علیجانی: سازمان برنامه، قطب‌های علمی را به عنوان مراکز تحقیقاتی قبول ندارد / قطب علمی دانشگاه خوارزمی بی‌دلیل منحل شد

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، قطب علمی، اصطلاحی است که برای اولین بار در کشور توسط وزارت علوم و با هدف تبدیل کردن موسسات آموزشی و پژوهشی به عنوان پایگاه‌های اصلی علوم به کار گرفته شد. نامی آشنا که اکنون قریب به بیست سال از اولین کاربرد آن می‌گذرد و وزارت علوم در پایگاه اطلاع رسانی خود خبر از وجود بیش از ۱۵۰ قطب علمی در کشور می‌دهد. چیزی که ما را بیش از پیش متعجب می‌کند هدف از تشکیل این قطب‌های علمی یعنی حرکت در جهت رفع مشکلات جامعه بوده است. زیرا با نگاهی به عملکرد قطب‌های علمی در دانشگاه‌ها نه تنها خبری از فعالیت ویژه‌ای آن‌ها در رفع مشکلات جامعه نمی‌یابید بلکه در بسیاری موارد با صفحاتی روبه رو می‌شوید که حتی چند سالی است به بروزرسانی نشده‌اند!

بیشتر بخوانید

گمشده‌ای با عنوان قطب علمی در وزارت علوم / عدم شفافیت در ارائه دستاوردها یا بی‌تدبیری در ساماندهی؟

عملکرد ضعیف قطب‌های علمی تحت تاثیر تصمیمات وزارت علوم / دانشگاه امیرکبیر با کدام سیاست غلط متضرر شد؟

زند مقدم: ضرورت بازنگری در آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی / وزارت علوم جایگاهی برای این قطب‌ها متصور نیست

سری به دانشگاه خوارزمی زدیم، دانشگاهی با قدمت صد ساله و بیش از ۱۴ هزار دانشجو و ۴۸۰ استاد دانشگاه؛ سایت دانشگاه خبر از وجود سه قطب علمی « تحلیل فضایی و مخاطرات محیطی، ادبیات فارسی و مطالعات قرانی، روانشناسی و استرس» می‌دهد، اما با نگاهی به صفحه آن‌ها مشخص می‌شود که تنها قطب علمی روانشناسی و استرس فعال است و دو قطب دیگر چند سالی می‌شود که به روز رسانی نشده‌اند.


جستجو برای دریافت تعداد قطب‌های علمی فعال دانشگاه خوارزمی ادامه داشت به همین منظور نگاهی به پایگاه اصلاع رسانی وزارت علوم انداختیم؛ نتایج جستجو حاصل از آن بود که این دانشگاه تنها یک قطب علمی با عنوان «تحلیل فضایی و مخاطرات محیطی» دارد. اگرچه عدم به روزرسانی صفحه قطب‌های علمی دانشگاه خوارزمی ما را تا حدودی ناامید کرد، اما اینکه صفحه قطب‌های علمی در سایت وزارت علوم نیز برای سالیان دارز به روزرسانی نشده بود و تنها خبر از یک قطب علمی این دانشگاه که اکنون منحل نیز شده است، داد کار را خراب‌تر کرد.

 

عدم دستیابی به نتایج مطلوب از تعداد قطب‌های علمی دانشگاه خوارزمی ما را بر آن داشت تا به گفتگو با مدیران هر یک از قطب‌ها بپردازیم تا از فعالیت و عدم فعالیت آن‌ها باخبر شویم. به همین منظور به گفتگو با بهلول علیجانی مدیر قطب علمی «تحلیل فضایی و مخاطرات محیطی» دانشگاه خوارزمی و پژوهشگر برتر در حوزه جغرافیا که اکنون قریب به ۵ سال از منحل‌سازی قطب آن می‌گذرد، پرداختیم؛ که اگر این مصاحبه نبود شاید همواره با نگاه به سایت وزارت علوم و دانشگاه گمان از این می‌بردیم که همچنان این قطب علمی فعال است و  به دلیل عملکرد ضعیفی که دارد به روزرسانی نشده است. در ادامه با هم این گفتگو را میخوانیم.  

