جنگ علیه آزادی بیان؛ خبرنگاران در افغانستان هدف حمله‌های گاه و بیگاه

آزادی بیان در افغانستان از ملموس‌ترین دست‌آوردها در دو دهه پسین بوده‌ است. این اواخر اما دست‌اندرکاران رسانه‌ها در افغانستان با چالش‌ها و خطرهای بسیاری در گیر و دار اند. چیزی که بسیاری از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها را در این کشور ناگزیر به ترک وظیفه یا فرار از افغانستان ساخته است. تنها پارسال، ۱۱ خبرنگار و کارمند رسانه‌ در این کشور کشته شده‌اند.

آمارهایی که از سوی نهادهای پشتیبان رسانه‌ها در افغانستان به “زمانه” داده شده‌ نشان می‌دهند در پی ناآرامی‌ها و تهدیدهای بلند امنیتی بر خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها، نزدیک به ۲۰۰ کارمند و خبرنگار زن و شماری از خبرنگاران مرد، ترک وظیفه کرده‌اند. بر بنیاد این آمارها، در یک سال پسین در حدود ۵۰ خبرنگار و کارمند رسانه‌ها نیز از افغانستان بیرون شده‌اند. 

الیاس داعی، خبرنگار ترور شده در افغانستان

بر بنیاد این آمارها، پارسال نزدیک ۵۰ رسانه نیز در افغانستان فعالیت‌هایشان را متوقف ساخته‌اند. چیزی که نگرانی‌های زیادی را در میان خبرنگاران و نهادهای پشتیبان رسانه‌های آزاد در این کشور به بار آورده ‌است. بیشتر خبرنگاران در ولایت‌هایی چون کندز، غزنی، هلمند، کندهار، ننگرهار و زابل، با تهدیدات بلند امنیتی روبه‌رو استند. در کابل نیز خبرنگاران به دور از خطرهای جدی نیستند.

عبدالله همیم، از خبرنگاران مطرح در جنوب افغانستان است و بیش از یک دهه است که خبرنگاری می‌کند. این خبرنگار جوان افغان بیشتر به اطلاع‌رسانی از میدان‌های داغ جنگ با طالبان و مواد مخدر در هلمند و در دیگر بخش‌های جنوب افغانستان مشغول بوده ‌است.

عبدالله به زمانه می‌گوید که در این پسان‌ها اوضاع به حدی وخیم شده ‌است که خبرنگاران به سختی برای کار از خانه بیرون می‌شوند:

عبدالله همیم

«دیگر مثل سال‌های قبل نیست. تهدیدها بر ضد خبرنگاران بسیار بلند است. حالا حتی دیگر نمی‌شود که خبرنگاران به میدان‌های جنگ بروند و اطلاع‌رسانی بکنند. کارهای خبرنگاران اکنون به داخل شهر “لشکرگاه مرکز هلمند” محدود شده است.»

در چند سال اخیر کار خبرنگاری در جنوب افغانستان به ویژه در هلمند خیلی خطرناک شده است. چندین خبرنگار مطرح محلی نیز در این مدت در هلمند ترور شده‌اند. عاملان قتل این خبرنگاران نیز تا هنوز به درستی مورد پیگرد قرار نگرفته‌اند. در این پسان‌ها اما وضعیت به گونه دیگری شده ‌است. بسیاری از خبرنگاران از هلمند فراری شده‌اند و شماری هم ترک وظیفه کرده‌اند.

ترورهای هدفمند خبرنگاران سبب شده است که فضای کاری را برای خبرنگاران در جنوب افغانستان بسیار تنگ بسازد. تنها از ولایت هلمند در پنج ماه پسین ۱۲ خبرنگار به کابل فرار کرده‌اند. از این میان اما تنها یک خبرنگار دوباره به هلمند برگشته است. هر چند این خبرنگار با تهدیدهای بلند امنیتی روبه‌رو است، اما وضعیت بد اقتصادی سبب شده ‌است تا برگردد به کار پرخطرش در هلمند. 

عبدالله همیم می‌گوید:

«ناگزیر بود که برگردد چون هیچ کسی کمکش نکرد و وضعیت اقتصادی خوبی نیز نداشت. حالا آمده تا کار بکند و مصرف خانواده‌اش را تأمین کند.»

از ولایت کندهار (قندهار) در همسایگی هلمند نیز خبرنگارانی برای حفظ جانشان یا با خانواده‌هایشان از این ولایت فرار کرده‌اند یا به تنهایی به کابل گریخته‌اند. این وضعیت اما کار را برای کارمندان رسانه‌ها و خبرنگاران زن در جنوب افغانستان به شدت ناگوار ساخته است. در زابل در جنوب افغانستان تنها یک دختر همچون خبرنگار برای سال‌های درازی فعالیت می‌کرد. اکنون این خبرنگار دست از کارش کشیده است و در یک جای نامعلومی در کابل به گونه پنهانی زندگی می‌کند.

