آزادمردان تاریخ علی(ع) را قله فضیلت‌ها دانسته‌اند

به گزارش خبرنگار مهر، نشست نقد و بررسی کتاب «اسوه رادمردی: تاملی بر زندگی و سیره امام علی (ع)» نوشته محمدجواد گودینی پیش از ظهر دوشنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۰ با حضور نویسنده کتاب، محمد آسیابانی و لیلا بیات در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

در ابتدای نشست آسیابانی به معرفی بخش‌های مختلف کتاب پرداخت و گفت: کتاب اسوه رادمردی، به شرح زندگانی، سیره والا و گوشه‌ای از فضیلت‌های شخصیت بی همتای جهان اسلام امام علی بن ابی طالب (ع) می‌پردازد. کتاب چهار فصل دارد. نویسنده در فصل نخست به بررسی دوران کودکی و نوجوانی امام علی (ع) پرداخته است. فصل دوم، کتاب به برخی از فضیلت‌های اخلاقی امام علی (ع) همچون علم و دانش، شجاعت، تقوا و زهد و… پرداخته و در ادامه فضیلت‌هایی همچون جریان تاریخی غدیر خم، حدیث طیر مشوی و حدیث منزلت اختصاص پیدا کرده است. فصل سوم به بررسی تاریخی دوران خلافت امام علی (ع) و نبردهایی که بر امام از سوی ناکثین، قاسطین و مارقین تحمیل شد، اختصاص دارد و در فصل چهارم نیز جریان شهادت حضرت در مسجد کوفه بدست یکی از بازماندگان خوارج با نام عبدالرحمن بن ملجم مرادی مورد واکاوی تاریخی قرار گرفته است.

وی افزود: هرچند که ویرایش کتاب مشکل اساسی دارد و برای چاپ دوم حتماً باید دوباره مورد بازبینی قرار گیرد، اما در کل کتاب در عین اختصار، یک دوره کامل از زندگی حضرت امیر (ع) و همچنین فضایل ایشان را برای مخاطبان مرور می‌کند. مخاطب عام در این کتاب با برخی نکات خوب آشنا می‌شود مثل بحث از کنیه‌ها و القاب حضرت. نویسنده همچنین استنادات بسیاری به منابع اهل سنت می‌کند و این یعنی آنکه اشتراکات اصلی و اساسی میان ما و اهل سنت در فضایل امیرالمومنین وجود دارد و حضرت می‌تواند نقطه‌ای اساسی برای وحدت مسلمین باشد.

گودینی نیز در این نشست گفت: آثار و کتاب‌های فراوانی در طول تاریخ درباره حضرت علی (ع) نوشته شده و در این باره مورخان و نویسندگان دینی سخن گفته‌اند و بعد از این هم پژوهشگران بسیاری درباره این اسوه خواهند نوشت. آنچه مرا به نگارش این کتاب واداشت این است که نویسندگان، دانشمندان، مورخان، محدثان، عارفان و دیگر بزرگان هر کدام از زاویه نگاه خود به شخصیت حضرت علی (ع) پرداخته‌اند و تنها یک بخش از زندگانی ایشان مورد توجه آنها قرار گرفته است.

پرداختن به شخصیت امیرالمومنین (ع) دشوار است

وی افزود: کتاب جامعی که حاوی مطالب گوناگون درباره زندگی ایشان باشد وجود نداشت که از ابعاد مختلف به زندگی آن حضرت پرداخته شده باشد و جای این اثر در کتابخانه‌ها خالی بود. تلاش بر این بود که کتابی جامع حاوی نکات مهم درباره زندگانی امام علی (ع) از نظر حدیثی و روایی و تحلیل حوادث و حتی بحث‌های عرفانی و نقش امام در گسترش نکات دینی مطرح شود. کتابی جامع که مهمترین اصول خلافت امام و نقش خوارج مورد تحلیل اجمالی قرار بگیرد.

گودینی به انتخاب نام کتاب اشاره کرد و گفت: چرا عنوان کتاب را اسوه رادمری انتخاب کردم؟ زمانی که در مرحله فیش‌برداری و ابتدای تالیف کتاب بودم در ذهنم این نکته آمد که یک فصل کتاب را به حضرت امام علی (ع) از نگاه دیگران (مسیحیان و ادیان دیگر) اختصاص بدهم اما این کار نیازمند یک کتاب مستقل بود زیرا مطالب زیادی در این باره نوشته شده است. کسانی که از ادیان توحیدی هم خارج هستند و اندیشه‌های مادی و الحادی دارند وقتی به شخصیت امام علی می‌رسند سر تعظیم فرود می‌آوردند و به دیده احترام و تکریم و بزرگداشت به این شخصیت تاریخی می‌پردازند.

