اردن هاشمی و اهمیت تاریخی آن برای خاور میانه

تبلیغ بازرگانی

روز شنبه ۳ آوریل ۲۰۲۱ واشنگتُن پست نخستین رسانۀ معتبر جهانی بود که به نقل از یک مقام مسئول در کاخ پادشاهیِ اردن هاشمی خبر خنثی شدنِ کودتایی را در آن کشور منتشر کرد. در آن خبر آمده بود: نیروهای امنیتی اردن توطئه‌ای پیچیده با ابعاد گوناگون را که یکی از اعضای خاندان سلطنتی نیز در آن شرکت داشت، کشف و خنثی کرده‌اند. این عضو خاندان سلطنتی شاهزاده حمزة بن حسین، برادر ناتنی ملک عبدالله، پادشاه اردن، است که نیروهای امنیتی او را به حبسِ خانگی واداشته‌اند. به نوشتۀ واشنگتُن پست ۲۰ نفر دیگر نیز در این ماجرا دستگیر شده‌اند. خبرگزاری رسمی اردن به نقل از یک منبع امنیتی بی‌آنکه اشاره‌ای به جزئیاتِ ماجرا کرده باشد نوشته است: بازداشت‌ها پس از پیگیری دقیق و به دلایل امنیتی انجام گرفت و تحقیقات در این باره ادامه دارد.

در سال ۲۰۰۴ ملک عبدالله عنوانِ ولیعهدی را از برادر ناتنی‌اش، شاهزاده حمزه، گرفت و به پسر ده سالۀ خود، حسین بن عبدالله، داد. این کار او ملکه نور – چهارمین و آخرین همسر ملک حسین – را که امیدوار بود بزرگ‌ترین پسرش به پادشاهی برسد سخت ‌آزرده کرد. شاهزاده حمزه که فرزند نورچشمیِ ملک حسین بود در آن زمان ۲۴ سال داشت. پس از انتشار خبر کشف و خنثی شدن توطئۀ کودتا برضد ملک عبدالله، رسانه‌های بین‌المللی از جمله مطبوعات فارسی‌زبان، مقاله‌های مفصل و خواندنی دربارۀ کشاکش‌هایِ خانوادگیِ خاندان سلطنتی اردن نوشتند. 

اما آنچه در این میان کنجکاوی برخی از ناظران را برانگیخت واکنش بی‌درنگ و روشن بیشتر دولت‌های جهان از جمله ایران به ویژه دولت‌های عربی به این ماجرا بود. همۀ آن دولت‌ها به  حمایتِ بی چون و چرا از ملک عبدالله برخاستند و هرگونه کوششی را درجهت ایجاد بحران سیاسی- امنیتی در اردن محکوم کردند.

هنوز چند ساعتی از انتشار خبر توطئۀ کودتا در آن کشور نگذشته بود که مراکش، عربستان و قطر پشتیبانیِ همه جانبۀ خود را از پادشاهی ملک عبدالله اعلام کردند. عربستان سعودی، نخستین کشور عضو «شورای همکاریِ خلیج فارس» بود که با صدور بیانیه‌ای پشتیبانی‌اش را از پادشاهی ملک عبدالله و از تصمیم او برای مقابله با بحران سیاسی- امنیتی در اردن اعلام کرد. در نیمه شب روز شنبه کشورهای دیگر عضو آن شورا یعنی قطر، عمان، امارات، بحرین و کویت، نیز پشتیبانی‌شان را از پادشاهیِ اردن اعلام کردند. سپس مصر و اتحادیه عرب ضمن ستایش از فرمانرواییِ «خردمندانۀ» پادشاه اردن، هرگونه کوششی را در جهتِ ایجاد ناامنی در آن کشور محکوم کردند.

شامگاه شنبه وزارت امور خارجه آمریکا نیز اعلام کرد که ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن هاشمی، شریک کلیدی ایالات متحده است و واشنگتن بر حمایت کامل از او تاکید می‌کند. روز یکشنبه وزیر دفاع اسرائیل نیز بحران سیاسی اردن را مسألۀ داخلی آن کشور خواند و افزود: ثبات اردن هاشمی به سود امنیت اسرائیل است. می‌دانیم که اردن دومین کشور جهان عرب پس از مصر بود که در سال ۱۹۹۴ اسرائیل را به رسمیت شناخت و با آن قرارداد صلح امضا کرد. روز یکشنبه ایران نیز واکنش نشان داد و سخنگوی وزارت امور خارجۀ آن کشور در عین حال که بر اهمیت صلح و ثبات در اردن تأکید کرد هرگونه تنش و بی ثباتی داخلی در منطقۀ غرب آسیا را به نفع اسرائیل دانست.

