتماعی، ارزش‌های اقتصادی و سالم سازی روابط اقتصادی می‌شود.

در بخش ارزش‌های سیاسی و اجتماعی نیز بیان می‌داریم ک تکیه بر ارزش‌های مشترک در تحقق نظم اجتماعی مؤثر خواهد بود. حال باید دید که در اندیشه مهدویت چه ارزش‌های اجتماعی و سیاسی وجوده دارد که با تکیه بر آن می‌توان بر ایجاد نظم اجتماعی از آن‌ها کمک گرفت. ارزش‌های اجتماعی، مقصود و معنای زندگی را برای اعضای جامعه تدارک می‌بینند، ماهیت ارزش‌های اجتماعی تابع عوامل فرهنگی و تاریخی است و قابل اقتباس و تقلید از سایر ملت‌ها نمی‌باشد. ارزش‌های اجتماعی سبب می‌شود که زندگی پر مفهوم و هدفمند باشد و به ساخت یک نگرش سازنده در زندگی کمک می‌کنند.

اندیشه مهدویت دارای ارزش‌های مختلف سیاسی و اجتماعی است. مانند نیاز جامعه عصر غیبت به رهبر و پیشوای عادل، نقش برجسته فق‌ها و مجتهدین به عنوان نواب عام در عصر غیبت؛ تبیین جایگاه، وظایف جامعه منتظر و ترسیم ویژگی‌های منتظران از راه تبیین آثار فردی و اجتماعی انتظار از جهت تقویت روح امید در مردم و امیدواری به آینده، ایجاد پیوند همبستگی اجتماعی و ایجاد نظم اجتماعی خواهد بود.

در بخش ارزش‌های اقتصادی و سالم سازی روابط اقتصادی هم همانگونه که گفته شد اندیشه مهدویت جایگاه ویژ‌های در ساخت ارزش‌های اقتصادی، سیاسی و ... دارد. یکی از کارکرد‌های اساسی حکومت جهانی و دولت امام مهدی(عج) سالم سازی روابط اقتصادی و توجه به تقسیم مساوی منابع، درآمد‌ها و ایجاد عدالت اقتصادی است. زمانی که یک جامعه مطابق با کارکرد‌های اصل ظهور یا مهدویت عمل کند. این اصل در تمامی منابع و درآمد‌ها نیز اثر می‌گذارد، آنگاه عدالت اقتصادی و هم چنین اجتماعی در تمامی موارد برقرار می‌شود.