الگوی نگهداری از محوطه آثار تاریخی؛ از گنبد سرخ تا رصدخانه مراغه

مدت زیادی از تعامل بین شهرداری و اداره میراث فرهنگی مراغه و در نتیجه ساماندهی محوطه گنبد سرخ نمی‌گذرد و شاید به همین دلیل حال ناخوش عرصه این اثر هنوز هم از ذهن بسیاری از مردم پاک نشده است.

«وضعیت گنبد سرخ قبل از واگذاری نگهداری آن به شهرداری» 

تغییر محسوس در وضعیت عرصه گنبد سرخ طی حدود یک ماه گذشته در شبکه‌های اجتماعی و فضای رسانه‌ای شهرستان بازتاب مثبتی داشته و این پرسش را در ذهن برخی‌ها ایجاد کرده است که «الگوی جدید نگهداری از میراث فرهنگی مراغه چرا در مورد رصدخانه اعمال نمی‌شود؟» 

امروز اگر شما هم از محوطه‌های این آثار گذر کنید و پس از کمی مکث در کنار گل‌های بنفشه و حوض پرآب گنبد سرخ به علف‌زار محوطه رصدخانه گام بگذارید، خش‌خش بی‌توجهی در عرصه رصدخانه را نه فقط در زیرِ پا، بلکه با تمام وجود حس خواهید کرد. 

«وضعیت کنونی محوطه‌های رصدخانه و گنبد سرخ» 

الگوی نگهداری از محوطه میراث فرهنگی توسط شهرداری به ویژه در کهن‌شهری چون مراغه که جزو ۱۰ شهر دارای بافت تاریخی کشور معرفی شده، زمانی در سطوح مدیریتی و تصمیم‌گیری، برجسته‌تر و اهمیت آن بیشتر می‌شود که بدانیم در اصل، نگهداری از محوطه آثار تاریخی در ردیف تخصص‌ها و ظرفیت‌های میراث فرهنگی قرار ندارد.

تا جایی که رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مراغه با اذعان به این موضوع، می‌گوید: میراث فرهنگی همواره در نگهداری از محوطه بناهای تاریخی با مشکلات عدیده مواجه بوده، در حالی که این موضوع در تخصص شهرداری‌هاست.

به گفته «یعقوب طالبی»، پس از واگذاری اختیارات نگهداری از عرصه گنبد سرخ مراغه به شهرداری طی نیمه دوم اسفند سال گذشته، محوطه این اثر به سرعت ساماندهی شده و نگهبان دایمی نیز در کنار آن استقرار یافته است. 

استقبال میراث فرهنگی از نگهداری محوطه رصدخانه توسط شهرداری

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مراغه با اشاره به اینکه در نگهداری از محوطه رصدخانه نیز با محدودیت‌هایی مواجه هستند، اظهار داشت: البته اراضی اطراف رصدخانه در مالکیت میراث فرهنگی نیست و به همین دلیل یا باید مالکان در شرایط فعلی با این واگذاری موافقت کنند یا اینکه تا زمان تملک کامل اراضی، باید صبر شود.

طالبی اضافه کرد: کاشت گل و گیاه و ساماندهی محوطه رصدخانه بدون‌شک به انتقال آب با تانکر و تامین نیروی کافی برای رسیدگی نیاز دارد و این اقدامات از ظرفیت میراث فرهنگی خارج است. 

وی این را هم گفت که هر اقدامی در این محوطه باید ضمن توجه به ضوابط تپه‌های باستانی انجام شود و شهرداری می‌تواند با در نظر گرفتن این ضوابط، آن را به یک پارک تاریخی - تفریحی خاطره‌انگیز تبدیل کند. 

رییس اداره میراث فرهنگی مراغه: شهرداری می‌تواند با در نظر گرفتن ضوابط کار در تپه‌های باستانی، محوطه رصدخانه را به یک پارک تاریخی - تفریحی خاطره‌انگیز تبدیل کند 

«طالبی» گویا به پیشنهاد خبرنگار ایرنا مبنی بر نگهداری از محوطه‌های سایر آثار تاریخی مراغه توسط شهرداری‌ اشتیاق قابل توجهی دارد تا جایی که در ادامه می‌گوید: نگهداری از معبد مهر که به دهیاری روستای ورجوی سپرده شده و وضعیت آن نسبت به قبل بهتر هم شده است، می‌تواند در آینده به شهرداری واگذار شود زیرا شهرداری به مراتب امکانات و ظرفیت بیشتری دارد هرچند که معبد مهر در خارج از محدوده شهری واقع است. 

چرا رصدخانه؟

مراغه آثار تاریخی و طبیعی متعددی دارد، اما در میان آنها رصدخانه به دلایل متعددی از اهمیت ویژه در عرصه جهانی برخوردار می‌باشد تا جایی که نماینده عالی دولت در این شهرستان می‌گوید: برنامه‌های ثبت شده مرتبط با رصدخانه در فهرست رویدادهای یونسکو، همواره نام این شهر را در عرصه بین‌المللی زنده نگاه داشته است.

به گفته «سیدعلی موسوی» از جمله این رویدادها می‌توان به سال جهانی رصدخانه مراغه در ۲۰۰۸ میلادی، هشتصدمین سال تولد خواجه نصیرالدین طوسی در سال ۲۰۰۱ و هفتصدوپنجاهمین سال زندگی فعال خواجه نصیرالدین طوسی در ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ اشاره کرد. 

فرماندار شهرستان ویژه مراغه ضمن اشاره به اهمیت رصدخانه، این را هم مورد تاکید قرار می‌دهد که موزه نجوم و ساختمان پلانتاریوم با توجه به خرید این دستگاه، نیاز به تخصیص اعتبار برای احداث ساختمان دارد و ما درخواست احیای پایگاه رصدخانه مراغه را از مسئولان کشوری داریم؛ پایگاهی که راه‌اندازی آن دارای مصوبه بوده و احداث آن به تعویق افتاده است.