کارشناسان اردن هاشمی را سنگ بنای ثبات در خاور میانۀ بحرانی می‌دانند. آن کشور در پی جنگ جهانی اول در ۱۱ آوریل ۱۹۲۱ یعنی صد سال پیش برپایۀ قرادادی سرّی که میان فرانسه و بریتانیا بسته شده بود چشم به جهان گشود و در۱۹۲۲ به عنوان قلمرو خاندان هاشمی اما «تحت‌الحمایۀ» بریتانیا به رسمیت شناخته شد. آن قرارداد سرّی که در گرماگرم جنگ برای تقسیم سرزمین‌های امپراتوری عثمانی در نهم ماه می ۱۹۱۶  با رضایت روسیه میان دو قدرت اروپاییِ درگیر در جنگ بسته شده بود به «موافقت‌نامۀ سایکس- پیکو» معروف است. 

خاندان هاشمی که نیاکان خود را به جد پیامبر اسلام می‌رسانند وظیفۀ حفاظت از اماکن متبرکه را به عهده داشتند، اما پس از آنکه آل سعود آنان را از حجاز بیرون راندند، تنها حفاظت از اورشلیم، سومین مکان مقدس اسلام، در دایرۀ اختیار آنان باقی ماند.

اردن هاشمی کشوری است کوچک در کرانۀ باختری رود اردن، همسایۀ کشورهای عراق، سوریه، عربستان سعودی و اسرائیل و کم و بیش بی‌بهره از منابع طبیعی. آن کشور هنگامی که پا به هستی گذاشت توش و توان زیادی برای پایدار ماندن نداشت. با این حال، به رغم قرار گرفتن در یکی از ناپایدارترین مناطق جهان یعنی خاورمیانه یکی از باثبات‌ترین کشورهای آن منطقه در صد سال گذشته بوده است. بعضی از کارشناسان ثباتِ آن کشور را در آن منطقۀ بحرانی نتیجۀ تواناییِ شگرف رهبران آن در غلبه بر بحران‌هایی می‌دانند که آن کشور تاکنون از سر گذرانده است. 

به عقیدۀ بسیاری از کارشناسانِ خاورمیانه سه علت می‌تواند توضیح دهندۀ این ثبات و پایداری باشد. نخست آن که خاندان هاشمی در غلبه بر بحران‌ها همیشه به گذشتۀ دور و دراز خود در آن سرزمین اندیشیده است و، در نتیجه، همواره با در نظر گرفتن امکان‌ها و احتمال‌ها در آینده‌ای دوردست واکنش نشان داده است. دوم آن که همسایگان اردن و حتی کشورهای دیگر منطقه ترجیح داده‌اند آن کشور از بحران‌ها و زیر و زبر شدن‌های منطقه در امان بماند. زیرا وجود پناهگاهی امن را به سود خود یافته‌اند. سوم آن که رهبران اردن با میانه روی و پرهیز از زیاده روی‌های رایج در آن منطقه توانسته‌اند از پشتیبانی کشورهای غربی از جمله بریتانیا و فرانسه و آمریکا بهره مند شوند. البته وضع استراتژیک اردن را هم باید به این سه علت افزود. فرانسوی‌ها این کشور را «خط رابط» میان خاور میانه و خاور نزدیک می‌نامند. این وضع هم محصول تاریخ است که سرنوشت خاندان هاشمی را باید جزئی از آن دانست و هم محصول جغرافیاست. 

درواقع، اردن تنها بازماندۀ رؤیای شریف حسین، پدر بزرگ ملک عبدالله، است که سرکردۀ خاندان هاشمی و از ۱۹۰۸ میلادی شریف مکه و حجاز بود. هنگامی که بریتانیایی‌ها در گرماگرم جنگ جهانی اول از طریق «لورنس عربستان» به او گفتند که درگیر شدن عرب‌ها در جنگ با عثمانی‌ می‌تواند به ایجاد کشور بزرگ عربی در شام بینجامد، شریف حسین در ۱۹۱۶ خود را فرمانروای همۀ سرزمین‌های عربی خواند.

اما در جنگ حجاز که نیروهای عبدالعزیز آل سعود در سالهای ۱۹۲۴- ۱۹۲۵ به راه انداختند، هاشمی‌ها ناگزیر به عقب‌نشینی از یک سو به عراق و از سوی دیگر به کرانۀ باختری رود اردن شدند. پس از کودتای ۱۹۵۸ در عراق که به سرنگونی فیصل دوم انجامید، اردن به آخرین سنگر خاندان هاشمی تبدیل شد که تا امروز پابرجا مانده است.

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

آبونه شوید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید