۶سال انتظار برای«خنده درتاریکی»/علاقه‌ام یافتن حفره‌های تاریخ است

مژگان خالقی کارگردان مستند «خنده در تاریکی» که به تازگی در قالب اکران آنلاین عرضه شده است، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره این مستند اظهار داشت: پروسه پژوهش، تولید، فیلم‌برداری و اکران این مستند، حدود ۶ سال طول کشید. موضوع اصلی مستند، تئاتر اصفهان است و فرازوفرود آن از ورود ارامنه به اصفهان تا به امروز را روایت می‌کند. چهره‌هایی همچون پرفسور پرویز ممنون، نصرت‌الله وحدت، رضا ارحام صدر، دکتر علی رفیعی، کیومرث پوراحمد و خیلی چهره‌های دیگر در این فرآیند مشارکت داشتند و همکاری کردند. روایتگر اصلی فیلم هم زنده‌یاد پرویز پورحسینی بودند.

وی ادامه داد: این مستند حالا بعد از ۶ سال فرآیند تولید به اکران «هنروتجربه» رسید و این روزها هم اکران آنلاین آن در سایت «هاشور» آغاز شده است.

خالقی درباره طولانی شدن فرآیند تولید این مستند، گفت: بخشی از این فرآیند به ملاحظات شخصی من بازمی‌گردد. امکان این وجود دارد که فیلمی در یک سال یا حتی کمتر ساخته شود اما این مستند نیاز به یک پژوهش سخت و طولانی داشت به‌گونه‌ای که حتی در مرحله تدوین، هنوز داشتیم چیزهایی را به فیلم اضافه می‌کردیم و به این صورت نبود که در یک مرحله پژوهش تمام شود و بعد برویم سراغ فیلم‌برداری و مونتاژ. در هر مرحله‌ای از ساخت این مستند گاهی آدم‌هایی را پیدا می‌کردیم که در تاریخ گم شده بودند.

بالای ۵۰ مصاحبه گرفتیم

وی ادامه داد: به‌عنوان مثال ما در این مستند جوان‌پوش تئاتر اصفهان را می‌بینیم که هیچ‌کس از او خبری نداشت هیچ فیلم و عکسی هم از او وجود نداشت. در این مستند با بالای ۵۰ نفر مصاحبه کرده‌ایم و همین‌ها فرآیند تولید را طولانی کرد. به‌خصوص که کار را به سفارش جایی دست نگرفته بودم و یک پروژه کاملاً خصوصی بود که تهیه‌کننده‌اش هم خودم بود، پس هیچ عجله‌ای برای تکمیل آن نداشتم. بیشتر به‌دنبال اثری بودم که ارزش این میزان تلاش را داشته باشد.

کارگردان «خنده در تاریکی» افزود: اکران اول این مستند در خانه سینما بود و در جشن سینما برگزیده بهترین پژوهش شد. بعد از آن فیلم خیلی خوب دیده شد و درخواست‌های بسیاری هم برای نمایش داشتیم تا اینکه لطف گروه «هنروتجربه» شامل این کار شد. تنها فرصت اکران آثار مستند در حال حاضر، گروه «هنروتجربه» است که شانس استفاده از آن نصیب ما هم شد و این روزها و هم‌زمان با عرضه جهانی، اکران آنلاین آن را هم آغاز کرده‌ایم.

مگر مسئولان گروه «هنروتجربه» تا کجا زورشان می‌رسد؟ امروز همان‌ها هم فقط دارند تلاش می‌کنند این گروه تعطیل نشود! این اوضاع را باید درک کنیم. حمایت فرهنگی از جای دیگری باید شکل بگیرد این مستندساز درباره تأثیر اکران در «هنروتجربه» و نیز اکران آنلاین برای آثار مستند، گفت: واقعیت این است که فیلم من، یک ماه و نیم پیش از فراگیری کرونا در گروه «هنروتجربه» اکران شد و به رغم استقبالی که از آن شد، اطلاع دادند که به دلیل تعطیلی سینماها دیگر ادامه اکران آن ممکن نیست. بعد از بازگشایی هم خودم مایل نبودم که فیلم مجدد اکران شود. بعد از آن با ظرفیت اکران آنلاین آشنا شدیم و پیشنهاد آن را هم پذیرفتیم.

