ظریف و حکایت همیشگی نزاع اهل قلم و اهل شمشیر

چکیده :این نزاع اهل قلم و اهل شمشیر در تاریخ ما گرچه هیچ وقت پایانی نداشته و ندارد، اما تاریخ گواهی می دهد این کشور بیشتر وابسته به زور میرزایی بود تا زور جنگی. شاید هم علتش آن بود که عموماً جنگ هایش با قدرتهایی بزرگ تر از خودش بود: مغولها، ترکها، روس ها، عثمانی ها. از این رو طبیعی بود که بیشتر به عقل و درایت سیاستمداران اش تکیه کند تا توپ و تفنگ سپاهیانش....

حسن حضرتی

پوشه صوتی مصاحبه سعید لیلاز با ظریف برای ما اهل تاریخ یادآور نزاع دائمی اهل قلم و اهل شمشیر در تاریخ ایران است. گرچه این نزاع مختص تاریخ ما و جامعه ما نیست ولی گویا در نظام های پاتریمونیال شدت و غلظت بیشتری دارد. قدیم و جدید هم نمی شناسد، از سپیده دم تاریخ بوده تا اکنون. یک زمانی به اشتباه می گفتند دعوای اهل قلم و اهل شمشیر دعوای ایرانیان و انیرانیان است. اهل قلم را دیوانیان ایرانی و اهل شمشیر را امرای نظامی عرب و ترک و مغول معرفی می کردند. به اشتباه تصور می کردند که اگر قدرت به دست ایرانیان بیفتد و اهل قلم و اهل شمشیر هر دو ایرانی باشند، این دعوا هم تمام می شود. با روی کار آمدن صفویان و به دنبال آن تشکیل دولت های فراگیر ایرانی، باز این دعوا همچنان ادامه یافت. وزیرکشی تمام نشد. قائم مقام و امیرکبیر هم همان بلا سرشان آمد که قرنها پیشتر حسنک وزیر و عمیدالملک کندری و خواجه نظام الملک طوسی و دهها وزیر دیگر عاقبت شان بود. معلوم شد این دعوا ریشه قومی و نژادی نداشت بل نزاعی کارکردی بوده و است.

این نزاع اهل قلم و اهل شمشیر در تاریخ ما گرچه هیچ وقت پایانی نداشته و ندارد، اما تاریخ گواهی می دهد این کشور بیشتر وابسته به زور میرزایی بود تا زور جنگی. شاید هم علتش آن بود که عموماً جنگ هایش با قدرتهایی بزرگ تر از خودش بود: مغولها، ترکها، روس ها، عثمانی ها. از این رو طبیعی بود که بیشتر به عقل و درایت سیاستمداران اش تکیه کند تا توپ و تفنگ سپاهیانش.

پس حرف های آقای ظریف حداقل برای ما اهل تاریخ به قول فرهنگستانی ها هیچ شگفتانه‌‌ای نداشت. آنچه او گفت داستان پرتکرار تاریخ این سرزمین و احیاناً خیلی از سرزمین های دیگر است.

ظریف در این گفتگو به زیبایی گفت نگران تاریخ نباشید. گویی او به نیکی بزرگترین رسالت تاریخ را می شناسد: افشای حقایق.
سعید لیلاز عزیز دکترای تاریخ دارد ولی نه ما و نه غیرتاریخی ها او را تاریخدان نمی دانند. خودش هم قبول دارد که بیشتر به اقتصاددانی شهره است. اما گمان نمی کنم کسی باور داشته باشد که او می تواند خبرنگار و مصاحبه کننده خوبی باشد. او نشان داد کاملاً در این عرصه بی استعداد است. زیاد حرف زدن هایش، قطع مکرر سخنان ظریف، شوخی با حرف های جدی مصاحبه شونده و … از ایرادات بزرگ کار او در این گفتگو بود که روی اعصاب شنونده می رفت. کاش بیشتر سکوت می کرد تا وزیر دانا فرصت بیشتری برای سخن گفتن با آیندگان پیدا می کرد.