واکسیناسیون کرونا در جهان تا کی ادامه خواهد داشت؟

آفتاب‌‌نیوز :

اما در این مسأله، تأخیرهای ناشی از مسائل سیاسی در نظر گرفته نمی­‌شود، مانند کشورهایی که روی صادرات واکسن خود کنترل جدی اعمال می‌­کنند یا این که اکثر قریب به اتفاق دوزهای واکسن تولید شده به کشورهای ثروتمند می­‌رود. این وضعیت، به پویشی جهانی برای تعلیق موقت حقوق مالکیت معنوی دامن می‌زند تا تولیدکنندگان در کشورهای فقیرتر بتوانند واکسن مورد نیازشان را با سرعت بیشتری، خودشان بسازند.

پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «انسان در دوره­ کروناسه»، تولید واکسن و واکسینه کردن جهان در برابر ویروس کرونا» آورده‌اند: صنعت داروسازی، همانند سایر صنایع، ظرفیت تولید خود را آشکار نخواهند کرد. با این حال پیش‌بینی می‌­شود که رشد تولید واکسن در ماه­‌های آینده، روندی تصاعدی داشته باشد. طبق اطلاعات موجود، حدود ۴۱۳ میلیون دوز واکسن کووید-۱۹ تا اوایل ماه مارس (اسفندماه ۱۳۹۹) تولید شده است و پیش‌بینی می­‌شود که این میزان تا پایان سال ۲۰۲۱، به ۹.۵ میلیارد دوز افزایش یابد.

در این مقاله که توسط کیمیا نظری، زهرا شیخ رضائی و علیرضا گل نراقی دکترای بیماری شناسی گیاهی، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران انجام شده، آمده است: برخی دیگر از پژوهشگران پیش‌بینی کرده­‌اند که این رقم تا پایان سال، به حدود ۱۲ میلیارد دوز خواهد رسید. با این حال، برخی پژوهشگران این آمار و ارقام را خوش­‌بینانه و غیرواقعی می‌­دانند و معتقدند که آمار چند میلیارد دوز پیش‌­بینی شده، نه در سال ۲۰۲۱، بلکه در پایان سال ۲۰۲۲ تحقق خواهد یافت. به باور این پژوهشگران، زنجیره‌های تأمین ممکن است از بین بروند وکشورها تهدید کنند که مانع صادرات واکسن خواهند شد؛ اتفاقی که هم اکنون در حال وقوع است و کشور هند و اتحادیه­ اروپا، محدودیت صادرات واکسن را اعلام کرده­‌اند.

در این پژوهش آمده است: برای تولید واکسن، به بیش از ۲۰۰ جزء جداگانه نیاز است که اغلب در کشورهای مختلفی تولید می‌شود. این موارد شامل ویال‌های شیشه‌ای، فیلترها، رزین، لوله‌­ها و کیسه‌های یک­بارمصرف است. کمبود هر یک از این اجزاء می‌­تواند موجب اختلال در کل فرایند تولید شود. با این حال، رئیس توسعه­ واکسن سازمان بهداشت جهانی در ژنو (سوئیس) اطمینان بیشتری دارد و معتقد است حداقل می‌توان از یک تنگنای احتمالی جلوگیری کرد و آن، روند پرکردن ویال‌ها با ماده واکسن است.

محققان این مقاله آورده‌اند: بسیاری از شرکت‌­هایی که داروی تزریقی تولید می‌کنند، می‌توانند در پرکردن ویال‌ها کمک کنند. سازمان بهداشت جهانی فهرستی از چند صد شرکت در سراسر جهان تهیه کرده است که فعالیت آن‌ها، پرکردن انسولین، آنتی‌­بادی‌­های مونوکلونال یا آنتی‌­بیوتیک‌­های تزریقی است. سازمان بهداشت جهانی در حال راه اندازی سیستمی است تا امکان ارتباط این شرکت‌ها با شرکت‌های تولید واکسن فراهم شود.