وی افزود: دیدگاه شخصیت‌های دیگر خارج از اسلام نویسندگان و مورخان و سیاستمداران و جامعه‌شناسان بسیار فراتر از آن است که در قالب یک فصل بگنجد اما یک ویژگی مشترک در میان آنها بود و این علاقه‌مندی همگان به فضیلت و اخلاق و معنویات بود که همه شیفته و دوستدار انسانیت ایشان بودند و علی (ع) را در قله فضایل انسانی دیده و یافته‌اند و نتوانسته درباره این شخصیت سخنی نگویند. حضرت علی مورد علاقه همه فضیلت‌دوستان صرف نظر از دین و قومیت و… است.

لیلا بیات به عنوان منتقد نشست نیز گفت: مولف سعی کرده بخش‌هایی از زندگانی علی (ع) را به تصویر بکشد و از عهده این کار به خوبی برآمده است. نویسنده در مقدمه کتاب اشاره کرده که هدف از نگارش این کتاب پرداختن به شخصیت علی (ع) است و همچنین بخش‌هایی از زندگانی ایشان است. پرداختن به شخصیت علی (ع) کاری دشوار است اما مولف تا حدودی که شرایط آن را داشته توانسته به معرفی این شخصیت تاریخی بپردازد.

بیات افزود: وی برای نگارش این کتاب از منابع معتبر استفاده کرده و برای کسانی که می‌خواهند در این حوزه کار کنند منبعی ارزشمند است که می‌توانند به آن مراجعه کنند زیرا به بخش‌های مهمی درباره زندگی آن حضرت پرداخته است. ادبیات این کتاب و زبان نگارش آن صریح و روان است و پیچیدگی‌های ادبیاتی ندارد که خواننده را خسته کند. این‌ها از نکات مثبتی است که می‌توان درباره این کتاب گفت.

بیان ادامه داد: همانطور که اشاره کردم هدف از نگارش به تصویر کشیدن فضایل و زندگانی امام در دوران خلافت است که دریچه‌ای برای درک زندگانی علی (ع) است اما نقدی که به آن وارد است این است که ضمن بیان توصیفی مسایل باید به تحلیل آنها هم پرداخت. آقای گودینی به فضایل امام به صورت مفصل پرداخته و روایت‌های بسیاری آورده شده اما این مطالب چون از انسجام برخوردار نبوده مخاطب را دچار سردرگمی می‌کند، بهتر بود که با یک فصل‌بندی مناسب مطالب کتاب از انسجام بیشتری برخوردار می‌شد. می‌شد برخی از روایت‌ها را نیاورد و گاهی نیز از هدف اصلی در فصل اول خارج می‌شود.

سپس گودینی در ادامه نشست گفت: فصل دوم کتاب باید منسجم‌تر نوشته می‌شد و من موافق این امر هستم. موافق هستم اما وقتی وارد کار پژوهشی می‌شوید ابتدا یک نگاه وجود دارد و هنگامی که وارد بحث‌ها تاریخی می‌شوی دهم بر قلم تاثیر می‌گذارد و هم بر سبک نگارش. ابتدا در فیش‌برداری یک کلیت دیگری در ذهن داشتم که امام از نگاه دیگران را هم بنویسم و هنگامی که به آن ورود کردم دیدم در قالب یک فصل نمی‌توان به آن پرداخت. اما در چاپ‌های بعدی کتاب را انسجام بیشتری می‌بخشم.

وی در پاسخ به پرسش دبیر نشست که حضرت علی (ع) نماد وحدت و یکپارچگی میان مسلمانان بودند گفت: وحدت و یکپارچگی میان مسلمانان در طول زندگانی امام علی (ع) کاملاً هویدا است و بر یکپارچگی آن توجه داشته و تلاش می‌کردند که کار به خونریزی نکشد. علی (ع) با طلحه و زبیر به عنوان سران جنگ جمل صحبت می‌کردند و می‌بینیم که این سخنان کارگر افتاد و زبیر از جنگ کناره کشید. در صفین نیز نامه‌های فراوانی به معاویه نوشتند که در نهج‌البلاغه و در بخش نامه‌ها وجود دارد. اما معاویه صلح را نپذیرفت و این نشان می‌دهد که شیوه امام بر وحدت و یکپارچگی میان مسلمانان بسیار بوده است و هیچ فردی در تاریخ به وحدت و یکپارچگی میان مسلمان علاقه‌مند و راغب نبوده است.

وی همچنین درباره فضایل حضرت امیر (ع) از نظرگاه خلیفه دوم گفت: خلیفه دوم به نقل از اهل سنت گفته بود که زنان ناتوانند از این‌که کسی مثل علی (ع) را به دنیا بیاورند اگر علی (ع) نبود عمر بن خطاب هلاک می‌شد. همچنین اگر آسمان‌های هفت‌گانه در یک کفه ترازو قرار گیرند و ایمان علی (ع) در کفه دیگری باشد ایمان حضرت علی برتری پیدا می‌کند.

