واکنش ظریف به انتقاد خامنه‌ای از سخنانش در "مصاحبه جنجالی"

رهبر جمهوری اسلامی در نخستین سخنرانی عمومی خود پس از فاش شدن بخشی از یک مصاحبه محمد جواد ظریف که قرار بوده محرمانه باشد، به این مسئله واکنش نشان داد و بدون نام بردن از او سخنانش را "مایه تاسف" خواند.

علی خامنه‌ای در این سخنرانی که یک‌شنبه ۱۲ اردیبهشت به مناسبت روز معلم و روز کارگر انجام شد به طور مشخص به آن بخش از سخنان وزیر خارجه پرداخت که در آن از قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین نیروی قدس، واحد برون مرزی سپاه پاسداران گلایه و انتقاد شده است.

ظریف در مصاحبه‌ای که در چارچوب پروژه "آن سوی دولت" در مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری ضبط شده، سلیمانی را به دخالت در سیاست خارجی، به خصوص در منطقه و اولویت قائل شدن برای میدان جنگ در مقابل دیپلماسی متهم کرده است.

خامنه‌ای با اشاره به سخنان ظریف گفت: «بعضی از این حرف‌ها تکرار حرف‌های خصمانه دشمنان و تکرار حرف‌های آمریکاست. ما نباید حرفی بزنیم که این معنا را تداعی کند که ما داریم حرف دشمنان را تکرار می‌کنیم؛ چه درباره نیروی قدس و چه درباره شهید سلیمانی.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

ظریف در پیام کوتاهی که خبرگزاری ایسنا منتشر کرد نوشت: «بسیار متأسفم که برخی نقطه‌نظرات شخصی که صرفا برای انتقال صادقانه تجربیات و بدون قصدی برای انتشار بیان شده بود، دزدانه منتشر و به صورت گزینشی مورد بهره‌برداری و دستمایه خصومت‌ورزی بدخواهان کشور و مردم و انقلاب گردید و اسباب تکدر خاطر شریف مقام معظم رهبری را فراهم آورد.»

منتقدان و مخالفان دولت حسن روحانی فایل صوتی ظریف را بهانه‌ای برای افزایش حمله به او و دولت کرده‌اند و بر مخالفت خود با مذاکرات احیای برجام در وین، که بدون تائید خامنه‌ای ممکن نبود افزوده‌اند.

رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی خود این مسئله را که سیاست خارجی در وزارت خارجه تعیین نمی‌شود را آشکارتر و صریح‌تر از همیشه بیان کرد و گفت این سیاست‌ها را "مسئولان عالی‌رتبه و فراتر از وزارت خارجه" تبیین می‌کنند.

"وزارت خارجه مجری است"

خامنه‌ای گفت: «اینجور نیست که تصمیم‌گیری تابع وزارت خارجه باشد، وزارت خارجه مجری است. سیاست‌های خارجی را همه مسئولان در شورای‌عالی امنیت ملی تعیین می‌کنند و وزارت خارجه باید آنان را به روش‌های خود عملی کند و پیش ببرد.»

او تاکید کرد نباید جوری صحبت شود که معنایش این باشد که "سیاست‌های کشور را باور نداریم و قبول نداریم" چون این حرف‌ها "دشمن شادکن" هستند.

حسن روحانی، علی خامنه‌ای و محمد جواد ظریف

ظریف در مصاحبه خود ضمن گلایه از برخی اقدام‌های سپاه قدس تحت فرماندهی قاسم سلیمانی گفته است که اصلا در جریان برخی تصمیم‌گیری‌ها در مناطقی مانند عراق، سوریه و یمن قرار نداشته است.

به این ترتیب آشکار شده که وزارت خارجه دست‌کم در زمینه سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی در نقش مجری هم به رسمیت شناخته نمی‌شود.

