ارزش شب و سحر در عرفان اسلامی چیست؟

خبرگزاری مهر-گروه دین و آئین: دعاهای مختصر روزانه ماه رمضان، دعاهایی است که هر روز پس از نمازهای واجب آن روز خوانده می‌شود. دعاهای روزهای ماه رمضان در کتاب‌های البلد الامین و مصباح از پیامبر اکرم (ص) نقل شده‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدباقر علوی تهرانی در ۳۰ یادداشت به شرح و تفسیر دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان پرداخته است که روزانه تقدیم مخاطبان مهر می‌شود.

تفسیر دعای روز هجدهم ماه مبارک رمضان به این شرح است:

«اللّهُمَّ نَبِّهْنِی فِیهِ لِبَرَکاتِ أَسْحارِهِ، وَ نَوِّرْ فِیهِ قَلْبِی بِضِیاءِ أَنْوارِهِ، وَ خُذْ بِکُلِّ أَعْضائِی إِلَی اتِّباعِ آثارِهِ، بِنُورِکَ یَا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعارِفِینَ»

«خدایا، مرا در این ماه به برکت‌های سحرهایش آگاه کن و دلم را با روشنایی انوارش روشنی بخش و تمام اعضایم را به پیروی آثارش بگمار، به نورت ای نوربخش دل‌های عارفان»

خواسته‌های روز هجدهم ماه مبارک رمضان به شرح زیر است:

۱. هوشیاری نسبت به بهره‌برداری از برکات معنوی سحرگاهان.

۲. روشنایی دل‌ها از نورانیت این ایام.

۳. مسخّر شدن تمام اعضا و جوارح برای پیروی از آثار برکات این ماه.

«اللّهُمَّ نَبِّهْنِی فِیهِ لِبَرَکاتِ أَسْحارِه»

در دعای امروز درخواست داریم تا نسبت به بهره‌بردن از برکات سحرهای ماه رمضان هوشیار باشم و از آن به غفلت نگذریم.

رسول گرامی (ص) در توصیف این ماه فرموده‌اند: «شَهْرٌ هُوَ عِنْدَاللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ» (ماهی که در نزد خدا برترین ماه‌ها است، روزهایش برترین روزها، شب‌هایش برترین شب‌ها و ساعاتش برترین ساعات است)

شب و روز و لحظات این ماه از سایر ماه‌های دیگر حتی رجب و شعبان برتر است به جهت این که برکت این ماه متفاوت است. چنانکه رسول گرامی با این بیان ما را متوجه آن ساخته‌اند: «قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکهِ وَ الرَّحْمَهِ وَ الْمَغْفِرَهِ»

در عرفان شرعی شریعت اسلام برای شب و سحر ارزش فوق‌العاده‌ای لحاظ شده است.

در سوره قصص آیه ۷۳ می‌فرماید: وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَکُمُ اَللَّیْلَ وَ اَلنَّهارَ (و از رحمت خود شب و روز را برای شما قرار داد)

پس شب فقط یک قسمت از زمان نیست، بلکه مقطعی از باب رحمت خداوند است.

امام عسکری (ع) می‌فرمایند: «اِنَّ الوُصولَ اِلیَ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَفَرٌ لا یُدرَکُ اِلاّ بِامتِطاءِ اللیِّل.» (رسیدن به خدا حرکتی است که جز با شب زنده‌داری امکان ندارد.)

شب چنین خصوصیتی دارد، خاصّه سحرگاه ماه مبارک رمضان که اگر کسی از این فرصت استفاده نکند، نزد خداوند بدترین مردم است.

امام صادق (ع) فرمودند: «اَبغَضُ الخَلقِ اِلَی اللَّهِ جیفَةٌ باللَّیلِ بَطّالٌ بِالنّهارِ.» (بدترین مردم در نزد خدا کسی است که مردار در شب و بیکار در روز باشد.) یعنی از فرصت شب اصلاً استفاده معنوی نداشته باشد و فقط بخوابد.

«وَنَوِّرْ فِیهِ قَلْبِی بِضِیاءِ أَنْوارِهِ»

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «اِنَّ علی کُلِّ حقٍّ حقیقةً وَ علی کُلِّ صَوابٍ نوراً.» (با هر امر حقّی، حقیقتی و با هر امر درستی نوری است.)

رسول خدا (ص) فرمودند: «ایُّها النّاسُ قَد اَظَلَّکُمُ شَهرٌ عَظیمٌ، شَهرٌ مُبارَکٌ، شَهرٌ فیه لَیلَةٌ اَلعَمَلُ فیها خَیرٌ مِنَ العَمَلِ فی اَلفِ شَهرٍ.» (ای مردم ماه بزرگی بر شما سایه افکنده، ماهی مبارک، در این ماه شبی هست که عبادت و عمل در آن از هزار ماه عمل و عبادت بهتر است.)

و همچنین می‌فرمایند: «هُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَةٌ وَ أَوْسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَ آخِرُهُ عِتْقٌ مِنَ النَّار» (این ماه آغازش رحمت و میانش آمرزش و پایانش رهایی از آتش است.)

با این همه اوصافی که برای تمجید از شب‌های ماه رمضان وجود دارد، درهای جهنم بسته و درهای بهشت باز است و شیاطین به زنجیر کشیده شده‌اند. بر این اساس این ماه حتماً همراه با نور است. لذا رسول گرامی (ص) درخواست می‌کنند که این نور به قلب من نفوذ کند. یعنی حقیقتاً از حقیقت این ماه بهره ببرم.

«وَخُذْ بِکُلِّ أَعْضائِی إِلَی اتِّباعِ آثارِه»

در دعای روز اول ماه از خدا خواستیم که روزه ما روزه حقیقی باشد. یعنی امساک در همه اجزا و جوارح باشد. نه فقط از خوردن و آشامیدن خود را نگه داشته باشیم، بلکه چشم، گوش، زبان، دست، پا، قلب، عقل و خیال نیز در این ماه امساک داشته باشد. به همین دلیل نتایج و آثار این ماه را برای همه اعضا و جوارح نیز خواستار شده‌ایم.

یکی از نتایج این امساک، تقوا است.

در سوره بقره آیه ۱۸۳ می‌فرماید: یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ اَلصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (ای اهل ایمان، روزه بر شما مقرر و لازم شده، همانگونه که بر پیشینیان شما مقرر و لازم شد، تا پرهیزکار شوید.)

قرب به سوی حق نیز از دیگر آثار امساک است.

رسول اکرم (ص) به اسامه فرمودند: «عَلَیْکَ بِالصَّوْمِ فَاِنَّهُ یَقَرِّبُ اِلَی اللّهِ.» (روزه بگیر که روزه به خدا نزدیک می‌کند.)

البته مقرب شدن در درگاه خدا و اهل تقوا شدن، ثمره روزه حقیقی است که همه اعضا و جوارح انسان روزه باشد.

«بِنُورِکَ یَا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعارِفِینَ»

ای نوربخش دل‌های عارفان، به برکت نورت، دعاهای امروز را به اجابت برسان.