قطب‌های علمی با هدف تبدیل شدن به پایگاه‌های اصلی علوم تشکیل شدند. بر همین اساس وزارت علوم، دانشگاه‌ها و دیگر سازمان‌ها موظف بودند تا از آن‌ها حمایت کنند. آیا قطب علمی شما نیز از حمایت‌های وزارت علوم و دانشگاه برخوردار بوده است؟

از نظر حمایت باید بگویم که بودجه تخصیص یافته به قطب‌های علمی، در طول مدت زمان فعالیت قطب علمی ما در دانشگاه خوارزمی، همواره کاهش یافت به طوری که در اواخر دوره مدیریت بنده خیلی کم شد.

در آیین‌نامه قطب‌های علمی نیز آورده شده بود که باید ۵۰ درصد حمایت‌ها از طریق دانشگاه انجام شود، اما متاسفانه هیچ گاه محقق نشد. در حقیقت قطب‌های علمی نه از طریق وزارت علوم و نه از طریق دانشگاه حمایت قابل توجه‌ای نشدند. دانشگاه با قطب‌های علمی همچون شخصی که فرزند خود را به عنوان فرزند پذیرش نمی‌کند؛ رفتار می‌کرد. حتی در اوایل کار به عنوان مجموعه اداری نیز آن را به رسمیت نمی‌شناختند و به مرور زمان متوجه شدند که چنین واحدی وابسته به یک نهاد در دانشگاه وجود دارد که باید مورد حمایت قرار گیرد، اما متاسفانه با وجود درک قطب‌های علمی همچنان حمایت خاصی از آن‌ها نشد.

 

با جستجو در سایت دانشگاه خوارزمی به سه قطب علمی برخوردیم که یکی از آن‌ها قطب علمی است که شما مدیر آن بوده‌اید. چرا از سال ۹۶ این قطب علمی هیچ فعالیتی انجام نداده است و سایت دانشگاه بدون به روز رسانی باقی مانده است؟

وزارت علوم از سال ۹۵ تصمیم به ساماندهی قطب‌های علمی از طریق ادغام آن‌ها گرفت. ما نیز به عنوان مدیران قطب‌های علمی در جلسات بسیاری که وزارت علوم تشکیل داد، شرکت کردیم در این جلسات وزارت علوم تصمیم گرفت که در ابتدا قطب‌های علمی جغرافیا در کل کشور را از یازده مورد به سه مورد کاهش دهد، اما در نهایت متاسفانه آن سه قطب را هم به تصویب نرساند. به طوری که از تمام آن یازده قطب علمی در حوزه جغرافیا تنها یک قطب علمی ژئومورفولوژی باقی ماند که آن را هم به دانشگاه تهران اختصاص دادند به این صورت باقی قطب‌های علمی جغرافیا از جمله قطب علمی جغرافیای دانشگاه خوارزمی بدون هیچ دلیلی منطقی منحل شد.

ساماندهی قطب‌های علمی به گفته وزیر علوم به دلیل عملکرد ضعیف قطب‌های علمی انجام شد، آیا عملکرد قطب علمی شما نیز ضعیف بود که سبب حذف آن شد؟

ما در قطب علمی خود فعالیت‌های زیادی را انجام دادیم، اما نمی‌توانم بگویم عالی بودیم و آنچه که وزارت علوم از ما انتظار داشت را محقق کردیم، ما در قطب علمی دانشگاه خوارزمی به تاسیس مجله پرداختیم، اما هیچ امتیازی برای آن قائل نشدند. اکنون این مجله برپاست و بنده سردبیر آن مجله هستم. پس از آن به چاپ کتاب پرداختیم، اما آن را نیز قبول نکردند و از ما درخواست می‌کردند که از مراکز خارج از دانشگاه طرح دریافت کنیم و به تولید ثروت بپردازیم، در صورتی که این کار عملا برای رشته‌های علوم انسانی امکان پذیر نیست. اعضای قطب علمی دانشگاه خوارزمی نیز از اساتید شاخص کل کشور تشکیل شده بودند بنابراین نمی‌توان گفت که اعضای این قطب خوب نبوده است.

بنده ۱۳ سال مدیر قطب بودم به همین دلیل در آن حوزه به فعالیت می‌پرداختم، اما اساتیدی که به قطب‌های علمی مراجعه می‌کردند از آنجایی که تعریفی برای آن‌ها وجود نداشت تنها در زمان بیکاری خود به انجام کار‌های قطب علمی می‌پرداختند و همین امر سبب شد تا عملکرد قطب علمی خود به خود ضعیف شود.