همین اهمیت بین‌المللی از یک سو و تاخیر طولانی مدت در راه‌اندازی پایگاه رصدخانه از سوی دیگر، مطالبه امام جمعه مراغه و عضو مجلس خبرگان رهبری را نیز در پی داشته است؛ البته در کنار این مطالبه، خاطرهِ نوشتن نامه از سوی آیت‌الله محمدتقی پورمحمدی به رییس‌جمهوری وقت، محمد خاتمی، در مورد اهمیت و جایگاه بین‌المللی رصدخانه نیز از زبان خود ایشان شنیدنی است...

مکتب مراغه و جایگاه رصدخانه به نقل از فرهنگنامه نجوم و فضا

خواجه‌نصیرالدین توسی ریاضی‌دان و ستاره‌شناس شهیر ایرانی است که در قرن هفتم هجری می‌زیست و بر اساس آنچه که در «فرهنگنامه نجوم و فضا» درج شده است، او را باید یکی از پیشگامان علمی زمان خود به شمار آورد که در تحلیل حرکت سیاره‌ها، مکتب جدیدی بنا نهاد.

خواجه‌نصیرالدین توسی توانست حمایت لازم را برای ساخت رصدخانۀ مراغه جلب و یکی از بزرگترین مراکز علمی جهان را بنا کند که در ساخت رصدخانه‌های دنیا از رصدخانۀ پکن تا رصدخانۀ تیکو در اروپا، از آن الگوبرداری شد.

او نظریه‌ای را مطرح کرد که به همراه توضیحات و نوشته‌های تکمیلی شاگردان و همکارانش، به مکتبی در نجوم تبدیل شد که به مکتب مراغه معروف است و از آن به عنوان دورۀ پیش از کوپرنیک نیز یاد می‌شود.

توسی با درک مشکلات نظریۀ بطلیموسی حاکم بر دیدگاه فکری آن زمان، نظریه‌ای دربارۀ حرکت سیاره‌ها در منظموعۀ شمسی مطرح کرد که از مدل زمین مرکزی دور می‌شد و یک گام با نظریۀ خورشید مرکزی فاصله داشت؛ این نظریه که به جفت توسی معروف است، مرکزیت حرکت را از زمین می‌گرفت.

البته دیگر دانشمندان مکتب مراغه نیز نقدهای جدی بر روش بطلیموس وارد کردند؛ نظریۀ جفت توسی به یونانی ترجمه شده بود و در کتابخانۀ واتیکان نگهداری می‌شد؛ جایی که کوپرنیک مدت‌ها وقت خود را صرف مطالعه و گردآوری اطلاعاتی کرد که بر مبنی آنها، طرح خورشید مرکزی خود را تدوین کرد.

مهم‌ترین ابداع نصرالدین توسی در حوزه نجوم نظری بود؛ از دید نجوم بطلیموسی همه حرکات سماوی باید مستدیر و یکنواخت باشد اما منجمان دوره اسلامی در بعضی موارد این اصل را با مشاهده‌های خود در تناقض می‌دیدند؛ توسی این تناقض را در توصیف حرکات ماه با ابداع اصل «صغیر و کبیر» که بعدها به «جفت توسی» مشهور شد، حل کرد.

این اصل به آثار سانسکریت و یونان راه یافت و بر منجمان دوره نوزایی اروپا به ویژه کوپرنیک تاثیر گذاشت.

آیا افتخار ساماندهی محوطه رصدخانه نصیب شورای پنجم می‌شود؟

به گفته سرپرست شهرداری مراغه بودجه مصوب امسال این نهاد بر دو موضوع توسعه معابر و صنعت گردشگری متمرکز است و بر همین اساس دور از ذهن نیست که افتخار ساماندهی محوطه رصدخانه نصیب شورای پنجم شود.

در این صورت مجموعه شورای پنجم و شهرداری علاوه بر برداشتن گام‌های مثبت در جهت توسعه معابر که با تکمیل پروژه‌های «بلوار ۴۵ متری سردار شهید سلیمانی» و «۳۵ متری حدفاصل میدان رسالت گلشهر و میدان الغدیر» تجلی می‌یابد، پوئن مثبت دیگری در کارنامه خود به یادگار خواهند گذاشت.

به گزارش ایرنا، مراغه را در بیشتر موارد با رصدخانه‌اش می‌شناسند و به عقیده کارشناسان اگر این اثر تاریخی به عنوان محور توسعه مورد توجه قرار گیرد، گام‌های اساسی در مسیر معرفی بیشتر این کهن‌شهر در عرصه بین‌المللی و در نهایت جذب گردشگران خارجی برداشته خواهد شد.

بر همین اساس مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه باید به دنبال احیای جایگاه علمی رصدخانه باشد، راهبردهای گردشگری با محوریت رصدخانه شکل بگیرد، شورا و شهرداری به ساماندهی محوطه آن اقدام کند و دهها باید و نباید دیگر که در نهایت نام مراغه را در عرصه بین‌المللی جاودانه خواهد کرد.

بی‌شک به همین دلیل نیز ۱۶ اردیبهشت که مصادف با بسته شدن زیج ایلخانی و آغاز احداث رصدخانه می‌باشد، به عنوان «روز مراغه» انتخاب شده است.

گفتنی است در این شهرستان نزدیک به ۵۰۰ اثر تاریخی و طبیعی شناسایی شده که از این تعداد ۳۰۰ اثر در فهرست آثار ملی قرار دارد.