این‌ خوشنویسی‌ها کار محمدرضا شجریان است؟

محمدرضا شجریان استاد آواز ایران که در مهر ماه سال ۹۹ براثر سرطان کلیه دعوت حق را لبیک گفت، در هنر خوشنویسی هم دستی بر آتش داشت.

این هنرمند پرآوازه در سال ۴۶ با حضور در کلاس‌های ابراهیم بوذری، آموزش خوشنویسی را در انجمن خوشنویسان ایران آغاز و در سال ۴۷ با گذراندن کلاس‌های آموزشی استاد حسن میرخانی، مدرک ممتاز انجمن خوشنویسان را دریافت کرد.

وجه پررنگ و فعالیت‌های بی شمار محمدرضا شجریان در موسیقی و آواز باعث شد که بعد خوشنویسی او خیلی جلوه نکند و بجز اهالی هنر، کمتر شخصی از مردم عادی از ارتباط این هنرمند با دنیای خوشنویسی مطلع باشند.

با این وجود، در چندین ماهِ گذشته و پس از فوت این استاد نامی، گزارش‌های متعددی از جابجایی و اشتراک گذاری تعداد زیادی خطوط خوشنویسی با امضای محمدرضا شجریان در فضای مجازی منعکس شده است.

با نگاهی بر کارنامه هنری استاد شجریان و درخشش او در زمینه موسیقی، سوال‌هایی درباره ماهیت این آثار خوشنویسی و مالکیت حقیقی آن پیش می‌آید. آیا واقعا استاد شجریان این آثار را نگارش کرده اند؟ خوشنویسی برایشان دغدغه بوده و موازی با موسیقی به این هنر هم پرداخته اند؟

به همین منظور با علی میرآبادی کارشناس هنرهای ایرانی اسلامی گفت وگو داشتیم.

میرآبادی با اشاره به اینکه استاد شجریان در یک مصاحبه عنوان کرده اند که خوشنویسی برای من به منظور یک حرفه و درآمدزایی محسوب نمی‌شود گفت: بررسی تمام خط‌هایی که جدیدا با نام محمدرضا شجریان در فضای مجازی دست به دست می‌شوند، نشان میدهند که همه آن آثار از یک منبع تذهیب شده اند. در صورتی که اگر ایشان خوشنویسی بودند که در دوره‌های مختلف کار می‌کردند، باید آثارشان حداقل در ۳ یا ۴ جای مختلف تذهیب میشد، بنابراین به نظر من این‌ها از یک منبع بالا آمده اند.

وی افزود: تصاویر خطوط ایشان که مدرک ممتاز داشتند در انجمن موجود است، اما هیچ یک از خط‌هایی که اصالت آن‌ها تایید شده است تذهیب ندارند. به نظر من قلم و سبک و سیاق همه تذهیب تمامی این آثار یکسان است پس میتوان گفت که از یک مجموعه منتشر شده اند. از طرفی با بررسی جزئی‌تر می‌بینیم که آثار خوشنویسی ایشان همان‌هایی هستند که انجمن تصاویرشان را چاپ کرده، تعدادی در اختیار خانواده او قرار دارد و یا خطی را به شخصی هدیه داده اند.

در همین فضای مجازی یک قطعه سیاه مشق با نام استاد شجریان وجود دارد که تصویر خودشان را بالای تذهیب کشیده اند، با شناختی که از این استاد مرحوم داریم انجام چنین کاری متناسب با روحیات ایشان نبوده است.

این کارشناس هنری با بیان اینکه تا چند سال بعد از دریافت مدرک ممتاز توسط استاد شجریان، آثار او همچنان بدون تذهیب بوده است اظهار کرد: در آثار آن دوره استاد، اصلا یک کار با مرکب رنگی دیده نمی‌شود. از طرفی اگر او خوشنویسی را حرفه‌ای برای درآمد می‌دانست، چطور این آثار در این ۳۰ سال رویت نشده اند؟ وقتی حرفه یک هنرمند خط باشد، به محض تولید آن را ارائه می‌کند تا فروش برود و به درآمد برسد.

وی ادامه داد: استاد شجریان در بدو خوشنویسی خط شکسته کار می‌کردند، اما خیلی در این شاخه ثابت نمی‌مانند و به خط نستعلیق گرایش پیدا کرده و بعد از آن هم به خط ثلث علاقه مند می‌شوند؛ بنابراین میتوان گفت تصاویر خطوط شکسته با اسم استاد شجریان جعلی است. با مقایسه آثاری که از این هنرمند توسط انجمن خوشنویسان به چاپ رسیده و آثاری که به اسم او دست به دست می‌شوند، متوجه می‌شویم که سبک و سیاق و ترکیب کلمات و ... این آثار با آنچه که استاد مینوشته یکسان نیست. این تحلیل در حوزه فنی خوشنویسی بود.

میرآبادی بیان کرد: در بررسی بخش تزئینات هم باید پرسید که چرا تذهیب خطی که در سال ۵۸ نگارش شده با تذهیب خطی که مربوط به ۱۰ سال پیش است، یکسان هستند؟ از طرفی در بررسی امور نسخ خطی، اثری که کمتر از ۵۰ سال قدمت دارد کاملا معاصر است، اما کسانی که این آثار را آماده کرده اند برای باورپذیری بیشتر مخاطب یک پاسپورتوی خیلی قدیمی که گویا مربوط به دو سه قرن پیش است، دور یکی از آثار انداخته اند. این حجم از کهنه بودن پاسپارتو برای خطی که نهایتا ۵۰ سال قدمت دارد، بیشتر آن را باورناپذیر کرده است، زیرا خطوط استاد امیرخانی، اوین یا استاد خروش هم به ۵۰ سال قبل برمی گردند، اما پاسپارتوهای مناسب دارند؛ بنابراین اینکار از نادانی شخصی است که قصد انتشار آثار جعلی به نام استاد شجریان را در بازار و تحریف تاریخ هنر خوشنویسی دارد.

۵۸۵۸