کتاب‌هایی که ادیب مصری درباره ادبیات و فلسفه ایران نوشت

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه – علی ابوالخیر: زبان فارسی به عنوان یکی از مهمترین زبان‌های زنده دنیا، از جایگاه ویژه ای در میان فرهیختگان مصر، اساتید و دانشجویان مصری برخوردار است، به همین خاطر این زبان کهن که برخی آن را زبان دوم جهان اسلام می‌دانند (۱) وبرخی فرهیختگان مصری آن را «فرانسوی شرق» نامیده‌اند (۲) در بیشتر دانشگاه‌های مصر تدریس می‌شود. در این گزارش چند کتاب مرتبط با زبان فارسی از آثار دکتر عبدالمنعم معرفی می‌شوند:

* مختارات من الشعر الفارسی الحدیث (گزیده‌های از شعر فارسی جدید)

* معجم المصطلحات الفلسفیة (واژه‌نامه فلسفی فارسی – عربی / عربی – فارسی)

* معجم المصطلحات السیاسیة والعسکریة (واژه‌نامه سیاسی و نظامی فارسی – عربی)

*فن الغزل مختارات من الغزلیات الفارسیه (فن غزل سرائی، گزیده‌های از غزلیات فارسی)

*فن الرباعی مختارات من الرباعیات الفارسیه (فن رباعی سرایی، گزیده‌های از رباعیات فارسی)

دکتر عبدالمنعم از جمله اساتید و فارسی پژوهان مصری است که شاید بیشترین آثار را در باره زبان فارسی تالیف کرده است. او چندین کتاب در زمینه آموزش زبان فارسی، انواع شعر فارسی و تعدادی فرهنگ نامه تخصصی فارسی عربی و عربی فارسی، دارد که در مصر بسیار مهم و پرطرفدارند.

* مختارات من الشعر الفارسی الحدیث (گزیده‌های از شعر فارسی جدید): این کتاب گلچینی از اشعار برخی شعرای معاصر ایرانی است که در سال ۲۰۰۳ م برای اولین بار چاپ و منتشر شد. سال ۲۰۰۹ م نیز چاپ دوم آن در دسترس مصریان قرار گرفت. نویسنده در این کتاب در مقدمه مفصل خود بطور کامل درباره شعرای فارسی زبان معاصر و شعر نو، توضیحاتی داده است و سپس از میان شعرهای شعرای معاصر، اشعاری را از ۳۱ شاعر معاصر ایرانی برگزیده است از جمله اشعاری از: فریدون مشیری، سهراب سپهری، فروغ فرخزاد، احمد شاملو، اخوان ثالث و… روش وی در این کتاب به این صورت بوده که ابتداء بشکل مختصر شاعر مورد نظر را معرفی و سپس نمونه‌ای از اشعار او را ذکر و به عربی ترجمه کرده است. از جمله نقاط ضعف این کتاب که به عربی نوشته شده این است که نویسنده، اصل فارسی ابیات را درج نکرده در حالی که آوردن اصل ابیات می‌توانست به خواننده کمک کند تا بهتر و بیشتر با زبان و شعر فارسی آشنا شود.

*فرهنگ واژگان فلسفی عربی / فارسی و فارسی / عربی: این فرهنگنامه تخصصی بیشتر مورد نیاز کسانی است که در رشته فلسفه و عرفان تحصیل می‌کنند و دکتر عبدالمنعم با توجه به این مطلب که ایرانی‌ها نقش بسزایی در پیشرفت فلسفه اسلامی داشته و اصطلاحاتی را نیز در فلسفه الاهی ابداع کرده‌اند این فرهنگنامه را تألیف کرده است اما بخاطر تجدید چاپ نشدن آن در حال حاضر در بازار موجود نیست.

*فرهنگ واژگان سیاسی و نظامی: از جمله تألیفات مهم و مشهور دکتر عبدالمنعم است که در آن واژگان سیاسی و نظامی پرکاربرد فارسی به عربی ترجمه شده. این فرهنگ ۲۳۰ صفحه است و مؤلف بخوبی توانسته است معادل یابی عربی واژگان فارسی را انجام دهد چاپ اول آن توسط انتشارات «الشروق» و چاپ دوم آن توسط انتشارات «جسور» انجام شده و هم اکنون این کتاب در بازار موجود است و با توجه به اینکه در دهه‌های اخیر اخبار سیاسی و نظامی ایران در صدر اخبار روزنامه‌ها، سایت‌های خبری، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های عربی جهان و منطقه قرار داشته و دارد این فرهنگنامه فروش خوبی داشته است.

*کتاب «فن رباعی» از دیگر آثار تألیفی عبدالمنعم است که در سال ۲۰۰۵ م چاپ و منتشر شد. نویسنده در این کتاب اشعاری را از بیش از ۴۰ شاعر رباعی سرایی ایرانی معاصر و قدیمی از جمله: عمر خیام، رودکی، عطار، سعدی، اخوان ثالث، هوشنگ ابتهاج و… ترجمه کرده است. او در مقدمه کتاب توضیحاتی را در خصوص فن رباعی در عربی و فارسی ارائه و سپس به برخی ویژگی‌های رباعی سرایان معاصر و قدیم ایرانی اشاره می‌کند.

وی پس از خلاصه شدن از مقدمه و ارائه توضیحاتی برای آشنایی خواننده با این فن در زبان فارسی به سراغ اشعار رباعی سرایان می‌رود و تعدادی از زیباترین و مهمترین رباعیات شاعران معاصر و قدیمی را انتخاب و به نثر عربی ترجمه و شرح می‌کند. این کتاب در حال حاضر در بازار موجود است.

*کتاب «فن غزل»: دکتر عبدالمنعم پس از آنکه کتاب فن رباعی را نوشت و فروش آن با استقبال مصری‌ها مواجه شد به فکر آن افتاد که این بار کتاب «فن غزل» را بنویسد. او خود در مقدمه این کتاب نوشته است: «پس از آنکه کتاب فن رباعی که تألیف کرده بودم چند بار تجدید چاپ شد و مورد استقبال گسترده عرب زبانان قرار گرفت تصمیم گرفتم که کارهای مشابهی انجام دهم. در حقیقت استقبال خوانندگان تشویقی برای بنده شد تا کتاب جدیدم را در فن غزل فارسی بنویسم.»

عبدالمنعم در کتاب فن غزل نیز تقریباً به همان شیوه فن رباعی عمل کرده یعنی در مقدمه شرح حالی از مشهورترین غزل سرایان ایرانی ارائه کرده و سپس تعدادی از غزل سرایان سرشناس معاصر و قدیم ایرانی همچون رودکی، منوچهری دامغانی، نظامی گنجوی، وحشی بافقی، طالب آملی و… را انتخاب و غزلیاتی از آنها را به عربی ترجمه کرده است.

پی‌نوشت‌ها

۱. زبان فارسی به عنوان زبان دوم جهان اسلام و یکی از زبان های زنده دنیا ارتباط و پیوستگی محکم و عمیقی با زبان عربی دارد (الخالدی عبدالله، الشافی فی اللغه الفارسیه و آدابها، بیروت، دار النهضه

۲. زبان فارسی – د. محمد نورالدین عبدالمنعم ص۵