آیا شرکت‌ها نمی‌توانند برای ساخت سریع­تر واکسن با یکدیگر همکاری کنند؟

آن­‌ها همین حالا نیز در حال همکاری با یکدیگر هستند. شرکت­‌هایی که معمولاً باهم رقابت می‌کنند، هم اکنون در حال همکاری با یکدیگر بوده و به سرعت کار می­‌کنند. به عنوان مثال، شرکت مرک (نیوجرسی، آمریکا) درحال تولید واکسن برای رقیب خود جانسون و جانسون (نیوجرسی، آمریکا) است. از طرف دیگر، شرکت جی.اس.کی (لندن، انگلیس) و شرکت نوارتیس (بازل، سوئیس) به ترتیب، ۱۰۰ میلیون و ۲۵۰ میلیون دوز واکسن برای شرکت کیور.وک (توبینگن، آلمان) تولید می­‌کنند.

چنین درجه‌­ای از همکاری بین شرکت‌­های چند ملیتی، بی‌­سابقه بوده است. علاوه بر این، قراردادهای بسیاری بین شرکت­‌های مختلف برای پر کردن واکسن وجود دارد. به عنوان نمونه، شرکت سانوفی (پاریس، فرانسه) با شرکت بیو.ان.تک (ماینز، آلمان) قرارداد انجام مراحل آخر تولید ۱۲۵ میلیون دوز واکسن تولید شده توسط شرکت بیو.ان.تک با فایز (نیویورک، آمریکا) را دارد. شرکت سانوفی هم قراردادی را برای پر کردن و بسته‌­بندی میلیون‌­ها دوز از این واکسن را منعقد کرده است. اما بزرگترین مذاکرات توسط شرکت آسترازنکا (کمبریج، انگلیس) برای واکسنی که با دانشگاه آکسفورد انگلیس تولید کرده است، انجام شده است.

در این پژوهش آمده است: این شرکت قرارداد تولید واکسن با ظرفیت ۲.۹ میلیارد دوز را با ۲۵ شرکت در ۱۵ کشور جهان منعقد کرده است. بزرگترین قرارداد مشارکت آن با «مؤسسه­ سرم» هند در پونا است که در ژوئن سال ۲۰۲۰ توافق کرد یک میلیارد دوز از این واکسن را تولید کند. «مؤسسه­ سرم»، که بزرگترین تولید کننده­ اجزای واکسن در جهان محسوب می‌­شود، در ماه اوت گذشته نیز توافق کرد که حداقل یک میلیارد دوز واکسن تولید شده توسط نوواواکس (مریلند، آمریکا) را تولید نماید. سایر تولیدکنندگانی که برای ساخت واکسن ثبت نام کرده‌اند شامل شرکت داروسازی اسپن (دوربان، آفریقای جنوبی) است که واکسن جانسون و جانسون را فرموله و همچنین پر و تکمیل می­‌کند.

چرا دنیا واکسن بیشتری نمی سازد؟

پژوهشگران این مقاله آورده‌اند: سه نوع اصلی از واکسن کووید-۱۹ در جهان وجود دارد: حامل ویروسی، ویروس کامل و آر.ان.ای پیک (mRNA). واکسن­‌های ام.آر.ان.ای از رشته‌های ماده ژنتیکی ساخته شده‌­اند که یک پروتئینی مربوط به سطح این ویروس را کد می­‌کرده و موجب تحریک سیستم ایمنی بدن انسان می‌­شوند. از اوایل ماه مارس امسال (اسفندماه ۱۳۹۸)، حدود ۱۷۹ میلیون دوز از این نوع واکسن تولید شده است که نمایانگر ۴۳ درصد از کل مقدار واکسن تولید شده است. در مقابل، ۳۵ درصد از واکسن تولید شده، ویروس کامل و ۲۲ درصد حامل ویروسی بوده‌­اند.

سؤال اینجاست که آیا شرکت‌های دیگر هم می­‌توانند برای تولید بیشتر وارد عمل شوند یا نه. ساخت واکسن ام.آر.ان.ای به نظر ساده است اما تولید آن در مقیاس بالا پیچیدگی‌­های خاص خود را دارد. از آنجا که فرایند تولید این نوع واکسن، جدید است و قبلاً انجام نشده است، کمبود نیروی آموزش دیده وجود دارد. در واقع، یافتن افرادی که هم آموزش دیده باشند و هم مهارت کافی داشته باشند، کار دشواری است.