خامنه‌ای تصمیم‌گیرنده نهایی و غیرپاسخگو

با این همه وزیر خارجه دولت‌های یازدهم  دوازدهم در پیام خود نوشته که "بیانات مشفقانه" خامنه‌ای مانند همیشه برای او و همکارانش "ختم کلام و نقطه پایانی برای بحث‌های کارشناسی" است.

ظریف در بخش دیگری از پیام خود نوشت: «به عنوان یک کارگزار و پژوهشگر روابط خارجی، همواره باور داشته‌ام برای قوام این مرز و بوم خدایی، سیاست خارجی باید موضوع وفاق و انسجام ملی باشد و از بالاترین سطح مدیریت و هدایت شود و بر این اساس پیروی از نظرات و تصمیمات رهبری ضرورتی غیرقابل انکار برای سیاست خارجی است.»

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

این سخنان به طور ضمنی این واقعیت را نشان می‌دهد که در جمهوری اسلامی اگر سیاست‌های کلان در امور خارجی را "مسئولان عالی‌رتبه و فراتر از وزارت خارجه" هم تعیین کنند شخص خامنه‌ای تصمیم‌گیرنده و تعیین‌کننده نهایی است بدون این که درباره پیامد این تصمیم‌گیری‌ها به نهاد و مرجعی پاسخگو باشد.

درخواست استعفای وزیر بی‌اختیار

حسین حق‌وردی، عضو هیئت رئیسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می‌گوید با توجه به فایل صوتی منتشر شده از ظریف "قطعا ایشان صلاحیت و اهلیت تکیه زدن بر وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی" را از دست داده و "چنین فردی با چنین تفکری نباید حتی یک ساعت در راس دستگاه دیپلماسی کشور حضور داشته باشد".

او در یادداشتی که هفتم اردیبهشت در پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس منتشر شد با بیان این که دیپلماسی هیچ دستاوردی نداشته تاکید کرده که بهتر است ظریف "عاقلانه استعفا دهد" و در غیر این صورت "استیضاح و برکناری ایشان توسط نمایندگان مجلس حتمی و ضروری است".

این نماینده مجلس توضیح نداده وقتی این سیاست خارجی که به گفته خامنه‌ای خطوط کلی آن فراتر از وزارت خارجه تعیین می‌شود، دستاوردی نداشته چرا وزیر خارجه که فقط مجری بوده باید پاسخگوی آن باشد.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  شورشیان حوثی‌ در یمن

  یمن یکی از کشورهای منطقه است که جنگ داخلی در آن ابعاد منطقه‌ای یافته است و کشورهای رقیب یعنی ایران و عربستان سعودی به صورت فعال در آن شرکت دارند. ایران خود را حامی حوثی‌ها می‌داند که با عنوان "انصارالله" شناخته می‌شوند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حوثی‌ها و حملات موشکی به عربستان

  آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در اواسط ژوئن ۲۰۲۰ در گزارشی به شورای امنیت خبر داد که موشک‌های کروز و تجهیزاتی که در حمله به تاسیسات نفتی آرامکو و فرودگاه بین‌المللی ابها عربستان سعودی، و دست‌کم دو حمله پیش از آن استفاده شده "منشا ایرانی" داشته‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  تماس‌های رسمی حوثی‌ها و مقامات ایران

  تحولاتی که درسال ۲۰۱۰ به "بهار عربی" موسوم شد، سبب تغییراتی در آرایش نیروهای سیاسی در بسیاری از کشورهای عربی از جمله یمن شد. پس از تصرف صنعا برخی از مقام‌های حوثی به ایران سفر کردند. بسیاری از رهبران حوثی روابط نزدیکی با روحانیون شیعه در ایران دارند. کارشناسان سازمان ملل می‌گویند که ایران به حوثی سلاح، پول ارسال می‌کند و کارشناسان نظامی ایران در یمن حضور دارند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  جنگ ریشه‌دار قومی یا جنگ نیابتی در یمن

