کتاب «دیوان حافظ بالعربیه شعرا» نقد شد

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، سیصدوسی‌وششمین نشست حافظانه مرکز حافظ‌شناسی (کرسی پژوهشی حافظ) به بررسی و نقد کتاب دیوان حافظ بالعربیه شعرا ترجمه نادر نظام تهرانی اختصاص یافت.

این نشست که به‌صورت مجازی و باحضور جمع کثیری از ادب‌دوستان ترتیب یافت، با سخنرانی نظام‌طهرانی درباره ترجمه‌اش آغاز شد. او با این سخن گوته آغاز کرد که هرکس با غزلیات حافظ انس گرفت و دل به او داد، نمی‌تواند دل از او برکند.

نظام‌طهرانی گفت: من نیز به خاطر انسی که با حافظ و فردوسی داشتم، از دیرباز آرزومند ترجمه شاهنامه و غزلیات حافظ به نظم عربی بودم تا اینکه پس از بازنشستگی فراغتی برای انجام‌دادن این کار فراهم شد؛ اما با مشورت دوستان، از میان این دو شاعر بزرگ، حافظ را برگزیدم.

او ادامه داد: در این راه دوست من سعید واعظ کتابخانه ارزشمند خود را در اختیار من قرار داد تا بتوانم به مطالعه کتاب‌های موردنیاز بپردازم. روزانه ۸ یا ۹ ساعت را به این کار اختصاص دادم که بتوانم هر روز یک غزل یا بیشتر را به نظم عربی درآورم. در این کار وفاداری به اصل متن و اندیشه حافظ را سرلوحه خود قرار دادم؛ اما این کار زمانی که با رعایت قافیه و ردیف همراه می‌شد، دشوار بود تا ناگزیر شدم برخی زحاف‌ها را رها کنم و ناچار به استخدام ردیف شدم و این مطلب از ۵ یا ۶ غزل تجاوز نمی‌کند.

سپس نظام‌طهرانی، با شرح و توضیحی درباره زندگی حافظ به توصیف وجوه عرفانی شخصیت و شعر او پرداخت.

اولین منتقد نشست، منیژه عبدالهی نتایج خود را از بررسی و نقد دیوان حافظ بالعربیه شعرا بیان کرد.

اوضمن قدردانی از نظام‌طهرانی و انتشارات آوای خاور و ذکر ویژگی‌های خوب چاپ کتاب، به‌صورت اجمالی بر تأثیر و تأثر ادبیات فارسی و عربی بر یکدیگر پرداخت و در ادامه تاریخ ترجمه آثار فارسی به عربی را مرور کرد.

به گفته او پیش از ترجمه نظام‌طهرانی، آخرین ترجمه‌ای که از دیوان حافظ انجام شده مربوط به سال ۲۰۰۶ است.

عبداللهی ادامه داد: در خلال ترجمه‌هایی که از اشعار فارسی به عربی صورت گرفته است، مخاطب عرب‌زبان با شعر فارسی و غزل آشنایی یافته است؛ اما درهرحال ترجمه غزل به عربی کمتر از دیگر انواع شعر بوده است و به‌خصوص ترجمه حافظ نیز به‌دلیل پیچیدگی‌های صوری و معنایی خیلی کم انجام شده است.

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، افزود: بخش‌هایی از شعر مانند لفظ و صورخیال در مقایسه با موسیقی ترجمه‌پذیرتر هستند و دکترنظام‌طهرانی در ترجمه‌ی بخش‌های ترجمه‌پذیر موفق عمل کرده است.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: پایبندی مترجم به ترجمه موزون گاه او را به افزودن و کاستن الفاظ و تعابیری واداشته است. این افزودن و کاستن کمتر در خدمت روان‌ترشدن شعر حافظ بوده است؛ اما درنهایت این ترجمه دلنشین و خواندنی است و به تعبیر حافظ «آن» ی دارد که خواننده را با خود همراه می‌کند.

عبدالهی با ذکر این نکته که برخی از مطالبی که درباره زندگی حافظ در مقدمه کتاب آمده، مستند نیست؛ سخنان خود را به پایان برد.

محمدرضا عزیزی دومین منتقد نشست مرکز حافظ‌شناسی گفت: کسانی که به ظرایف ترجمه آشنا هستند و الفبای ترجمه را می‌شناسند، می‌دانند که چنین ترجمه‌ای دل به دریازدن می‌خواهد و کار بسیار سختی است. پیش از این کسانی به ترجمه تعدادی از غزل‌های حافظ به‌صورت منظوم پرداختند؛ اما نادر نظام‌طهرانی تمامی دیوان را ترجمه کرده است و این اتفاق مبارکی است.

