بارش خشکسالی بر سر چهارمحال و بختیاری

بر اساس تعریف مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی، خشکسالی یکی از پدیده‌های هواشناختی، طبیعی و جدایی ناپذیر از شرایط اقلیمی در کشورهای واقع در عرض‌های جنب حاره‌ای مانند ایران است، این دوره کم‌آبی که اتفاقات و پیامدهای مختلفی به همراه دارد، ممکن است از چند ماه تا چندین سال طول بکشد.

تاثیرات خشکسالی در هر منطقه خاص و متفاوت شرایط اقلیمی آن منطقه است و مدت آشکار شدن آسیب‌های آن نیز ممکن است در مناطق مختلف، تفاوت داشته باشد، اما آنچه مشهود است آسیب‌های جدی آن بر روند طبیعی فعالیت‌های انسانی، حیات گیاهی و زندگی جانوری و همچنین تاثیر آن بر حوزه کشاورزی، صنعت، اقتصادی، اجتماعی و میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی است.

هرچند سازمان هواشناسی در خصوص خشکسالی پیش‌بینی‌های بلندمدتی می‌کند، اما همیشه جو و اقلیم تابع این پیش‌بینی‌ها نیست و ممکن است از برنامه تعیین شده منحرف شود.

با توجه به این نکته که خشکسالی در کشور و به ویژه در استان قابل مهار نیست، لازم است تمهیدات لازم جهت به حداقل رساندن آسیب‌های آن اندیشیده شود.

نگاهی به  وضعیت خشکسالی هواشناسی استان

مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری با اشاره به کاهش میزان بارندگی در سطح استان بیان کرد: میانگین بارش‌های سال آبی جاری نسبت به سال گذشته، ۲۷ درصد و نسبت به دوره آماری بلندمدت ۳۳ درصد کاهش یافته است و این روند کم بارشی در اردیبهشت‌ماه نرمال پیش‌بینی شده است که ممکن است حدود ۳ درصد از کمبود بارش را جبران کند.

مهران چراغپور در گفت و گو با ایرنا با اشاره به پیش‌بینی افزایش یک تا ۲ درجه دمای استان نسبت به میانگین بلندمدت در ماه‌های پیش‌رو، گفت: انتظار می‌رود چهارمحال و بختیاری تا پایان سال آبی، همچنان دچار خشکسالی کم سابقه هواشناسی باشد.

او عنوان کرد: بر اساس شاخص‌های مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران (SPEI)در طول ۱۰ سال گذشته، هفت درصد از مساحت چهارمحال و بختیاری در محدوده عادی(نرمال)، ۲۳ درصد آن دچار خشکسالی خفیف، ۲۵ درصد دچار خشکسالی متوسط، ۳۰ درصد دچار خشکسالی شدید و ۱۵درصد دچار خشکسالی بسیار شدید است.

به گفته وی، چهارمحال و بختیاری بعد از کرمانشاه دومین استانی است که با کاهش بارندگی مواجه بوده است و تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی در منطقه زاگرس کاملا شدید و مشهود است.

او افزود: گرم شدن هوا و بالا آمدن سیستم جنب حاره‌ای مانع از نفوذ سامانه‌های بارشی به ویژه جریان‌های سودانی و جریانی که از دریای سرخ به کشور وارد می‌شدند، شد و همچنین دورپیوندهایی از جمله النینو و لانینا در موقعیت‌هایی قرار گرفتند که قسمت خشکسالی آن ها بر کشور اثر گذاشت، به‌طوری‌که دما در زمستان گذشته حدود سه تا چهار درجه افزایش یافت.

بررسی دلایل تشدید خشکسالی

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با اشاره به تاثیر تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین بر تشدید خشکسالی گفت: به دلیل قرار گرفتن کشور بر روی نوار خشک کره زمین، خشکسالی یک پدیده طبیعی به شمار می‌رود، از این‌رو راه مقابله با آن وجود ندارد و تنها می‌توان با مدیریت صحیح، تبعات ناشی از آن را به کمترین حد ممکن رساند.

هومان خاکپور در گفت و گو با  ایرنا بیان کرد: هرچند چهارمحال و بختیاری از بارش سالانه بیشتری نسبت به میانگین کشوری برخوردار است و یکی از استان‌های تامین‌کننده آب و حیات۲رودخانۀ کارون و زاینده‌رود است، اما در سال‌های اخیر دچار تغییرات و نوسانات اقلیمی از جمله تغییر نوع بارش(از جامد به مایع) و تغییر زمان بارش(از زمستان به پاییز و بهار) شده است.

او با اشاره به این نکته که خشکسالی یک فرایند است، گفت: زمان بارش برای مدیریت برداشت و استفاده از آن اهمیت دارد و در صورتی که بارش‌ها به صورت مستمر و بلندمدت باشد، امکان ذخیره و مدیریت آب ساده‌تر می‌شود.