  یمن که در دوران جنگ سرد به یمن جنوبی و یمن شمالی تفسیم شده بود، پس از وحدت نتوانست مشکلات قومی خود را حل کند. در حال حاضر نیز گروه‌های مختلف یمنی با منافع و اهداف متفاوت روبروی یکدگیر صف‌آرایی کرده‌اند. اما عربستان و متحدانش از یکسو و ایران از سوی دیگر، یمن را به کانون یک جنگ نیابتی بدل کرده‌اند. به گفته سازمان ملل تا کنون بیش از ۲۰۰ هزار نفر بر اثر جنگ یا پیامدهای پس از جنگ کشته شده‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  گروه‌های شبه‌نظامی در عراق

  سقوط صدام حسین و نا‌كارآمدی سیاستمداران عراقی زمینه مناسبی را برای دخالت‌های جمهوری اسلامی در این کشور فراهم کرد. برخی از گروه‌های شیعه عراقی که در زمان جنگ ایران و عراق به ایران آمده بودند، ساختارهای تشکیلاتی خود را حفظ کردند و با کمک جمهوری اسلامی به گروه‌های سیاسی و شبه‌نظامی فعال در عراق بدل شدند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  همکاری نزدیک با ایران

  برخی از گروه‌های شیعه عراقی پنهان نمی‌کنند که با جمهوری اسلامی مناسبات نزدیکی دارند و سیاست‌های خود را با نظر ایران تنظیم می‌کنند. ایران از این گروه‌ها به عنوان اهرم فشار بر سیاستمداران عراقی استفاده می‌کند. از سوی دیگر جمهوری اسلامی در نزاع خود با آمریکا از این نیروها نیز بهره می‌گیرد.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  شبه‌نظامیان شیعه و جنگ علیه داعش

  پیروز‌های اولیه داعش در عراق و سوریه نشان داد که دولت‌های مرکزی در این کشورها عاجز از بسیج عمومی علیه این افراط‌گرایان هستند. دولت عراق که هم‌چنان به طور عمده از سیاستمداران شیعه تشکیل شده با نادیده گرفتن منافع اقلیت سنی راه برای نارضایتی سنی‌ها در این کشور باز کرد و مناطق شمالی و شرقی عراق به راحتی به دست نیروهای داعش افتاد. در سال ۲۰۱۶ شبه‌نظامیان شیعه در جنگ علیه داعش نقشی فعال داشتند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  نزدیکی سپاه قدس و حشد‌الشعبی

  قاسم سلیمانی، فرمانده وقت سپاه قدس و ابومهدی مهندس از رهبران حشد الشعبی از جمله کسانی بودند که در عملیات "آذرخش کبود" توسط نیروهای آمریکایی در عراق در ژانویه ۲۰۲۰ کشته شدند. مقامات آمریکایی بارها هشدار داده بودند که قاسم سلیمانی به طور مستقیم و غیرمستقیم نقشی اساسی در حمله به نیروهای آمریکایی مستقر درعراق داشته است.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  شبه‌نظامیان عراقی تحت فرماندهی سپاه

  گروه‌های شیعه شبه‌نظامی با انگیزه‌های متفاوتی در عراق شکل گرفته‌اند. این گروه‌ها، از عصائب اهل حق گرفته تا سپاه بدر، بنا به مصلحت‌ها و ضروت در امور مختلفی دخالت می‌کنند. آمریکا به گروه‌های شیعه عراقی تحت کنترل ایران عنوان "گروه‌های ویژه" را داده است. همه این گروه‌ها به درجات معینی در راستای منافع ایران عمل می‌کنند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  جنگجویان خارجی تحت فرماندهی سپاه