وی ادامه داد: به‌خصوص اینکه خوانش ایشان از غزل‌های حافظ پاکیزه و بهترین خوانش‌هاست، درحالیکه پیش از این شاهد بودیم که مترجمان شعر حافظ را درست متوجه نشده‌اند.

او ادامه داد: همچنین حضور ایشان در ایران و همکاری سعید واعظ در این امر تأثیرگذار بوده است.

عزیزی گفت: چالش‌های این ترجمه را در سه محور می‌توان خلاصه کرد: ۱. رویکرد مترجم، ۲. موسیقی و ۳. فرم. چنانکه از مقدمه کتاب برمی‌آید ایشان حافظ را عارف دانسته‌اند و متناسب با این مطلب دست به ترجمه زده‌اند. به‌همین دلیل در بسیاری از موارد معشوق را مذکر قلمداد کرده‌اند؛ این مطلب چندان با روح شعر عربی به‌خصوص در زمانه‌ای که دوره شعر عرفانی سرآمده، هماهنگی ندارد.

این منتقد ادامه داد: دوم ایشان کوشیده‌اند وزن و قافیه شعر را در ترجمه حفظ کنند، این مطلب در برخی غزل‌ها به شعر آسیب زده است؛ سوم باید در نظر داشت که در ترجمه شعر یک با یک برابر نیست.

عزیزی تاکید کرد: ترجمه استاد نظام‌طهرانی ترجمه‌ای تحت‌اللفظی است و دقت ایشان در وفاداری به متن اصلی گاهی به فرم شعر در ترجمه عربی آسیب رسانده است.

سومین منتقد فضل‌الله میرقادری در ابتدای سخنان خود از مرکز حافظ‌شناسی که در این شرایط سخت پیگیر برگزاری چنین نشست‌هایی است سپاسگزاری و تقدیر کرد.

او توضیح داد: حافظ بر ادبیات زبان‌های منطقه و خاور میانه تأثیر گذاشته است و پژوهش‌های بسیاری درباره‌ی او انجام شده. شاید بتوان گفت مهمترین کسی که از حافظ متأثر شده است، الشواربی است.

میرقادری ادامه داد: اما درباره این کتاب باید گفت که آنچه در مقدمه درباره زندگی حافظ آمده است، باید مستندتر باشد.

استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه شیراز به وجوه مثبت دیوان حافظ بالعربیه شعرا پرداخت و گفت: ترجمه نظام‌طهرانی جوانب مثبت بسیاری دارد. اول این‌که او از دیوان حافظ متأثر شده است و البته نتوانسته خود را به ترجمه‌ای منثور قانع کند و برای یافتن معادل‌های بسیار خوب غور فراوانی کرده است و بحرهای مختلف عربی را انتخاب کرده به‌خصوص بحر طویل را و گاهی مصراع‌ها بسیار بلند است.

این منتقد گفت: یک عرب‌زبان با خواندن این ترجمه به عظمت شعر حافظ پی‌می‌برد. هم عظمت معنا و هم عظمت ادبی. و متوجه موضوع‌های مهمی که در شعر حافظ هست می‌شود و می‌تواند در زندگی به کار ببرد.

او در ادامه به بیان نمونه‌هایی از ایرادات در ترجمه پرداخت و گفت: ذات این کار مشکل است و می‌طلبد که با همه دقت و کوشش باز هم مشکل‌های داشته باشد.

عزیزی در پایان گفت: ترجمه کاری اضطراری است اگر نتوانیم زبان دوم را یاد بگیریم و شعری را در زمان اصلیش دریابیم باید به ترجمه روی بیاوریم و درنهایت گفتار خود را با ترجمه شعری از حافظ توسط الشورابی به پایان برد.

کتاب دیوان حافظ بالعربیه شعرا یکی از جدیدترین ترجمه‌های دیوان حافظ به عربی است که به‌صورت منظوم و ازسوی انتشارات آوای خاور با چاپی نفیس روانه بازار شده است.

این نشست مرکز حافظ‌شناسی- کرسی پژوهشی حافظ، با همکاری مدیریت فرهنگی دانشگاه شیراز، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس و مرکز پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز برگزار شد.

انتهای پیام/