در ادامه افزود: با توجه به تغییر زمان بارش، بارندگی‌ها کوتاه‌تر شده است و در کوتاه‌مدت با شدت بالا رخ می‌دهد که منجر به زیاد شدن روان‌آب‌ها، کاهش نفوذپذیری آب، تشدید فرسایش خاک و ایجاد سیل می‌شود.

به گفته وی، مهمترین عوامل در خشکسالی، کاهش میزان بارندگی و مدیریت نادرست آن است و برداشت‌های بی‌رویه از آب، توسعه نامناسب اراضی و پایین بودن راندمان آبیاری از دیگر عوامل تاثیرگذار است.

پیامدهای خشکسالی و راهکارهای کاهش آن

او در خصوص پیامدهای خشکسالی اظهار داشت: یکی از مهمترین پیامدهای خشکسالی، اُفت سطح آب‌های زیر زمینی و به دنبال آن فرونشست دشت‌ها و آغاز بیان‌زایی است، به‌طوری که در چهارمحال و بختیاری هر۱۰ دشت با بحران کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و دشت خانمیرزا و دشت شهرکرد با فرونشست زمین و آغاز پدیده بیان‌زایی مواجه است.

خاکپور تاثیر خشکسالی بر معیشت و تولید، تهدید تنوع زیستی، کاهش حیات جانوری و گیاهی و مواجهه اکوسیستم‌ها با ضعف اکولوژیکی را از دیگر پیامدهای خشکسالی عنوان کرد.

او در زمینه کاهش پیامدهای ناشی از خشکسالی پیشنهاد داد: می‌توان با طراحی برنامه توسعه متناسب با ظرفیت و شرایط اکولوژیکی، افزایش راندمان آب با حرکت به سمت کشاورزی با نیاز آبی پایین، توجه به توسعه کیفی محصولات به جای توسعه سطحی در حوزه کشاورزی و تغییر الگوهای کشت و الگوهای آبیاری پیامدهای حاصل از خشکسالی را به کمترین میزان رساند.

بررسی انواع خشکسالی در چهارمحال و بختیاری

رییس بخش آبخیزداری و حفاظت خاک مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری نیز با اشاره به استفاده از واژه "کم‌آبی" به جای "خشکسالی" افزود: این کم‌آبی می‌تواند از یک ماه تا چند سال طول بکشد.

سید نعیم امامی در خصوص انواع خشکسالی بیان کرد: نخستین نوع خشکسالی، خشکسالی اقلیمی است که میانگین بارش از میانگین بلندمدت خود فاصله می‌گیرد و اگر یک سال باشد به آن خشکسالی موقت، اگر چند ساله باشد، خشکسالی ادامه‌دار، و در صورت استمرار ممکن است واژه تغییر اقلیم استفاده شود.

به گفته وی، چهارمحال و بختیاری از سال ۱۳۸۶ وارد دوره خشکسالی بلندمدت شده است و با توجه به اتفاقات اقلیمی در بازۀ ۱۴ ساله از جمله کاهش سالانه حدود ۲۰ درصد بارش نسبت به میانگین بلندمدت، واژه تغییر اقلیم در حال جایگزین شدن است.

او افزود: در پی خشکسالی اقلیمی، تغییرات هیدرولوژیکی صورت می‌گیرد، به این صورت که پس از کاهش بارندگی در مدت‌زمان طولانی در یک منطقه، منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی کاهش می‌یابد، همچنین به دلیل نبود بارش در فصل کشت و کار، استفاده غیرمتعارف از منابع آب‌های زیرزمینی افزایش و سطح آن کاهش می‌یابد.

او با اشاره به کاهش ۱۰ متر از سطح آب‌های زیرزمینی در طول ۱۴ سال گذشته بیان کرد: میزان آب‌های ذخیره‌شده پشت سد زاینده‌رود در بهار ۱۴۰۰ به میزان یک‌سوم ظرفیت این سد رسیده است و با توجه به پیش‌بینی بارندگی تا پایان سال آبی، میزان این آب‌ها به یک‌دوم ظرفیت خود نخواهد رسید.

امامی نوع سوم خشکسالی را خشکسالی کشاورزی یا زراعی عنوان کرد و افزود: این نوع خشکسالی در مناطقی که زندگی و معیشت مردم به کشاورزی وابسته است، یک ناهنجاری و بحران طبیعی قلمداد می‌شود.

به گفته وی، سه نوع خشکسالی اقلیمی، کشاورزی و آب‌شناسی، خشکسالی اقتصادی و اجتماعی را در پی خواهد داشت که این بحران در سال ۱۴۰۰ نمایان خواهد شد.

