اثر روزه‌داری و فعالیت بدنی منظم بر سوخت‌وساز چربی

آفتاب‌‌نیوز :

پاسخ‌های متفاوت فیزیولوژی در ماه رمضان به احتمال زیاد در نتیجه اختلال در چرخه خواب ـ بیداری و تغییر چرخه خوردن و آشامیدن یا به احتمال زیاد ترکیبی از این عوامل است. علاوه بر این، مصرف مواد غذایی در زمان‌های غیر مرسوم می‌تواند اثرات متابولیکی متفاوتی ایجاد نماید و تغییرات شیوه زندگی می‌تواند اثرات قابل ملاحظه‌ای بر سوخت و ساز بدن بگذارد. محققان در پژوهشی با عنوان «اثر روزه‌داری و فعالیت بدنی منظم بر سوخت‌وساز چربی و کربوهیدرات‌ها» آورده‌اند، به طور دقیق مشابه آنچه در طی ورزش اتفاق می‌افتد، در هنگام روزه‌داری نیز بسیج تری‌گلیسرید از بافت چربی و جابجایی آن به داخل گردش خون سبب می‌شود تا این منبع سوختی در دسترس بافت‌هایی که از نظر متابولیکی فعال هستند، قرار گیرد.

این پژوهش که توسط دکتر مینو باسامی در دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر سجاد احمدی‌زاد ، وریا طهماسبی، احسان خدمتگزار و سینا رخصتی در گروه فیزیولوژی ورزش دانشگاه شهید بهشتی انجام شده نشان می‌دهد، در هر دو حالت روزه‌داری و فعالیت بدنی طولانی مدت مسیرهای بیوشیمیایی درگیر در بسیج و سوخت چربی برای افزایش میزان مصرف اسیدهای چرب آزاد فعال می‌شوند.

دوره‌های کوتاه مدت روزه‌داری مانند آنچه که در طی رمضان رخ می‌دهد به طور منظم بافت فعال را در معرض افزایش دسترسی و مصرف چربی قرار می‌دهد. ورزش منظم مصرف کربوهیدرات را کاهش و مصرف چربی را در طی فعالیت زیر بیشینه افزایش می‌دهد، در حالیکه طی ورزش با شدت بالا مصرف کربوهیدرات افزایش می‌یابد. بعد از تمرین، چربی اصلی‌ترین منبع انرژی است و مصرف کربوهیدرات به خاطر کاهش نسبت تبادل گازهای تنفسی و شکستن گلیکوژن عضله کاهش می‌یابد.

تنها چند پژوهش اثر روزه‌داری بدون فعالیت ورزشی را بر سوخت چربی از راه غیر مستقیم مورد بررسی قرار داده‌اند و در یک پژوهش نیز که اثر روزه‌داری بر سوخت چربی با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی دقیق در طی فعالیت بدنی مورد بررسی قرار داده بود، اثر روزه‌داری بدون فعالیت بدنی منظم بررسی شده بود. این پژوهش‌ها نشان داده‌اند با پیشرفت ماه رمضان مقدار نسبت تبادل تنفسی به دلیل اکسیداسیون بیشتر چربی کاهش می‌یابد و تا هفته پایانی ماه رمضان کاهش مداوم میزان استراحتی اکسیژن مصرفی که نشان دهنده کاهش میزان انرژی مصرفی است، مشاهده شده است.

پژوهشگران می‌گویند، برخلاف اینکه پژوهش‌هایی در زمینه تاثیر فعالیت بدنی منظم و روزه‌داری بر سوخت و ساز چربی و کربوهیدرات و ترکیب بدنی صورت گرفته، تاکنون پژوهشی طراحی نشده تا بررسی نماید آیا روزه‌داری همراه با فعالیت منظم ورزشی در طی ماه رمضان بر سطح استراحتی سوخت و ساز چربی و کربوهیدرات بر اساس اندازه‌گیری‌های دقیق آزمایشگاهی و اندازه‌گیری متغیرهای مرتبط با لیپولیز تاثیر دارد یا خیر؟

شرکت در فعالیت ورزشی استقامتی طی رمضان فشارهای متابولیکی بیشتری نسبت به آنچه که مرتبط با روزه‌داری است را ایجاد می‌کند. با این وجود، از آنجا که دوره روزه‌داری ماه رمضان طی ساعت‌های بیداری است تا ساعت‌های خواب، از نظر تئوری تغییرات زیادی در انتخاب سوخت عضله اسکلتی می‌تواند رخ دهد. روزه‌داری در طول ماه رمضان الگوی متابولیکی منحصر به فردی است که در آن فرد از طلوع آفتاب تا غروب آفتاب از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کند. به نظر می‌رسد تغییر در تعداد و زمانبندی وعده‌های غذایی و همچنین الگوی خواب در طول ماه رمضان می‌تواند آثار متابولیکی و هورمونی متفاوتی را در پی داشته باشد.

تاثیر روزه‌داری بر سوخت و ساز بدن بسیار پیچیده است، بسیاری از سازوکارهای بدن در راستای حفظ تعادل در دوره روزه‌داری وارد عمل می‌شوند، به دلیل اینکه در این دوره علاوه بر فعالیت بدنی، وعده غذایی و ساعت‌های خواب تغییر می‌کنند و به دنبال آن به صورت جداگانه متابولیسم بدن را دستخوش تغییراتی می‌نمایند. به همین دلیل مشخص نمودن اثر هر یک از این عوامل به تنهایی بر سوخت و ساز بدن هنگام روزه‌داری کار دشواری است.

این پژوهش در مجله غدد درون‌ریز و متابولیسم ایران منتشر شده است.