آیا شما به عنوان مدیر قطب پیگیر دلیل منحل سازی قطب علمی خود از وزارت علوم شدید؟

بنده در همان سال بازنشته شدم. به همین دلیل این وظیفه دانشگاه بود که این موضوع را پیگیری کند، اما متاسفانه از آن جایی که دانشگاه‌ها به قطب‌های علمی اهمیتی نمی‌دهند، پیگیر این موضوع نشدند.

مهم‌ترین چالشی که قطب‌های علمی به ویژه قطب علمی شما در دانشگاه خوارزمی با آن مواجه بود؛ چیست؟

وزارت علوم اصرار داشت تا قطب‌های علمی در جهت رفع مشکلات کشور حرکت کنند به طوری که طرح‌های شرکت‌ها، نهاد‌ها و وزارت خانه‌ها به قطب‌های علمی داده شود تا به آن بپردازند. از طرفی سازمان برنامه و بودجه، قطب‌های علمی را به عنوان مراکز تحقیقاتی قبول نمی‌کرد. در حقیقت قطب‌های علمی جواز تحقیقاتی که شرکت‌های پژوهشی داشتند را نداشت. این درحالی است که اعضای قطب‌های علمی خیلی قوی‌تر از اشخاصی هستند که در شرکت‌های پژوهشی خصوصی فعالیت می‌کنند و سازمان برنامه به آن‌ها مجوز می‌دهد.

بنده به عنوان مدیر قطب در سال‌های فعالیت خود برای گرفتن طرح به هر شرکت و سازمانی مراجعه کردم، آن سازمان اعلام کرد که باید از طریق قوانین سازمان برنامه اقدام کنم که اولین قدم برای اجرای قوانین نیز گرفتن مجوز از سازمان برنامه بود که این سازمان از دادن آن مبادرت می‌کرد.


آیا برای دریافت مجوز از سازمان برنامه به وزارت علوم نیز مراجعه کردید تا با حمایت خود حلقه واسطه‌ای میان قطب علمی شما و سازمان برنامه برای دادن مجوز باشد؟ آیا وزارت علوم در این خصوص از شما حمایتی کرد؟

بله، برای رفع این مشکل بار‌ها به وزارت علوم رفتیم. اما زمانی که به وزارت علوم نیز مراجعه میشد، وزارت خانه اعلام می‌کرد که در حال مکاتبه با سازمان برنامه است، اما در نهایت هیچ نتیجه‌ای حاصل نشد؛ بنابراین بزرگ‌ترین مشکل قطب‌های علمی این بود که سازمان برنامه قطب‌های علمی را به عنوان یک مرکز تحقیقاتی کشور قبول نداشت و آن‌ها را وابسته به دانشگاه میدانست.

نظرتان درباره آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی چیست. آیا این آیین‌نامه نیاز به بازنگری دارد؟ در ادامه پیشنهاد خود را برای اصلاح این آیین‌نامه بفرمایید؟

آیین‌نامه قطب‌ها در وزارت علوم یک آیین‌نامه برای همه رشته‌ها است بدون این که در آن به ماهیت رشته‌ها توجه شود. به عنوان مثال یک رشته فنی می‌تواند به خارج از دانشگاه مراجعه کند و سفارش طرح و پروژه داشته باشد، اما قطب‌هایی که ماهیت علوم انسانی دارند، نمی‌توانند این گونه باشند. از نظر بنده باید ماهیت رشته‌های مختلف در آیین‌نامه قطب‌های علمی مورد توجه واقع شود به طوری که با توجه به کارکرد هر قطب‌های علمی در یک حوزه از آن‌ انتظار فعالیت داشت.

همچنین بهتر است شرایطی ایجاد شود تا وظایف دانشگاهی کسانی که در قطب‌های علمی فعالیت انجام می‌دهند، کاهش یابد تا آن‌ها بتوانند به نحو احسن در قطب‌های علمی به فعالیت بپردازند. در این راستا نیز می‌توان فعالیت‌های اعضای قطب‌های علمی را به عنوان وظایف دانشگاهی آن‌ها منظور کرد.