کمبود منابع فارسی تاریخی درباره شخصیت سعید بن جبیر

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: شیعه تاریخی سرخ و خونین دارد و مناسبت‌هایش اکثرا همراه با واژه زیبای «شهادت» است. به همین جهت هم شیعه را سلحشورترین قوم و افراد می‌دانند و این سلحشوری صرفا مختص به میدان‌های نبرد و نظامی‌گری نیست. فارغ از اینکه سلحشوران شیعی خود عالمان دینی بزرگی هم به شمار می‌رفتند، عموم علمای شیعه نیز زندگی شگفت انگیزی را از سر گذرانده‌اند. به همین دلیل هم تعداد علمای شیعه که زندگی پرافتخارشان با شهادت به پایان رسیده، کم نیست.

روزهای پایان ماه مبارک شعبان تاریخ شهادت سعید بن جبیر کوفی را در دل خود دارد. سعید بن جبیر از اصحاب حضرت سیدالساجدین امام زین العابدین (ع) بود و توفیق کسب علم از جناب ایشان (ع) را داشت. سعید به جهت محبت کاملی که به اهل بیت داشت نزد امام (ع) از احترام خاصی برخوردار بود.

درباره اهمیت سعید نزد امام سجاد صاحب «قاموس الرجال» از فضل بن شاذان روایتی را بدین شرح نقل کرده که: در اوائل دوران امام سجاد(ع)، اصحاب خاص امام فقط پنج نفر بودند: سعید بن جبیر، سعید بن مسیب، محمد بن جبیر بن مطعم، یحیی بن ام الطویل و ابوخالد کابلی. ابن کثیر وی را از ائمه اسلام در تفسیر و فقه و انواع علوم می‌داند و می‌گوید اعمال نیک وی زیاد بود.

سعید بن جبیر کتابی در تفسیر قرآن داشته است. شیخ آقابزرگ تهرانی در «الذریعة الی تصانیف الشیعة» وجود چنین‌تفسیری را اثبات کرده است. از قدما نیز ابن ندیم در الفهرست به چنین کتابی اشاره می‌کند.

این‌فقیه زاهد و عابد مکتب امامیه به‌روایتی در ۲۲ یا ۲۳ و به روایت‌های دیگر در ۲۷ و یا ۲۸ شعبان المعظم به شهادت رسیده است.شیخ محمد حرزالدین در کتاب «مَراقِدُ الْمَعارف فی تَعْیینِ مراقد العَلَویّین وَ الصَّحابةِ وَ التّابعینَ و الرُّواةِ وَ الْعُلَماءِ وَ الْاُدَباءِ وَ الشُّعَراء» روایت کرده سعید بن جبیر اواخر شعبان سال ۹۵ هجری به دست حجاج بن یوسف ثقفی به شهادت رسید. حجاج با شقاوت تمام دستور داد سر این فقیه را بزرگوار را از تن جدا کرده و دو پای او را نیز از ساق جدا کنند. علت شهادت او نیز چنین بود که وی در قیامی علیه حجاج شرکت کرد و پس از شکست آن قیام برای دور ماندن از دستگاه جهنمی حجاج سال‌هایی از عمرش را در قم و اصفهان گذراند.

هنگامی که حجاج خواست سعید بن جبیر را به شهادت برساند، آن بزرگوار دعا کرد که حجاج پس از او قادر به قتل هیچ‌کس نشود و جالب آن‌که حجاج به‌روایتی ۱۵ و به روایت‌های دیگر ۲۰ یا ۴۰ روز پس از شهادت سعید بن جبیر جان به مالک دوزخ تسلیم کرد. این‌تواریخ را منابعی چون « تَتمّةُ الْمُنْتَهی فی وَقایع اَیّام الْخُلَفاء» اثر شیخ عباس قمی و «جَلاءُ العُیون» علامه محمدباقر مجلسی روایت کرده‌اند. آرامگاه  سعید بن جبیر در استان واسط عراق و در شهر حی قرار دارد و مورد احترام شیعیان است.

درباره سعید بن جبیر اما کتاب‌های چندانی منتشر نشده است. مهمترین کتاب درباره او نوشته کمال السید است که به زبان عربی توسط موسسه انتشارات انصاریان در قم منتشر می‌شود. همچنین در کتاب «دو شهید» نوشته محمد شفیع عثمانی که توسط انتشارات اسما منتشر شده نیز درباره سعید بن جبیر و سعید بن مسیب بحث شده است. بنابراین ضرورت دارد که پژوهشگران درباره این شخصیت کار کرده و سیمای او را برای نسل فعلی روشن کنند. همانطور که اشاره شد این چهره تابناک شیعه زندگی شگفت انگیزی داشت که خوراک مناسبی برای رمان نویسان و درام پردازان است.