وی ادامه داد: من گله دوستان مستندساز را می‌فهمم. فرهنگ در کشور ما طفیلی است. در جریان هستیم گروهی مانند «هنروتجربه» بودجه چندانی ندارد، تلویزیون برای آن تبلیغ نمی‌کند، اهالی سینما آن را در نظر نمی‌گیرد. همه این‌ها در تأثیرگذاری یک گروه بسیار مهم است. مگر مسئولان گروه «هنروتجربه» تا کجا زورشان می‌رسد؟ امروز همان‌ها هم فقط دارند تلاش می‌کنند این گروه تعطیل نشود! این اوضاع را باید درک کنیم. حمایت فرهنگی از جای دیگری باید شکل بگیرد.

خالقی مطرح کرد: وقتی پول نیست، یعنی تبلیغات نیست و در نبود تبلیغات هم هیچ فیلمی دیده نمی‌شود. «هنروتجربه» هنوز قدرت رقابت با سینمای اکران را به‌دست نیاورده است و به همین دلیل فیلم‌های این گروه غالباً مهجور می‌مانند. بعد از کرونا که دیگر همه‌چیز به هم ریخت و حتی سینمای اکران هم با آسیب جدی مواجه شد.

هیچ جایگزینی برای «هنروتجربه» نداریم

وی افزود: واقعیت این است که با وجود همه نقدهایی که می‌توان به «هنروتجربه» مطرح کرد، امروز هیچ جایگزینی برای آن نداریم. به همین دلیل اصلی‌ترین چالش امروز ما این است که این گروه باقی بماند و بحث پیش‌رفت آن دیگر بحث ثانوی محسوب می‌شود.

کارگردان مستند «خنده در تاریکی» درباره ادای دین این اثر به «هنر تئاتر» هم توضیح داد: واقعیت این است که زمان ساخت این مستند به این فکر نمی‌کردم که قرار است ادای دینی داشته باشم و معتقدم تئاتر به ادای دین نیاز ندارد چراکه اساساً یک هنر مادر است. دیده شدن «تئاتر» باعث دیده شدن خیلی از هنرهای دیگر می‌شود.

وی با اشاره به علایق خود به مباحث تاریخی تأکید کرد: به قول بزرگی، تاریخ نوشته می‌شود تا حقایق دیده نشوند و همواره علاقه‌مندم حفره‌های تاریخ را پیدا کنم. ما در فضای بسته‌ای قرار داریم که به‌سختی می‌توان درباره مستندات صحبت کرد. بعد از انقلاب که نظام سیاسی کشور تغییر کرد، بسیاری به‌دنبال تصفیه هنرمندان بودند که این یک نقطه تاریک محسوب می‌شود. احساس کردم هیچ‌کس در تاریخ معاصر به این موضوع نپرداخته است. به همین دلیل سراغ این بخش از تاریخ رفتم. سررشته را گرفتم، تا به فردی رسیدم که مسئول تصفیه هنرمندان تئاتر در آن مقطع رسیدیم و این فرد با رضایت کامل جلوی دوربین ما حاضر شد و حرف زد. این مهم‌ترین چالش و اتفاق در این مستند بود. شنیدن صحبت‌های این فرد واقعاً برای من هولناک بود.

خالقی در پایان عنوان کرد: سماجت کردم که بدون هیچ سانسوری روایت این بخش در فیلم محفوظ بماند و خوشبختانه موفق هم شدم. این ظلم تاریخی امروز در این فیلم روایت می‌شود و این مهم‌ترین اتفاق برای این مستند محسوب می‌شود. البته تمام تلاشم این بود که فیلم موضع‌گیری نداشته و تنها مشاهده‌گر باشد و در عین حال هیچ‌چیز را هم سانسور نکند.