در کابل نیز بسیاری از خبرنگاران در پی بستن بار و بنه از افغانستان استند. در ماه‌های اخیر چندین تن از خبرنگاران نام آشنا ترک کشور کرده‌اند و حالا در بیرون از افغانستان سرنوشت نامعلومی دارند. کسانی اما در درون کشور در خانه‌های امن کمیته مصونیت خبرنگاران افغانستان، نگران آینده‌شان استند؛ فعالان رسانه‌ای و خبرنگارانی که ماه‌هاست به گونه پنهانی زندگی می‌کنند.

جمیل، نام مستعار یکی از این خبرنگاران از ولایت هلمند است. خبرنگاری که نزدیک به یک دهه است که با رسانه‌های محلی و رسانه‌های بزرگ خارجی، همچون خبرنگار آزاد کار کرده است. جمیل در این مدت بارها از سوی افراد طالبان، قاچاقبران مواد مخدر و زورمندان محلی در هلمند با تهدید روبه‌رو شده است. در ماه‌های پسین اما این تهدیدها ناگزیرش ساخته‌است که از هلمند بگریزد.

جمیل به زمانه می‌گوید:

«بارها از سوی افراد طالبان تهدید به مرگ شدم. فکر می‌کردم که شاید می‌ترسانند اما این گونه نبود. پس از آن که الیاس داعی، خبرنگار رادیو آزادی در انفجار ماین کار‌گذاری شده در موترش (خودرو) کشته شد، فهمیدم که من را نیز خواهند کشت. از همین خاطر حالا در کابل پنهانی زندگی می‌کنم. فامیلم هنوز هم در هلمند است و به شدت نگرانشان هستم.»

تهدیدها علیه خبرنگاران زن

ننگرهار در شرق افغانستان جای بسیار خطرناکی برای خبرنگاران زن شده ‌است. جایی که پیش از این داعشیان دستور قتل خبرنگاران و حمله بر رسانه‌ها را داده‌اند. در چند موردی هم جنگجویان طالب و داعش حمله‌های مسلحانه بر رسانه‌ها در ولایت ننگرهار و نیز در کابل داشته‌اند.

یما سیاووش، گرداننده پیشین تلویزیون طلوع به روز هفتم ماه نوامبر پارسال در نتیجه انفجار ماینی که در موتر حاملش کارگذاری شده بود، کشته شد. رویدادی که با واکنش‌های زیادی همراه شده است و تا هنوز هم عاملان این رویداد شناسایی نشده‌اند.

ترور چهار خبرنگار و کارمند زن تلویزیون خصوصی انعکاس در دو ماه در ننگرهار نگرانی‌های زیادی را در میان کارمندان رسانه‌ها و خبرنگاران به همراه داشته است. درست در جایی‌ که پیکارجویان طالب و نیز جنگجویان داعش در ننگرهار در شرق افغانستان، بسیار فعال استند.

مرسل وحیدی، یکی از کارمندان تلویزیون انعکاس بود که به روز اول ماه مارچ امسال در شهر جلال‌آباد در شرق افغانستان، همراه با دو همکار دیگرش هنگامی که می‌خواستند از دفتر به سوی خانه‌هایشان بروند، در دو حمله جداگانه از سوی مردان تفنگدار به گلوله بسته شدند.

درست دو ماه پیش از این رویداد، ملاله میوند، یک همکار دیگرشان نیز در شهر جلال‌آباد تیرباران شد.

ملاله میوند

مرسل ۲۳ سال داشت. سه سال می‌شد که با این رسانه در بخش دوبله کار می‌کرد. هنگامی که نویسنده این گزارش با وحید‌الله، پدر مرسل تماس گرفت، به سختی توانست از آن رویداد سخن بزند.

او به زمانه می‌گوید که عاملان قتل دخترش را نخواهد بخشید:

«دخترم را بی‌گناه شهید کردند. از خدا می‌خواهم که جزای این ظالم‌ها را بدهد. دخترم را به جرم اطلاع‌رسانی و آگاه ساختن جامعه از بین بردند.»

در دو دهه پسین بیش از ۱۰۰ خبرنگار در افغانستان کشته شده‌اند اما حکومت تا هنوز نتوانسته است به پرونده‌های قتل این خبرنگاران به درستی رسیدگی کند. تلاش‌ها برای سانسور خبرنگاران و رسانه‌ها از درون حکومت نیز بیشتر از هر زمان دیگری شده ‌است؛ در حالی که آزادی بیان از دست آوردهای بسیار بزرگ افغانستان در ۲۰ سال پسین دانسته می‌شود.