ضرورت پژوهش درباره صعصعه بن صوحان

آسیابانی در ادامه نشست با طرح مساله‌ای به نام آزادی بیان و حقوق بشر در سخنان حضرت علی (ع) گفت: در کتاب اشاره شده که حضرت علی (ع) به کسانی که با ایشان بیعت نکردند، کاری نداشت و آنها را محدود نکرد و حضرت با کسانی که بیعت را شکستند، نیز تا خود آنها دست به شمشیر نبردند، نبرد نکرد. ایشان در نامه نگاری‌ها و دستورات به استاندارانشان نکاتی را مطرح فرمودند که منشر حکمرانی و حقوق بشر شیعه است.

وی افزود: نویسنده در بخش مربوط به دوران خلافت حضرت درباره جنگ صفین هم نوشته است. در جنگ صفین شخصیت مهمی با نام صعصعه بن صوحان حضور داشت و پیک مخصوص حضرت علی (ع) بود. حضرت به صعصعه بسیار اطمینان داشت و صعصعه نیز همیشه ولایت پذیر بود و حیف است که تاکنون درباره این شخصیت هیچ پژوهش مستقلی منتشر نشده است.

آسیابانی ادامه داد: نویسنده در ضمن شرح جنگ صفین به رخداد لیلة الهریر هم اشاره می‌کند. درباره این جنگ و این رخداد یک منبع بسیار مهم وجود دارد به نام «وَقعه صفین» اثر نصر بن مزاحم. این کتاب بسیار مهم است و ماجرای لیله الهریر را نیز می‌توان به طور کامل در آن خواند. ابن مزاحم شرح دقیقی از نبرد می‌کند و حتی رجزهای جنگاوران دو سپاه را نیز آورده است که با مطالعه این رجزها هم می‌توان به تفاوت اسلام علی (ع) و اسلام معاویه پی برد.

بیات در این باره گفت: درباره آزادی و حقوق بشر نویسنده در کتاب مطرح کرده اما باید بیشتر به آن می‌پرداخت. کسانی که با امام مخالفت می‌کردند با آنها برخورد جدی نمی‌کرد و همواره سکوت اختیار می‌کرد و این سکوت به این معنی نبود که گوشه‌نشین و بی‌تفاوت به این مسایل است بلکه احترام گذاشتن به دیدگاه مخالفان بود. امام با آنها به مخالفت نپرداخت و دو دسته‌گی در جهان اسلام ایجاد نکرد زیرا به سرانجام مردم و مسلمانان اهمیت بسیاری می‌دانند. مولف می‌توانست به شکل منسجم‌تر این مسایل را بیان کند که امام به آزادی و حقوق بشر احترام بسیاری قائل بودند.

گودینی نیز گفت: قاطبه مردم با امام علی (ع) بیعت کردند جز تعداد انگشت‌شماری از مهاجران با ایشان بیعت نکردند. همچنین سعدبن ابی وقاص، عبدالله ابن عمر با علی (ع) بیعت نکردند و عبیدالله نیز به معاویه پیوست و در جنگ صفین کشته شد. رفتار امام با این تعداد که بیعت نکردند بسیار درس‌آموز است که با مخالف چگونه برخورد کرد و حتی زمانی که یکی از اصحاب اجازه می‌گیرد که عمر را بکشیم حضرت اجازه نمی‌دهد و از عبدالله می‌خواهد که اقدامی علیه حکومت علوی انجام ندهد. این رفتار را بگذارید مقابل رفتار خلیفه باطل یعنی یزید بن معاویه که دستور داد کسانی را که با او بیعت نکرده‌اند، بکشند. کاری که او و افراد جنایتکارش در واقعه و رخداد کربلا کرده و فرزند پیغمبر و امام برحق را به شهادت رساندند، در همین راستاست.

وی افزود: بحث حقوق بشر در سیره امام علی و هم در گفتار آن به طرز قابل توجهی ارزشمند و نیازمند یک کار پژوهشی دیگر است. در نامه امام علی (ع) به مالک اشتر که مانیفست حکومت‌داری در تشیع می‌توان توصیف کرد حاوی مطالب مدیریتی و امور بین‌الملل است که سفارش کاربردی به مالک می‌دهد که حالا که قدرت پیدا کردی نسبت به مردم بسان حیوان درنده‌ای نباش که خوردن آن‌ها را غنیمت بشماری. حضرت فرمودند: مردم دو دسته‌اند مسلمان و غیرمسلمان که اگر مسلمان نیستند در خلقت مثل تو انسان هستندو ایشان چنین زیبا درباره حقوق انسان‌ها سخن گفته‌اند و این نشان‌دهنده اهمیت حقوق انسان به ما هو انسان است صرف نظر از اینکه چه دینی و جایگاهی دارد و در دفتار حضرت نیز قابل ملاحظه است.

وی همچنین افزود: درباره مالک اشتر، اویس قرنی و سلمان فارسی کتاب‌های بسیاری وجود دارد اما درباره صعصعه بن صوحان، پیک حضرت علی (ع) کتاب مستقلی نوشته نشده است. وی پیک خاص حضرت بودند و همین نکته اعتماد آن حضرت را می‌رساند که باید درباره این شخصیت مهم کار شود.