او در ادامه تصریح کرد: باغ‌های شمالی استان با تهدید کم‌آبی از ناحیه زاینده‌رود مواجه هستند و در سال جاری سهمیه‌بندی در خصوص زاینده‌رود اعمال خواهد شد که بر روی میزان محصولات و درآمد مردم تاثیر خواهد گذاشت.

کاهش میانگین بارش در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰

رییس بخش آبخیزداری بیان کرد: میانگین وزنی بارش در استان در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ تاکنون ۳۷۶ میلی‌متر بوده است و با توجه به میانگین وزنی بارش بلندمدت که ۵۳۳ میلی‌متر است، تا پایان فروردین ۶۵ درصد از میانگین سالانه بارندگی رخ داده است.

به گفته وی، بیشترین کاهش بارندگی در سطح استان در شهرستان بروجن با منفی ۴۶درصد، در شهرستان سامان با منفی ۴۲درصد، در شهرکرد با منفی ۳۹درصد و در کوهرنگ با منفی ۳۵درصد اتفاق افتاد.

او با اشاره به تغییر رژیم بارش و زمان بارش از زمستان به یک ماه در بهار و یک ماه در پاییز گفت: تاثیرات خشکسالی بیشتر در تامین آب شرب و همچنین در بخش کشاورزی و باغداری خواهد بود و نیمه شرقی استان آسیب بیشتری خواهد دید.

او سرمایه‌گذاری بر پروژه‌های آبخیزداری، تغذیه آبخوان‌ها و منابع آب زیرزمینی، مدیریت و تغییر الگوهای مصرف در حوزه‌های کشاورزی، صنعت و شرب، حذف گونه‌های آب‌دوست و کشت گونه‌های باصرفه اقتصادی بالا و مصرف آب پایین را به‌عنوان راهکارهای کاهش تاثیرات خشکسالی عنوان کرد.

راهکارهای اساسی برای کنترل خشکسالی چیست؟

معاون بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری افزون بر موارد ذکرشده، افزایش گازهای گلخانه‌ای، تبخیر و تعرق پتانسیل، سرعت باد و کاهش رطوبت نسبی هوا را از عوامل موثر دیگر در خشکسالی عنوان کرد و افزود: افزایش دمای جوی، تغییر شکل و کاهش بارش‌ها و نبود مدیریت به‌روز ازجمله مواردی است که افزایش خشکسالی و کمبود آب در مناطق مختلف چهارمحال و بختیاری را تهدید می‌کند.

نقشه پهنه‌­بندی خشکسالی هواشناسی در سطح استان چهارمحال و بختیاری، شهرستان شهرکرد (فرخشهر) بر اساس شاخص SPEIدر دوره ۶ ماهه تا پایان زمستان ۱۳۹۹

یعقوب ایرانمنش در گفت و گو با ایرنا افزود: ایجاد بحران کم‌آبی و کاهش منابع آبی زیرزمینی، ایجاد بحران در حوزه اقتصاد و صنعت، افزایش قیمت محصولات و کاهش درآمد، کاهش تنوع زیستی، تهدید محیط زیست، افزایش آتش‌سوزی‌های طبیعی، از بین رفتن عرصه‌های طبیعی، افزایش تلفات دام، کمبود مواد غذایی، افزایش بیماری‌ها و مرگ و میر، افزایش جرایم اجتماعی، رشد بیکاری و مهاجرت و به‌هم خوردن تعادل اجتماعی و فرهنگی از جمله آثار و پیامدهای خشکسالی است.

او در خصوص راهکارهای مقابله با خشکسالی بیان کرد: می‌توان با پیش‌بینی خشکسالی و شناسایی ظرفیت‌های مقابله با خشکسالی از جمله سرمایه‌گذاری در ایجاد تاسیسات نگهداری مواد غذایی، علوفه و همچنین هماهنگی و سیاست‌گذاری و افزایش حمایت‌های دولتی مقابله با خشکسالی ازجمله توسعه بیمه محصولات کشاورزی و دادن تسهیلات به آسیب‌دیدگان خشکسالی، از خسارت‌های ناشی از آن کاست.

او افزود: تشکیل، تقویت، حمایت و به‌کارگیری تشکل‌های مردمی (NGO) در خصوص خشکسالی، سازماندهی واحدهای مختلف دولتی مرتبط با خشکسالی و توجه به دانش بومی و بهره‌گیری از آن از دیگر راهکارهای کنترل خشکسالی است.

به گزارش ایرنا،چهارمحال و بختیاری دارای ۱۰شهرستان با جمعیتی افزون بر ۹۷۹ هزار نفر است و ر رودخانه های کارون و زاینده‌رود و بخشی از دز از این استان سرچشمه می‌گیرد که خشکسالی چهارمحال و بختیاری تاثیراتی نیز بر استانهای خوزستان و اصفهان داشته است.