ما تنگنای اصلی در تولید واکسن نوع ام.آر.ان.ای، کمبود اجزای ضروری آن در جهان، به ویژه نوکلئوتیدها، آنزیم­‌ها و لیپیدها است. دلیل این امر آن است که شرکت‌های نسبتاً کمی این محصولات را تولید می­‌کنند و تعداد آن‌­ها برای عرضه­ جهانی کافی نیست. به علاوه، این شرکت‌ها در صدور مجوز تولید محصول خود به دیگران به کندی عمل می‌­نمایند. به عنوان مثال، هر رشته آر.ان.ای به یک پوشش نیاز دارد که از عدم پذیرش یا رد آن توسط بدن انسان به عنوان ماده­ خارجی جلوگیری می­‌کند. این ماده، گران­ترین جزء واکسن است و حقوق مالکیت معنوی طراحی مناسب این پوشش، متعلق به یک شرکت است: شرکت تری.لینک بایوتکنولوژیز (کالیفرنیا، آمریکا). به همین ترتیب، تعداد کمی از شرکت‌­ها حقوق مالکیت معنوی یکی از چهار نانوذره لیپیدی را که «قفسی» در اطراف آر.ان.ای تشکیل می‌دهند را دارند.

با این وجود، تولیدکنندگان اجزای مختلف واکسن در حال گسترش تولید خود هستند. به عنوان مثال، شرکت تری.لینک امکانات جدیدی را در کالیفرنیا ایجاد کرده است و مرک (دارمشتات، آلمان) در حال گسترش عرضه­ لیپیدهای خود به بیو.ان.تک، همکار فایزراست.

در این مقاله آمده است: اوایل همه‌گیری جهانی (پاندمی) این بیماری، سرمایه‌گذاری سریعی در پژوهش و توسعه واکسن صورت گرفت اما به تولید در مقیاس وسیع اجزا و ترکیبات تشکیل دهنده­ واکسن توجه کمتری شد. فوریه گذشته (۲۰۲۰)، یعنی بهمن ماه ۱۳۹۸، فایزر و مدرنا در حال بررسی راه‌­های موجود برای تولید بیشتر بودند. این شرکت‌­ها شروع به خرید شرکت­‌های دارای عملیات تولید خوب (GMP) کردند. آن‌­ها همچنین شرکت‌­های دیگر را اجاره کردند اما هیچ کنترلی روی مواد اولیه نداشتند. شاید دولت‌ها می‌­توانستند از اختیارات خود برای مجبور کردن شرکت‌های تولید کننده مواد شیمیایی برای تولید مواد اولیه بیشتر استفاده کنند، اما وقتی حتی دارو تأیید نشده است، موارد زیادی برای درخواست وجود دارد!

حمایت از مالکیت معنوی تا چه اندازه سرعت دسترسی به واکسن‌های کووید-۱۹ را کاهش می‌دهد؟

پژوهشگران این مقاله آورده‌اند: برای واکسیناسیون ۷۰ درصد از جمعیت جهان، به ۱۱ میلیارد دوز نیاز است - با فرض اینکه دو دوز به هر فرد داده شود. این نسبتی است که ممکن است برای رسیدن به سطح ایمنی در سطح جمعیت، یا ایمنی گروهی/گله­‌ای، مورد نیاز باشد. به گفته­ پژوهشگران، کشورهای با درآمد بالا و بالاتر از متوسط، که نماینده­ یک پنجم جمعیت جهان هستند، حدود ۶ میلیارد دوز خریداری کرده­‌اند. اما کشورهای با درآمد متوسط و پایین‌­تر از متوسط، که چهار پنجم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، فقط تأمین ۲.۶ میلیارد دوز را تضمین کرده­‌اند. این میزان شامل ۱.۱ میلیارد دوز کوواکس نیز می­‌شود، طرحی که در آن سرمایه‌­گذاران بین‌المللی متعهد شده­‌اند که یک پنجم جمعیت جهان را واکسینه کنند. پژوهشگران معتقدند با این وضعیت، واکسینه کردن مردم کشورهایی که دارای پایین­‌ترین سطح درآمدی هستند، دو یا چند سال به طول خواهد انجامید.

