بحران اردن؛ شاهزاده حمزه و گمانه‌زنی‌ها درباره نقش عربستان سعودی

بحران اردن؛ شاهزاده حمزه و گمانه‌زنی‌ها درباره نقش عربستان سعودی

• فرانک گاردنر
• خبرنگار امور امنیتی بی‌بی‌سی

۷ ساعت پیش

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

شاهزاده حمزه در سال ۲۰۱۱

عربستان سعودی هرگونه دخالتی در تحولات اخیر اردن را که برخی آن را "کودتا" خوانده‌اند بشدت رد کرده است.

شاهزاده حمزه ولیعهد سابق اردن پس از شرکت در جلسه‌ای که در آن از ملک عبدالله، برادر ناتنی او، علنی انتقاد شد، به اتهام تضعیف امنیت ملی عملا از چهار روز پیش در حصر خانگی است.

شاهزاده حمزه در دو ویدئو برای بی‌بی‌سی گفت در خانه تحت‌نظر است. او دولت کشورش را فاسد و بی‌کفایت خواند و گفت که مردم از ترس آزار و اذیت نیروهای امنیتی می‌ترسند حرف بزنند.

پس از میانجیگری عموی پادشاه، این بحران تاحدی فروکش کرد اما گمانه‌زنی‌ها در مورد نقش عربستان در آن بسیار است.

• ولیعهد سابق اردن به 'ارتباط با بیگانه و توطئه برای بی‌ثبات کردن کشور' متهم شد
• ولیعهد سابق اردن 'تحت بازداشت خانگی قرار گرفت'

اکنون شاهزاده فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی به نشانه"همبستگی کامل با ملک عبدالله پادشاه اردن و دولت او" به همراه هیأتی به امان پایتخت اردن رفته است. عربستان می‌گوید این سفر نشانه موضع واحد عربستان سعودی است و هر حرفی در مورد تلاش عربستان سعودی برای ایجاد بی‌ثباتی در همسایه بسیار کوچکتر خود "مزخرفاتی دور از ذهن" بوده است.

ارتباط سعودی در این قضیه دقیقاً چیست؟

وقتی این بحران به اوج رسید، مقام‌های اردن گفتند نهادهای امنیتی مدتی شاهزاده حمزه و بیش از ده مقام دیگر را زیر نظر داشته‌اند. آنها بدون ذکر نام از "عوامل خارجی" مرموزی صحبت کردند که برای بی ثبات کردن کشور و خانواده حاکم هاشمی توطئه می‌کنند. شاهزاده حمزه این را تکذیب می‌کند.

منبع تصویر، EPA

توضیح تصویر،

تصویر ملک عبدالله در یک قاب عکس سازی در امان

به نظر می‌رسد اینجا دو مسئله جداگانه وجود دارد. یکی شاهزاده حمزه، پسر محبوب ملک حسین، شاه سابق اردن است که با تماس‌های اخیر خود با ناراضیان، مقام‌های امنیتی اردن را بشدت نگران کرده است. موضوع دیگری تعدادی از مسئولان هستند که گفته می‌شود حداقل با یک کشور دیگر ارتباط داشته‌اند.

باسم عوض‌الله رئیس سابق دربار سلطنتی اردن و مشاور کنونی اقتصادی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، یکی از برجسته ترین چهره‌های بازداشتی بود. او تابعیت دوگانه عربستان سعودی و اردن را دارد و به عنوان میانجی در نشست‌های مهم در زمینه سرمایه‌گذاری در عربستان حضور داشته است. به گزارش واشنگتن پست هیأت همراه وزیر خارجه عربستان سعودی حاضر نیست ترک اردن را بدون بردن باسم عوض‌الله به ریاض ترک ‌کند. مقام‌های سعودی می‌گویند این واقعیت ندارد.

باسم عوض‌الله چند پیوند بین‌المللی محکم دارد. علاوه بر نزدیکی به ولیعهد عربستان، با محمد بن زاید ولیعهد امارات متحده عربی هم مرتبط است و گفته می‌شود وی در خریدن زمین‌های فلسطینی در اطراف بیت‌المقدس که اخیرا با حمایت امارات متحده عربی انجام شد نقش داشته است.

عربستان و اردن اگرچه از نظر اقتصادی بسیار متفاوتند اما نقاط اشتراک زیادی دارند. روابط عمیق تاریخی آنها به قرن‌ها پیش برمی‌گردد و پیوندهای قبیله‌ای در طول کویری که مرز مشترک دو کشور است برقرار است. هنگامی که در بیست و چند سالگی با بادیه‌نشینان قبیله بنی‌حویطات در جنوب اردن زندگی می‌کردم، آنها در حالی که از گوسفند و بز و شترهای خود نگهداری می کردند مرتباً به عربستان سعودی می‌رفتند و می‌آمدند و کالا و اخبار رد و بدل می‌کردند.

حکام اردن و عربستان، دو پادشاهی بازمانده از حکومت‌های سلطنتی عرب سنی، در بخشی از جهان که بهار عربی بنیادهایش را بشدت لرزاند، منافع دوجانبه زیادی در حمایت از یکدیگر دارند.

بی‌تردید به آسانی نمی‌توان فهمید همسایگان قدرتمند اردن، عربستان و اسرائیل با چه منطقی ممکن است بخواهند این پادشاهی کوچک و نسبتاً فقیر را بی‌ثبات کنند. ملک حسین شاه درگذشته و در حال حاضر فرزندش ملک عبدالله، توانسته‌اند پادشاهی اردن، یا همان خاندان هاشمی، را از طوفان‌های خاورمیانه به سلامت عبور دهند.

پیمان صلح ۱۹۹۴ با اسرائیل اگرچه در اردن چندان مورد استقبال مردم قرار نگرفت اما ثبات منطقه‌ای را به همراه آورده است. با این حال اردن منابع طبیعی کمی دارد و زیرساخت‌های ضعیف این کشور در سال‌های اخیر با هجوم گسترده پناهندگان از عراق و بعد سوریه مواجه بوده است.

شیوع کرونا گردشگری اردن را موقتا از بین برده و ضربه دیگری به اقتصاد ضعیف آن وارد کرده است. خشم مردم هم از آنچه سوء مدیریت دولت تلقی می‌شود رو به افزایش است.

با وجود این دولت‌های منطقه می‌دانند سقوط پادشاهی اردن می‌تواند زنجیره حوادث خطرناکی را در منطقه آغاز کند. از این رو همسایگان اردن سریع و علنی از ملک عبدالله حمایت کرده‌اند.

البته القاعده و داعش از تلاطم در کشوری که تاکنون مهره ثبات در خاورمیانه بوده بسیار خوشحال خواهند شد.