  ایران از جنگجویان خارجی در جنگ سوریه استفاده می‌کند. نیروهای شیعه افغان موسوم به لشکر فاطمیون از داوطلبانی تشکیل شده که برای تثبیت رژیم بشار اسد به سوریه اعزام شدند. ایران از این نیروها به عنوان مدافعان حرم نام می‌برد. در مورد شمار لشکر فاطمیون ارقام متفاوتی از ۱۲ تا ۴۰ هزار نفر یاد می‌شود. اما بنا به گفته یکی از رهبران این لشکر در سال ۲۰۱۸ حدود ۲ هزار از آنان کشته و ۸ هزار نفر زخمی شده‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  جنگجویان که به آنان اعتمادی نیست

  برخی از نیروهای فاطمیون که به دلایل مختلف به افغانستان بازگشته‌اند، بنا به گفته مقامات افغانستان می‌توانند سبب بی‌ثباتی در این کشور شوند. بنا به گزارش‌های مختلف، افغان‌ها اغلب به دلیل فقر و بیکاری به لشکر فاطمیون پیوسته‌اند. برخی‌ها از آنها در ایران زندگی می‌کنند، اما هزاران نفر از آنان به افغانستان بازگشته‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  زینبیون، جنگجویان شیعه پاکستانی

  در صفوف جنگجویان خارجی در سوریه اتباع پاکستانی نیز تحت لشکر زینبیون حضور دارند. گرچه این گروه در آغاز وظیفه اصلی خود را دفاع از "حرم زینب" دختر امام اول شیعیان می‌دانست، اما در بسیاری از جبهه سوریه در صف مقدم علیه مخالفان اسد وارد جنگ شده است.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  زینبیون، آوارگان افغان در پاکستان

  به گفته سایت‌های وابسته به سپاه پاسداران، بخش اعظم لشکر زینبیون (برخی آن را تیپ زینبیون می‌نامند) از آوارگان افغان هستند که در پاکستان زندگی می‌کنند. این افغان‌ها شامل شیعیان هزاره می‌شوند که در شرایط بسیار بدی درپاکستان روزگار می‌گذرانند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  محمدحسین باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در حلب

  مقامات ایرانی مدعی‌اند که نیروهای نظامی این کشور تنها به عنوان مستشاران نظامی در سوریه عمل می‌کنند و نقشی مستقیم در عملیات جنگی ندارند. اما تا کنون ده‌ها نفر از فرماندهان سپاه در نبردهای سوریه کشته شده‌اند. اسرائیل نیز تا کنون صدها بار مواضع نیروهای ایرانی و متحدانش را در سوریه هدف قرار داده است.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حزب‌الله لبنان، متحد استراتژیک سپاه

  جمهوری اسلامی ایران در نحوه همکاری و اعتماد به گروه‌های خارجی به گونه‌های مختلف عمل می‌کند. شکل‌گیری حزب الله لبنان از آغاز توسط نیروهای ایرانی صورت گرفت. ایران از طریق این گروه شیعه در جنوب لبنان، رویارویی غیرمستقیم با اسرائیل دارد.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حزب‌الله و عمق استراتژیک جمهوری اسلامی

  مقامات مختلف جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده‌اند که عمق استراتژیک ایران در غرب تا دریای مدیترانه است. سیاست "نابودی اسرائیل" از یک سو و بلندپروازی‌های ایدئولوژیک جمهوری اسلامی از سوی دیگر توجیه‌ای برای حضور ایران در لبنان تلقی می‌شود.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حزب‌الله در سوریه

  بر خلاف گروه‌های فلسطینی مورد حمایت ایران که تنها در غزه و کرانه باختری فعال هستند، حزب‌الله نه تنها در لبنان سیاستی منطبق با خواست‌های جمهوری اسلامی را نمایندگی می‌کند، بلکه یکی از بازوهای نظامی ایران در منطقه به حساب می‌آید. هزاران نفر از نیروهای حزب‌الله تا کنون در جنگ سوریه شرکت داشته‌اند. به گفته محافل غربی کارشناسان نظامی حزب‌الله در یمن نیز در کنار ایران حوثی‌ها را آموزش می‌دهند.