به همین دلیل هند و آفریقای جنوبی از جمله کشورهایی هستند که درگیر پویشی برای لغو موقت حقوق مالکیت معنوی مرتبط باکووید-۱۹ هستند. طرفداران این کارزار استدلال می‌کنند که این موضوع، باعث ایجاد آبشاری از تولید می‌­شود. در اکتبر گذشته (مهر ۱۳۹۹)، این دو کشور از سازمان تجارت جهانی (WTO) خواستند برخی قوانین مربوط به حقوق مالکیت معنوی ابزارها و فن­آوری­‌های پزشکی مربوط به کووید-۱۹، تا زمان رسیدن به مصونیت گروهی/گله­‌ای، به حالت تعلیق درآید. این پیشنهاد در حال جمع آوری حمایت­‌های بیشتری است و اکنون حدود ۱۰۰ کشور و نیز ائتلافی متنوع از سازمان­‌ها به نام «اتحاد واکسن مردم»، که شامل آژانس HIV/AIDS سازمان ملل متحد (UNAIDS) و گروه حقوق بشر و عفو بین الملل نیز است، از آن حمایت می­‌کنند.

در این مقاله عنوان شده است: به باور حامیان این طرح، ما نمی‌توانیم درس­‌های دردناک سال­‌های اولیه واکنش جهانی به بیماری ایدز را تکرار کنیم، زمانی که مردم در کشورهای ثروتمند به سلامتی باز می‌­گشتند، در حالی که میلیون‌­ها بیمار در کشورهای در حال توسعه، از این فرایند جا مانده بودند. این موضوع در جلسه WTO در مارس ۲۰۲۱ (اسفند ۱۳۹۸) مورد بحث قرار گرفت و گفت‌وگوها قرار است ماه آینده از سر گرفته شود. طرفداران این طرح چنین استدلال می­‌کنند که این معافیت، به دولت‌ها و تولیدکنندگان امکان می‌دهد تا به طور مشترک افزایش تولید واکسن را سازمان­دهی کنند. آن‌­ها می‌گویند بدون معافیت موقتی، کشورهای فقیرتر به کمک­‌های کشورهای ثروتمند و صنایع دارویی آن­‌ها وابسته خواهند ماند.

به باور برخی، پویش تعلیق موقت حقوق مالکیت معنوی، از تجربه­ همه‌گیری (اپیدمی) بیماری ایدز ناشی می‌شود. به عبارتی، در دهه­ ۱۹۹۰، داروهای درمان اچ.آی.وی تولید شده بود و در کشورهای با درآمد بالا وجود داشت، هر چند که بیشتر موارد ایدز و مرگ و میر ناشی از آن در آفریقا ثبت می‌­شد. پس از آن، مانند اکنون، سال‌­ها طول کشید تا داروهای ایدز به آفریقا برسند.

محققان این مقاله در ادامه بیان کرده‌اند: اما پیشنهاد هند - آفریقای جنوبی با مخالفت اتحادیه اروپا، ایالات متحده­ آمریکا، انگلستان و بیشتر شرکت‌­های بزرگ داروسازی روبه‌رو است. آن‌­ها استدلال می­‌کنند که تعلیق موقت حقوق مالکیت معنوی برای واکسن‌­های کوید-۱۹، نه تنها غیرضروری بلکه حتی نامطلوب است. در واقع، آن چه در مورد واکسن‌ها وجود دارد این است که، برخلاف دارو، نمی‌توانید فقط دستورالعمل‌­ها را دنبال کنید و تصور کنید که واکسن تولید کرده­‌اید.

تولید واکسن، یک فرآیند بیولوژیکی پیچیده است که دارای چندین مرحله کنترل کیفیت است و به ویژه در مورد فناوری آر.ان.ای، هنوز این روند کنترل کیفیت واقعاً آنقدرها قوی و مطلوب نیست. به علاوه، حداقل برای واکسن­‌های ام.آر.ان.ای، حقوق مالکیت معنوی در بین بسیاری از شرکت‌­ها پخش شده است و مذاکره با همه افراد موجود در زنجیره­ حقوق مالکیت معنوی، ممکن است یک سال به طول بینجامد.

آیا انجام این کار و طی این روند طولانی، واکسن را سریع­تر به دست ما می­‌رساند؟ یا این که فقط از یک شرکت می­‌خواهیم محصولی را عرضه کند که در آخر، تأثیری بر سلامت جهانی نداشته باشد؟ در عوض، این دسته از کارشناسان پیشنهاد می­‌کنند که شرکت‌­ها، مجوز حقوق مالکیت معنوی خود را به اشخاص یا شرکت­‌های ثالث بدهند. این انتقال فناوری می‌­تواند روند تولید را تسریع کند، زیرا شرکت‌های بیشتری کار تولید را انجام می‌دهند؛ اتفاقی که هم اکنون نیز در حال وقوع است. در واقع، انتقال فناوری یکی از ویژگی‌های قابل توجه همه­‌گیری جهانی کرونا بوده است. شاید ۶ ماه قبل، انتظار چنین همکاری، حتی بین دو شرکت رقیب نیز بسیار دور از ذهن بود.

چه نوع دیگری از انتقال فناوری می‌­تواند تولید واکسن را تسریع کند؟

در این مقاله آمده است: سازمان بهداشت جهانی از آنچه «انتقال هماهنگ فناوری» نامیده می‌شود، رونمایی کرده است. در این طرح، دانشگاه­‌ها و تولیدکنندگان، مجوز تولید واکسن‌­های خود را از طریق مکانیسم جهانی هماهنگ شده توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO)، به شرکت­‌های دیگر می‌دهند. این کار، آموزش کارکنان در شرکت­‌های گیرنده را تسهیل و نیز سرمایه­‌گذاری برای زیرساخت‌های مورد نیاز را نیز تسهیل می‌­کند. ادعا می‌­شود که این روش، منسجم‌­تر و شفاف‌­تر از معاملات انتقال فناوری یک باره، مانند معاملات بین آسترازنکا و «مؤسسه سرم» هند، است.

از طرف دیگر، دانشگاه پنسیلوانیا (فیلادفیا، آمریکا)، که دارای حقوق مالکیت معنوی کافی مربوط به واکسن‌های ام.آر.ان.ای است به نحوی که می­‌تواند خود اقدام به تولید آن نماید، به دانشگاه چولالونگ کورن (بانکوک، تایلند) کمک می‌­کند تا یک مرکز تولید واکسن ایجاد کند. به عقیده­ یکی از همکاران این پروژه، بر اساس روند کنونی تولید واکسن در جهان، دو سال طول می‌کشد تا تایلند و دیگر کشورهای کم درآمد، واکسن لازم را به دست بیاورند. البته دولت تایلند حاضر نبود تا این مدت زمان صبر کند. آن‌­ها مایل بودند که در این راه سرمایه ­گذاری کنند به طوری که تا آخر امسال مردم خود را در برابر ویروس کرونا واکسینه نمایند.

کارشناسان برجسته تولید واکسن معتقدند که در بلند مدت، هر منطقه/کشور می­‌بایست امکانات و دانش فنی لازم برای تولید واکسن توسط خودش را داشته باشد و بتواند واکسن تولید کند. هر چند این شکاف در آفریقا، قاره‌ای که ۹۹ درصد واکسن‌های خود را وارد می‌کند، بسیار شدید است. در این قاره، تنها سه تولید کننده­ بزرگ واکسن وجود دارد. آیا قاره­‌ای با جمعیت فعلی ۱.۲ میلیارد نفر، که پیش بینی می‌شود جمعیت آن ظرف ۳۰ سال آینده، به ۲.۴ میلیارد نفر برسد (یعنی از هر چهار نفر در جهان، یک نفر آفریقایی خواهد بود)، می‌تواند همچنان ۹۹ درصد واکسن‌های خود را وارد کند؟ آیا این روند، پایدار و درست است و نباید برای اصلاح آن تصمیمی جدی گرفت؟

این پژوهش برگرفته از مجله نیچر(Nature) یکی از ژورنال‌های معتبر دنیای علم است.